مسجد فیل؛ مکان درگیری خونین مردم مشهد

 مساجد به‌عنوان مراکز دینی و فرهنگی نقش مهم و حساسی در ایجاد هسته‌های اولیه نهضت انقلاب اسلامی و جهت‌دهی به حرکت‌ها و جریان‌های مردمی داشته‌اند. 

نمونه‌ای از آن‌ها هم مسجد فیل در پایین‌خیابان است که حادثه آن احتمالا به‌عنوان نخستین رویارویی خونین حکومت پهلوی با مردم مشهد، در تاریخ ثبت شده است؛ اتفاقی که با تیراندازی پاسبان‌ها به سمت مردم هنگام دستگیری شهیدهاشمی‌نژاد باعث شد مردم پس از آن بیشتر در میدان مبارزه حاضر شوند. آنچه می‌خوانید نگاهی به انقلاب اسلامی و کارکرد مساجد با اشاره به حادثه مسجد فیل است.

سخنرانی شهیدهاشمی‌نژاد در مسجد فیل

شهیدسیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد پس از منبررفتن در خرداد1342 در مدرسه فیضیه قم، به چند شهر دیگر هم سر زد و بعد از گرگان خودش را به مشهد رساند. درست آخرین روزهای مهر بود.

 ابتدا به دعوت اخوان فاطمی چند شب پشت سرهم در منزل او که در محله عیدگاه قرار داشت، منبر رفت و به قوانین تصویب‌شده دولتی انتقاد کرد. هم‌زمان با او ، شخصی به نام دانش در مسجد فیل منبر رفته و از لوایح شش‌گانه در شهرستان فردوس حمایت کرده بود. به‌دنبال این موضوع افراد مذهبی و انقلابی او را از منبررفتن در این مسجد منع کرده و درخواست سخنرانی آقای هاشمی‌نژاد را داده بودند.

از 21مهر به مدت 3شب شهیدهاشمی‌نژاد در مسجد فیل منبر رفت و موضوع اصلی صحبت‌هایش اعتراض به دستگیری امام خمینی(ره) و آیت‌الله قمی، تصویب طرح انجمن‌های ایالتی و ولایتی، بسته‌شدن چند مجله بود. او در آخرین شب حتی بین سخنانش اسدالله علم را تهدید کرد و از پایان کار او گفت. 

کاروان‌سرای حاج‌احمد یزدیان روبه‌روی مسجد فیل قراردارد و قدیمی‌ها آثار روی دیوار را به تیراندازی سال1342 نسبت می‌دهند

در همان شب (23مهرماه1342)، مردم به‌واسطه محمد خجسته، از دوستان آقای هاشمی‌نژاد، متوجه شدند که مأموران بین جمعیت چندهزارنفری به مسجد وارد شده‌اند و قصد دستگیری او را دارند.

مأموران و پاسبان‌ها پیش از آنکه مردم متفرق شوند، شهیدهاشمی‌نژاد را دستگیر کردند. به‌دنبال آن مردم برای رهایی او به مأموران حمله و به آن‌ها سنگ و آجر پرتاب می‌کردند. پاسبان‌ها هم با دیدن جمعیت به سمت مردم تیراندازی کردند.

کاروان‌سرای حاج‌احمد یزدیان روبه‌روی مسجد فیل قراردارد و قدیمی‌ها آثار روی دیوار را به تیراندازی سال1342 نسبت می‌دهند. در حادثه مسجد فیل با وجود مقاومت مردمی، شهیدهاشمی‌نژاد دستگیر شد و 6نفر نیز مصدوم شدند. از بین آن‌ها 2نفر در بیمارستان شهید شدند و مأموران شبانه آن‌ها را در قبرستان گلشور دفن کردند.

این رخداد باعث شد تا مردم به مناسبت سوم، هفتم و چهلم شهدای آن حادثه اعلامیه پخش کنند و به‌صورت جدی‌تر وارد صحنه مبارزه با رژیم شاه در مشهد شوند. شهیدهاشمی‌نژاد هم در 24دی همان سال آزاد شد.
منبع :اسناد بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی