بازار زنجیربخشی از ‌هویت مشهد بود

شهر مشهد به‌عنوان یکی از شهر‌های مهم تاریخی ایران، آثار تاریخی و دیدنی بسیاری داشته که متاسفانه در روند توسعه و گسترش این شهر، بسیار‌ی از این آثار تخریب شده است. در این شهر بازار‌های سنتی بی‌شماری وجود داشت که بیشتر آن‌ها به حرم مطهر رضوی ختم می‌شد.

یکی از بازار‌های قدیمی و بخشی از بازار بزرگ قدیم مشهد، «بازار زنجیر» بود؛ بازاری که از جنوب‌غربی صحن عتیق (انقلاب اسلامی) آغاز می‌شد و در جهت جنوبی تا سه‌ راه مسجد شاه (مقبره امیر ملک شاه) امتداد می‌یافت، اما امروز از بازار زنجیر خبری نیست؛ چرا‌که ۱۶ سال پیش درپی احداث زیرگذر، این بازار به‌طورکلی تخریب شد.

از این بازار قدیمی به سه بنای مهم دیگر شهر نیز راه ورود وجود داشت؛ یکی به مسجد گوهرشاد که در مجاورت بازار بود و  و دو راه به مدارس علمیه «بالاسر» و «دودر» که درهایشان به‌سمت بازار، باز می‌شد.

این دو مدرسه در مقابل یکدیگر قرار داشتند و بازار از میانشان می‌گذشت؛ البته بازار زنجیر به‌جز این سه بنا، با بنا‌های دیگری نیز در ارتباط بود. سرای وزیرنظام، سرای ناصریه و سرای شال‌فروشان ازجمله این بنا‌ها بود.

کسانی که در گذشته گذری به بازار زنجیر داشته‌اند، بوی عطری خوشبو را که در فضای بازار استشمام می‌شد، به‌خاطر دارند؛ چرا‌که در این بازار راسته عطرفروش‌ها قرار گرفته بود.

درباره وجه تسمیه بازار نیز باید گفت از سقف گنبد هشتی مقابل سرای شال‌فروشان، زنجیر آهنی سه‌شاخه‌ای آویزان بود که دو شاخه از آن به دیوار وصل بود و یک شاخه‌اش رها بود. از آن زنجیر رها برای آویختن قندیل و شمعدان‌های چندشاخه بزرگ استفاده می‌شد.بازار در شب تعطیل بود، اما این تمهید برای شب‌های عزاداری محرم پیش‌بینی شده بود تا فضا برای عبور دسته‌جات عزاداری و سینه‌زنی، روشن باشد.

این زنجیرها کاربرد دیگری نیز داشت و افراد بی‌پناه و درراه‌مانده در گذشته به این سمت بازار پناه می‌آوردند. بازار زنجیر، همچون بست بالا و پایین، حرمت داشت و افرادی که به آن پناه می‌بردند، از تعدی دیگران مصون می‌ماندند.

بازار‌های تاریخی، حسی خاطره‌انگیز را در انسان زنده می‌کنند. در گذشته وجود این بازار‌ها در جای‌جای شهر بسیار چشمگیر بود، اما در روزگار ما تعداد انگشت‌شمار‌ی از آن‌ها ازجمله بازار رضا (ع)، بازار حضرتی و... برجای مانده است.

* این گزارش پنجشنبه  ۱۹ بهمن ۱۳۹۶ در شماره ۲۷۰ شهرآرا محله منطقه ثامن به چاپ رسیده است.