کتابفروشی‌ها و کتابخانه‌ها؛ نماینده‌های فرهنگی مشهد 
علی باقرزاده بقای ادب، فرهنگ و علم بود 
نشریه دانش‌آموزی 40 ساله «پیام حکمت»؛ میراث شهدای اهل قلم
نشریه پیام حکمت به‌صورت گاهنامه منتشر می‌شود. ابتدا نام آن «گاهنامه انجمن اسلامی» بود. این نشریه در آن سال‌ها دو هدف داشته است، اول انتشار اخبار دانش‌آموزی، دوم اطلاع‌رسانی تحلیل سیاسی وقایع روز جامعه به دانش‌آموزان.هر چند مکان تهیه و توزیع این نشریه مدرسه است، اما به طور مستقل فعالیت می‌کرده است.
از استقلال این نشریه همین بس که در دهه60آن‌ها خط تلفن مستقل داشتند، دستگاه تایپ و تکثیر خریده بودند که نشریه را با آن چاپ می‌کردند، برای برگزاری اردوها به طور مستقل اقدام می‌کردند. آن‌ها درآمد حاصل از برگزاری اردوها را سرمایه‌گذاری می‌کردند تا بتوانند مخارج نشریه و فعالیت‌هایشان را در آینده تأمین کنند.
زمان تا زمان فرق می‌کند، همان‌طور که آدم‌هایش فرق می‌کنند، اما انگار این روزها تفاوت‌هایمان بیشتر شده است. «شکاف نسل‌ها»؛ حرف یاد گرفته‌ایم و تا تقی به توقی می‌خورد همین را می‌گوییم. آن‌قدر گفته‌ایم که باورمان شده است و فرزندانمان را رها کرده‌ایم، اما در این میان هم بودند و هستند آدم‌هایی که خودشان را مطابق نسل‌ها و آدم‌هایش تغییر می‌دهند و درک خوبی از تغییراتی دارند که ما از آن درمانده‌ایم. انگار که بین نسل‌های زمانشان حرکت می‌کنند. یکی از آن‌هایی که می‌خواهیم درباره‌اش صحبت کنیم «شهید مهدی حکمت» است؛ شهیدی که برخی مدیران موفق کشور از او خاطره دارند.
فردی که توانست پایه‌گذار دنیایی متفاوت برای نوجوانان و جوانان شهر و شاید هم کشورمان باشد. جوانی که در کنار تمام فعالیت‌های فرهنگی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی‌اش به همت دوستانش نشریه‌ای دانش‌آموزی منتشر کرد که پس از گذشت چهار دهه هنوز هم منتشر می‌شود.
برای تهیه این گزارش با اعضای سابق این نشریه از جمله حسین انتظامی(رئیس سازمان سینمایی، سمعی و بصری کشور)، امیر خوراکیان (معاون حقوقی و امور مجلس مرکز ملی فضای مجازی کشور)، رضا خوراکیان (مشاور تولیت آستان قدس رضوی)، محمدسعید احدیان (دستیار سیاسی و رسانه‌ای رئیس مجلس شورای اسلامی) و... تماس گرفتیم اما متأسفانه به دلیل مشغله‌های کاری‌شان پاسخگوی ما نبودند.
چرایی چاپ یک نشریه دانش‌آموزی
آن‌طور که در کتاب «سرایش هجران» انجمن اسلامی دبیرستان شهید مهدی حکمت نوشته شده است؛ چاپ این نشریه در آن‌زمان از این بابت اهمیت داشته که در ارتباط با حضور گروهک‌های مخالف جمهوری اسلامی ایران در اوایل انقلاب بوده است.
در این کتاب آمده است: «آنان که تاریخ انقلاب را به خاطر دارند از سختی ایام در سال‌های۵۹ و ۶۰ مطلع هستند.
آن‌ها متناسب با شرایط آن روز دست به چاپ گاهنامه‌ای زدند تا مطالب روزی را که می‌خواهند مطرح کنند از این طریق به قشر دانش‌آموز انتقال دهند
از یک‌سو دشمنان هزاران کیلومتر از خاک کشور را در اشغال داشتند و هوای تغییر حکومت را در سر می‌پروراندند و از سوی دیگر منافقان و گروه‌های سیاسی داخل کشور غوغا کرده بودند. به‌ویژه در مدارس سرمایه‌گذاری‌هایی در ایجاد بحران برای انقلاب در سر داشتند.
آن‌ها می‌خواستند مدارس را کانون درگیری‌ها و جدال نشان دهند که به همت منافقان در حال اجرا بود. بنی‌صدر و یارانش در انزوای پیروان خط امام می‌کوشیدند به‌گونه‌ای تفرقه ایجاد کنند. این نابسامانی که از آن گفتیم کار را برای دلسوزان انقلاب دشوار می‌کرد. باید این‌سو و آن‌سو می‌دویدند و تلاش می‌کردند تا حفاظت از انقلاب میسر شود.»
شهید حکمت و دوستانش در دبیرستان ابن‌یمین(حکمت امروزی) با چنین دشواری‌هایی روبه‌رو بودند. آن‌ها متناسب با شرایط آن روز دست به چاپ گاهنامه‌ای زدند تا مطالب روزی را که می‌خواهند مطرح کنند از این طریق به قشر دانش‌آموز انتقال دهند.
تاریخچه نشریه پیام حکمت
در سال‌های قبل هنگامی که هنوز شهید حکمت دانش‌آموز بود، اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان خراسان تشکیل شد. انجمن اسلامی این دبیرستان، مؤثرترین انجمن دانش‌آموزی وقت بود و در اولین انتخابات، حدود هفت‌نفر از اعضای شورای مرکزی از دانش‌آموزان این دبیرستان بودند.
اعضای اصلی این انجمن در آن سال‌ها عبارتند از شهید علی مهدوی، شهید سیدمسعود هژبرالساداتی، شهید اصغر حسین‌پور، شهید سید علی آل‌شهیدی، شهید مهدی حکمت و دکتر حسین انتظامی.
این نشریه از ابتدا به‌صورت گاهنامه منتشر می‌شد. این نشریه در آن سال‌ها «گاهنامه انجمن اسلامی» نام‌گذاری شد. در طول سال نیز سه یا چهار نسخه از آن چاپ می‌شده است.
این نشریه در آن سال‌ها دو هدف داشته است، اول انتشار اخبار دانش‌آموزی، دوم اطلاع‌رسانی تحلیل سیاسی وقایع روز جامعه به دانش‌آموزان.هر چند مکان تهیه و توزیع این نشریه مدرسه است، اما به طور مستقل فعالیت می‌کرده است.
از استقلال این نشریه همین بس که در دهه60آن‌ها خط تلفن مستقل داشتند، دستگاه تایپ و تکثیر خریده بودند که نشریه را با آن چاپ می‌کردند، برای برگزاری اردوها به طور مستقل اقدام می‌کردند. آن‌ها درآمد حاصل از برگزاری اردوها را سرمایه‌گذاری می‌کردند تا بتوانند مخارج نشریه و فعالیت‌هایشان را در آینده تأمین کنند.
نتیجه یک کار تشکیلاتی
این دانش‌آموزان خوش‌فکر در آن سال‌ها با در نظر گرفتن همه جوانب کارشان اساسنامه‌ای را تصویب می‌کنند. سپس نزد مرحوم آیت‌ا... واعظ طبسی می‌روند و از ایشان درخواست می‌کنند تا روحانی ناظری برایشان تعیین کند. زیرا آن شهدا معتقد بودند که نوجوان هستند و امکان دارد از مرزها عبور کنند و وجود روحانی ناظر سبب پیشگیری این خطاها خواهد شد.
انجمن اسلامی شهید حکمت بخش‌هایی از جمله کمیته تبلیغات، کمیته فرهنگی و... داشت که «مسئول کمیته فرهنگی» مسئول اصلی تولید محتوای نشریه هم بوده است. به تعبیر امروز عنوان «سردبیر» را می‌توان به او داد. دانش‌آموزانی که در این نشریه فعالیت داشتند هیچ‌گونه آموزش خبرنگاری یا نویسندگی ندیده بودند.
انجمن اسلامی شهید حکمت بخش‌هایی از جمله کمیته تبلیغات، کمیته فرهنگی و... داشت که «مسئول کمیته فرهنگی» مسئول اصلی تولید محتوای نشریه هم بوده است
تنها استعداد ذاتی و خواندن زیاد کتاب و مجله بوده که آن‌ها را به این سمت و سو کشانده بود. مطالب نشریه شامل یادداشت که همان خاطره شهدا و مصاحبه با اشخاص بود.
آن‌ها قوانینی هم در بین خودشان داشتند از جمله اینکه دانش‌آموزان سال چهارمی نباید مسئولیتی داشته باشند تا بتوانند به طور کامل وقتشان را صرف درس‌خواندن کنند. همچنین از استادان برجسته دعوت می‌کردند تا برایشان جلسه‌های علمی و اعتقادی برگزار کنند.
یکی دیگر از وجه‌تمایزهایی که این انجمن دارد، این است که مسئولیت‌ها به‌گونه‌ای برای آن‌ها تعریف شده است که تا سال‌های بعد از دانش‌آموختگی با آن نشریه و انجمن در ارتباط هستند. کما اینکه برخی از آن‌ها در صحبت‌هایشان اشاره می‌کنند تا سه یا چهار سال بعد از دانش‌آموختگی برای چاپ و انتشار نشریه به دانش‌آموزان تازه‌وارد کمک می‌کرده‌اند.
یک دعای کمیل 40ساله
از همان سال اول تأسیس انجمن، عصر پنجشنبه برای دانش‌آموزان معنا و مفهوم خاصی داشته است، زیرا آن‌ها ابتدا جلسه‌ای برای ارائه گزارش کار داشتند، سپس نماز را به اقامه مسئول انجمن می‌خواندند. بعد از شهادت حکمت، بعد از نماز، دعای کمیل در منزل پدر ایشان برگزار می‌شده است.
در سال‌های بعد این دعای پرفیض در خانه سایر اعضای انجمن برگزار می‌شود. به‌طور متوسط در هر جلسه حدود پنجاه نفر شرکت می‌کنند اما اعضایی که با جلسه در ارتباط هستند حدود 500نفر هستند. حالا بعد از چهل سال پدر و پسرها که هر دو در این مدرسه درس خوانده‌اند، همراه هم به این جلسه می‌آیند.
شهید حکمت اهل قلم بود
غلام‌عباس دهستانی یکی از دانش‌آموزان دهه60این دبیرستان که ازمهر63 وارد دبیرستان شهید حکمت شده و حتی بعد از دانش‌آموخته‌شدنش در سال67باز هم با انجمن اسلامی دانش‌آموزی و نشریه مدرسه‌شان در ارتباط بوده می‌گوید: «از قبل ورودم به دبیرستان از طریق دوستانم با شهید مهدوی آشنایی داشتم و با انجمن اسلامی در ارتباط بودم.
دهستانی درباره نشریه آن سال‌ها این‌گونه برایمان توضیح می‌دهد: «در سال‌های 62و63یعنی بعد از شهادت شهید حکمت، آنچه چاپ می‌شد
آن سالی که وارد دبیرستان شدم تازه شهید حکمت به دیدار حق شتافته بود. هنوز حال و هوای آن روزها را خوب به یاد دارم، بچه‌ها با سطح سواد علمی عالی و آگاه به مسائل روز بودند. مطالعه داشتند و طرز فکرشان از هم‌سن و سال‌هایشان فراتر بود. گاهی که به صدای مصاحبه آن‌ها در جبهه گوش می‌کنم، انگار عاقل‌مردی کامل مسائل را تحلیل می‌کند و توضیح می‌دهد.»
او در سال دوم مسئولیت این انجمن را به عهده می‌گیرد، البته هم‌زمان به جبهه هم می‌رفته است. دهستانی درباره نشریه آن سال‌ها این‌گونه برایمان توضیح می‌دهد: «در سال‌های 62و63یعنی بعد از شهادت شهید حکمت، آنچه چاپ می‌شد دست‌نوشته‌های شهید بود زیرا او اهل قلم بود و دستی بر نوشتن داشت. این نوشته‌ها را با هدف آشنایی دانش‌آموزان با افکار و نوشته‌های شهید به چاپ می‌رساندیم.»
او ادامه می‌دهد: «این نشریه 16صفحه داشت و هر بار حدود هفتاد نسخه به چاپ می‌رسید که علاوه‌بر توزیع داخل مدرسه، اعضای انجمن آن را بین مسئولان شهر هم توزیع می‌کردند.»
نصف اعضای گاهنامه در عملیات کربلای4 و 5 شهید شدند
دهستانی به سال‌های 64و65اشاره می‌کند. همان سال‌هایی که بیشترین اعضای نشریه و انجمن در عملیات کربلای4و5شهید می‌شوند. او در این زمینه می‌گوید: «از آن گروه دانش‌آموزانی که رفته بودیم، بعد عملیات فقط من و حسین انتظامی زنده بازگشتیم، بقیه به شهادت رسیده بودند.
به یک‌باره انجمن نصف بیشتر اعضای فعالش را از دست داد. به همین دلیل حاج امیر خوراکیان که در آن سال‌ها در قم درس می‌خواند، درسش را رها کرد و به مشهد آمد تا سر و سامانی به انجمن بدهد.
البته نقش روحانی ناظر در چاپ نشریه هم به عهده ایشان بود.»او ادامه می‌دهد: «حاج امیر آقا در آن سال‌ها علاوه‌بر مسئولیت‌هایی که داشت به تربیت نسل جدید بچه‌ها هم می‌پرداخت. این موضوع از سال66شروع و تا سال72ادامه داشت. او به طور تمام وقت در این زمینه فعالیت داشت تا نسلی قوی پرورش بدهد.»
دم صبح برای دهه فجر
در دهه60 آن‌ها به یاد شهدایی که داشتند، کتاب «سرایش هجران» را به چاپ می‌رسانند. کتابی مستقل از نشریه که به ابعاد شخصیتی شهدا و چاپ وصیت‌نامه آن‌ها پرداخته است. هم‌زمان نشریه هم در این سال‌ها به فعالیت خود ادامه داده است. این روند تا سال74 ادامه پیدا می‌کند تا اینکه دانش‌آموزان آن سال‌ها تصمیم می‌گیرند به مناسبت دهه فجر هر روز نشریه‌ای را به نام « دم صبح» چاپ کنند.
دهستانی دراین‌باره توضیح می‌دهد: «پرکارترین روزهای کاری ما در انجمن از یازدهم تا 22بهمن بود. گاهی در این روزها به‌دلیل حجم زیاد کارها در مدرسه می‌ماندیم و خانواده‌هایمان را کمتر می‌دیدیم. علاوه‌بر کارهای نشریه، فضاآرایی مدرسه، برگزاری مسابقه و... هم از جمله فعالیت‌های ما در دهه فجر بود.
این روند ادامه داشت تا سال74که تصمیم گرفته شد برای این دهه هر روز نشریه‌ای منتشر شود. در دهه70نشریه‌ها بیشتر شده بودند و تمایل به سمت خبر و خبرنگاری بیشتر از قبل شده بود. از این رو شوق خوبی برای منتشرکردن نشریه در بین دانش‌آموزان آن دهه وجود داشت.»
گاهنامه انجمن اسلامی، پیام حکمت شد
آن‌طور که دهستانی برایمان توضیح می‌دهد بیشتر افرادی که شهید شده‌اند و عضو این نشریه بوده‌اند خودشان اهل نوشتن هم بوده‌اند. به عنوان مثال از شهید حکمت بیش از 30نوشته به‌جا مانده همچنین بیش از 300خلاصه کتاب از او به یادگار مانده است. شهید آل‌شهیدی هم از جمله کسانی بوده که دست‌نوشته‌هایی داشته و در نشریه قلم می‌زده است..
با تصمیم مسئولان نشریه در دهه70 اسم نشریه از «گاهنامه انجمن اسلامی» به «پیام حکمت» تغییر می‌کند و تا امروز هم به همین نام است
«مطالعه زیاد اعضای نشریه، سبب شده بود تا فراتر از هم‌سن و سال‌های خود باشند.» این جمله‌ای است که مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی در زمان شهادت حکمت گفته و معتقد بوده آن‌ها جوانانی خوش‌فکر بودند که با پایه‌گذاری انجمن و انتشار نشریه برای نسل آینده دانش‌آموزی خط فکری ترسیم می‌کنند.
با تصمیم مسئولان نشریه در دهه70 اسم نشریه از «گاهنامه انجمن اسلامی» به «پیام حکمت» تغییر می‌کند و تا امروز هم به همین نام است. دهستانی می‌گوید: «در این سال‌ها با ارتباطی که دانش‌آموزان دارند، نشریه را برای چاپ به چاپخانه قدس یا خراسان می‌برند. حتی برای صفحه‌آرایی و ویراستاری هم از ارتباطاتی که دارند استفاده می‌کنند تا نشریه بهتری را ارائه کنند.»
اعتماد به نفس زیاد دانش‌آموزان
سید سجاد طلوع هاشمی، سردبیر روزنامه شهرآرا، هم یکی دیگر از دانش‌آموزان این دبیرستان بوده است. او توضیح می‌دهد: «دبیرستان حکمت تشکیلات خاص خودش را داشت و با توجه به وجود گروه‌های مختلف بعد از انقلاب، این دبیرستان تلاش داشت با چاپ نشریه‌های مختلف دانش‌آموزان را آگاه کند.»
او با اشاره به نقش مطالعه در افزایش بینش دانش‌آموزان آن دوران، می‌گوید: «دانش‌آموزان آن دوران با کمترین امکانات بهترین تولید محتوا را داشتند، به عبارتی آن‌ها همیشه جلوتر از زمان خودشان حرکت می‌کردند زیرا اهل مطالعه بودند.»
طلوع هاشمی بیان می‌کند: «کتاب خواندن سبب شده بود ذهن آن‌ها پرورش پیدا کند و اعتماد به نفسشان افزایش یابد.»
او ادامه می‌دهد: «اوایل انقلاب با وجود گروهک‌ها و شبهات بسیاری که وجود داشت آن‌ها از طریق همین نشریه و تابلو اعلانات مدرسه پاسخ مخالفان را می‌دادند. شهید حکمت نیز بر همین اساس چاپ این گاهنامه را متناسب با زمانه خودش راه‌اندازی کرد.»
نشریه پیام حکمت قلم‌ساز است
علیرضا امین‌یزدی سال1380وارد دبیرستان شهید حکمت می‌شود. او همان ابتدا به اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزی علاقه‌مند و سپس برای نشریه حکمت قلم می‌زند. در حال حاضر او مسئول اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان خراسان رضوی است.
اگر نشریه هنوز بعد از 40سال به چاپ می‌رسد به دلیل ارتباط قوی است که دانش‌آموزان قدیمی و جدید با هم دارند و در کارها یکدیگر را حمایت می‌کنند
امین‌یزدی معتقد است اگر می‌خواهید نشریه پیام حکمت را بشناسید باید ابتدا تشکیلات انجمن را بشناسید. زیرا نشریه جزئی از کل است و هماهنگ با آن عمل می‌کند. او سپس راز ماندگاری نشریه پیام حکمت را در ارتباط قوی بین دانش‌آموزان نسل قدیم و جدید بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: «اگر نشریه هنوز بعد از 40سال به چاپ می‌رسد به دلیل ارتباط قوی است که دانش‌آموزان قدیمی و جدید با هم دارند و در کارها یکدیگر را حمایت می‌کنند.»
او این نشریه را قلم‌ساز می‌خواند و می‌گوید: «دانش‌آموزان زیادی از همین نشریه کارشان را شروع کردند و تجربه به دست آوردند. نشریه پیام حکمت در فضای مدرسه برای دانش‌آموزان تولید محتوا می‌کرده به همین دلیل خواسته و نیاز این گروه همیشه هدفش بوده و هست.»
امین‌یزدی ادامه می‌دهد: «مسئولان کمیته فرهنگی در این سال‌ها بر اساس نیاز روز دانش‌آموزان و همگام با تغییرهای جامعه از نظر چاپ و... آن را به‌روزرسانی کرده‌اند. به عنوان مثال نوع کاغذ، نوع چاپ، صفحه‌آرایی، قطع نشریه و مطالب در این سال‌ها تغییر کرده است. در برهه‌ای نشریه روی سی‌دی منتشر می‌شد. در حال حاضر هم بحث الکترونیکی مطرح است در این زمینه هم دانش‌آموزان این دوره پیشگام هستند.»
حس خوب نوشتن
محمدصالح فکوری متولد۱۳۸۴ که چهار سال از آشنایی‌اش با انجمن می‌گذرد و این روزها سکان انجمن دانش‌آموزی حکمت به او سپرده شده است، از فعالیت‌هایشان در نشریه پیام حکمت این‌چنین می‌گوید: «این نشریه با هدف آگاه‌سازی نوجوانان چاپ می‌شود برای همین گاهی محتوایش متناسب با زمانه خودش تغییراتی دارد. این موضوع را می‌توان از فراوانی نشریه‌هایی فهمید که با اسم‌های مختلفی مانند پیام حکمت، دم صبح، آمریکا جنگ نرم، دغدغه آزاد و...چاپ می‌شود.»
وی با اشاره به اینکه آن‌ها با مشاوره و همراهی دانش‌آموختگان کار می‌کنند، ادامه می‌دهد: «این نشریه نیز مانند تمام نشریات دانش‌آموزی توسط دانش‌آموزان مدرسه تولید محتوا و چاپ می‌شود. شاید تفاوت ما در این باشد که کمیته‌ای تخصصی از دانش‌آموزان تشکیل داده و آن‌ها تصمیم‌گیرنده محتویات نشریه هم هستند. دانش‌آموزان در اینجا کار مطبوعاتی می‌کنند و خودشان جزو کادر برنامه‌ریزی و طراحی موضوعات هستند.»
فکوری توصیح می‌دهد: «هر چند دو سالی است که به دلیل بیماری کرونا مدارس تعطیل است و فعالیتی در مدرسه‌ها نمی‌شود، اما انجمن اسلامی دانش‌آموزی مدرسه حکمت همچنان فعالیت‌های خود را ادامه می‌دهد.»
وی با اشاره به این موضوع که گاهی برخی دانش‌آموزان را با برنامه‌هایی نظیر مسابقه و افزایش نمره ادبیات جذب می‌کنند، می‌گوید: «وقتی دانش‌آموزان در نشریه نام خودشان را به‌عنوان نویسنده می‌بینند لذت می‌برند و این حس خوب سبب می‌شود تا پرتلاش‌تر از قبل فعالیتشان را ادامه دهند. »
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
