وقتی تاجرها در مشهد کوچه داشتند

 قدیم‌ رسم بود که اسم کوچه‌ و محله‌ها را از نام بزرگان همان کوچه می‌گرفتند. مثلا همین کوچه کنار مقبره پیر پالان‌دوز که برای تاجربا‌شی‌ها در سال‌های دور معروف است، نامش را از تاجرانی که در حجره‌های این کوچه کار می‌کردند به یادگار دارد. کوچه‌ای باریک که روزگاری یعنی شصت، هفتادسال قبل محل زندگی و کار تاجرهای بنام مشهدی بود و امروز از دوران خوشش تنها نامش به‌یادگار مانده و یکی‌دو مغازه‌.

پشم‌فروشان و تجارت‌خانه قماش‌فروشان

حدود یک‌قرن پیش کوچه‌ای باریک نزدیک به حرم مطهر را قماش‌فروشان، بنکداران، پشم‌فروشان، فرش‌فروشان، نخ‌فروشان و... به قرق خودشان درآورده بودند.

همین موضوع باعث شده بود که این کوچه به کوچه تاجرباشی‌ها معروف شود. البته سبک و سیاق شکل‌گیری تمام کوچه‌ها و اسامی آن‌ها به همین شکل بود، به این صورت که جماعتی از کسبه و مشاغل دور هم جمع می‌شدند و وقتی از 3مغازه بیشتر می‌شدند، مردم اسم همان شغل را بر روی راسته و کوچه می‌گذاشتند.

این گفته حسن محسنی یکی از کسبه قدیمی کوچه تاجرباشی است. او در اواخر دهه20 خیاط‌‌خانه‌ای در این کوچه داشته که محل رفت‌وآمد تاجران بوده است.
محسنی درباره اینکه چرا این کوچه به‌نام تاجرباشی معروف می‌شود، تعریف می‌کند: کوچه تاجرباشی‌ها از کوچه‌های قدیمی پایین‌خیابان است.

این کوچه در قرق تاجرهای بنام مشهدی بود. از هر صنف و شغلی در این کوچه تاجری بود. این کوچه در بین تاجران شهرهای دیگر هم معروف بود و تاجران راه ابریشم هم در این کوچه زیاد بودند، به همین علت هرکس می‌خواست نشانی بدهد، با فراوانی تجارت‌خانه و تاجر می‌گفت، کوچه تاجرباشی.

50تجارت‌خانه در کوچه 8متری

محسنی ادامه می‌دهد: آن زمان‌ها به هرکسی که 100تومان داشت، می‌گفتند تاجر و پول‌دار. حدود 50تجارت‌خانه در این کوچه 8متری بود. البته صرافی‌ها هم در این کوچه بودند که الان داخل پاساژی به کار خود ادامه می‌دهند.

خانه‌های این تاجرها هم در این کوچه بود. آن زمان‌ها این کوچه به کوچه داروغه راه داشت و جزو کوچه‌های اعیان‌نشین بود. به‌طور کلی پایین‌خیابان جزو محله‌های اعیان‌نشین بود. خلاصه هرکسی که می‌توانست کار کند و کارش می‌گرفت و پولی به دست می‌آورد، در این کوچه مغازه‌ای می‌گرفت و شغلش را گسترش می‌داد.

البته الان دیگر اثری از آن حجره‌ها و تجارت‌خانه‌ها نیست، اما هنوز هم مردم مشهدی این کوچه را به‌نام قدیمش به‌یاد می‌آورند.او درباره خیاط‌خانه‌اش که در این کوچه بود، می‌گوید: تاجرهای زیادی دوخت کت‌وشلوارشان را فقط به من می‌سپردند، برای همین من سال‌ها در میان این تاجرها کارم خوب پیش رفت.

حاجی گلبافت، سرآمد تاجران

به گفته محسنی، تاجران صاحب‌نام زیادی در این کوچه بودند که الان فقط نامشان در یادها باقی‌ مانده است. یکی از این تاجران که در ذهن محسنی مانده، حاج‌آقا گلبافت است.
محسنی می‌گوید: حاجی گلبافت خیلی پول‌دار بود. سرآمد تمام تاجران بود. مرد بسیار افتاده‌ای بود که تجارت پشم می‌کرد. فکر می‌کنم آن‌ زمان‌ها چند حجره فرش‌فروشی هم داشت و تجارت‌خانه اصلی‌اش در همین کوچه بود.

محسنی از حاج‌آقا هاشمی هم خاطراتی دارد. مردی که تاجر و کارش در این کوچه فروش پارچه و قماش بود: البته حجره حاج‌آقا هاشمی بعد از خرابی کوچه تاجرباشی‌ها این روزها به مغازه‌‌ای در همان محدوده (ره‌باغ پردیس) تبدیل شده است و پسرش آن را اداره می‌کند. مغازه‌ای که در کنار یک مغازه دیگر تنها بازمانده‌های کوچه تاجرباشی هستند.