سمزقند مانند بسیاری از روستا‌های هم‌جوارش، باید باستانی و متعلق به دوره قبل از اسلام باشد که تا زمانی که مشهد بارو داشت، در بیرون دیوار به حیات روستایی خود ادامه می‌داد.
تاریخچه
«سمزقند» نامی باستانی است که بنا به مقدمه کتاب «جغرافیای تاریخی شهر مشهد»، قدمتش به پیش از اسلام برمی‌گردد. آن‌طور که مهدی سیدی، نویسنده کتاب، نوشته است: «سمزقند مانند بسیاری از روستا‌های هم‌جوارش، باید باستانی و متعلق به دوره قبل از اسلام باشد که تا زمانی که مشهد بارو داشت، در بیرون دیوار به حیات روستایی خود ادامه می‌داد و بعد از آن با فروریختن دیوار در اوایل قرن چهارده خورشیدی کم‌کم به مشهد پیوست.»
به‌طور دقیق‌تر، بنا بر توضیح کتاب «اطلس محلات شهر مشهد»، محله سمزقند از سال ۱۳۴۵ خورشیدی جزوی از شهر شد.
کتاب «جغرافیای تاریخی شهر مشهد» در بخش معرفی مزرعه سمزقند، با اشاره به نوشته‌های حافظ ابرو، تاریخ‌نگار و جغرافی‌دان مشهور ایرانی در عصر تیموری، این مزرعه را یکی از مزارع بیست‌وچهارگانه مشهد معرفی می‌کند.
سپس با نگاهی به چند وقف‌نامه تاریخی مانند «میرزا ابراهیم رضوی» در سال ۱۰۳۸ قمری، «طومار علیشاهی» در ۱۱۶۰ قمری و «طومار عضدالملک» در ۱۲۷۳ قمری حدود جغرافیایی و میزان عایدی مزرعه را مشخص و تأکید می‌کند این مزرعه از موقوفات آستان قدس است.
اسناد تاریخی، ساکنان مزرعه‌های «سمزقند» و «کلاته بوقه» را هراتی و نیشابوری معرفی می‌کنند. سمزقند پیش از ضمیمه‌شدن به شهر دارای سی کشاورز بوده که در سه صحرا (واحد مشارکت زارعان) فعالیت میکردهاند. این مزرعه دو رشته قنات داشته است.
قلعه قدیم سمزقند اکنون در کوچه عبادی ۷۰ کنار مسجد امام حسن مجتبی (ع) قرار دارد.
تا پیش از تقسیم‌بندی جدید محلات مشهد، بخش جنوبی این محله از چهارراه‌راه‌آهن تا چهارراه مجلسی بین عموم مردم به باغ راه‌آهن معروف بود. از چهارراه مجلسی تا میدان امام‌حسین (ع) و حتی بخش‌هایی از منطقه ۳، به‌دلیل وجود قلعه قدیمی سمزقند در حدود خیابان عبادی ۷۰ به سمزقند شناخته می‌شد.
اکنون محدوده معروف به سمزقند، بین چند محله تقسیم شده و سهم محله سمزقند محدوده معروف به باغ راه‌آهن و بخشی از محدوده سمزقند است که قلعه قدیمی در آن قرار دارد.
بافت
محله سمزقند با وسعت ۵۲ هکتاری‌اش نسبت به بسیاری از محلات مشهد کوچک محسوب می‌شود. بااین‌حال، تراکم جمعیت در این محله زیاد است. در هر هکتار از این محله ۲۵۱ نفر سکونت دارند که به‌نسبت پرجمعیت محسوب می‌شود.
گروه‌های سنی ۳۰ تا ۳۹ سال بیشترین جمعیت این محله را تشکیل می‌دهند. بعد از این گروه، کودکان تا ۱۴ سال قرار دارند که نشان‌دهنده جوان‌بودن محله است. بااین‌حال، فقط یک‌درصد مساحت منطقه به سرانه آموزشی اختصاص دارد.
بافت این محله بیشتر مسکونی است و فقط در حاشیه خیابان‌های اصلی بافت تجاری قرار دارد.
دسترسی
این محله به خطوط قطارشهری دسترسی ندارد و از طریق بولوار‌های آیت‌الله عبادی، مطهری شمالی و شهید استکی به شریان‌های درون‌شهری مرتبط می‌شود. میانگین فاصله زمانی از هر نقطه در محله سمزقند تا ایستگاه اتوبوس یک‌دقیقه و ۴۱ ثانیه است.
امکانات رفاهی و فرهنگی
- یکی از شاخص‌های این محله فراوانی فضای سبز آن است. پارک مطهر در این محله دارای فضای باز کودکان و فضای ورزشی است.
- راسته تجاری مطهری شمالی و شهید استکی و همچنین راسته تجاری بولوار کامیاب مرکز مناسبی برای خرید اهالی محله است.
- درمانگاه حجتی باتوجه‌به وسعت و قدمت زیادش، محل مناسبی برای رفع نیاز‌های درمانی اهالی است.
- مسجد امام علی‌النقی (ع) واقع در عبادی ۴۶ و مسجد حجتی در کامیاب ۹ از مساجد شلوغ این محله هستند.
حدود جغرافیایی
محله سمزقند از چهارراه راه‌آهن (بولوار شهید کامیاب) تا چهارراه گاز (بولوار شهید استکی)، خیابان‌های زوج آیت‌الله عبادی و خیابان‌های فرد مطهری شمالی را در برمی‌گیرد.
