نغمه‌های اصیل را هرگز فراموش نکن

موسیقی بومی مناطق خراسان به باور بسیاری از استادان نقش بسزایی در تکامل موسیقی ایران داشته است موسیقی ای که با نوای تار و دوتار همراه می شود و بسیاری از قطعاتش، در مدح پیامبر اکرم(ص) و بیانگر مناجات و نیایش با خداوند است، اما با سهل انگاری دست اندرکاران به حاشیه رفته است. درگذشت بسیاری از استادان این حوزه نیز مانند نورمحمد درپور، حاج‌قربان سلیمانی و غلام حسین سمندری نگرانی های زیادی درباره فراموش شدن موسیقی این خطه ایجاد کرده است. از این رو همواره یکی از درخواست های هنرمندان، ثبت و ضبط نغمه های ارزشمند خراسان از سوی دستگاه های متولی است تا این میراث کهن حفظ شود.

در میان بی توجهی بسیاری از مسئولان به موسیقی نواحی، علی قمصری (آهنگ ساز و نوازنده موسیقی ایرانی) برای پاسداشت موسیقی مقامی سفری هنری را به دور ایران آغاز کرده است. سفری که با تارنوازی او در مکان های تاریخی استان های مختلف کشورمان همراه است. قمصری که این پروژه را بدون حمایت هیچ نهادی و مستقل پیگیری می کند در برخی شهرها با نوازندگان و هنرمندان بومی آنجا نیز به هم نوازی می پردازد. 

سفر او چندی پیش به خراسان رسید، خراسانی که موسیقی نواحی اش گنجینه ارزشمند تاریخ ایران است. قمصری در این سفر به شهرهایی مانند مشهد، تربت جام و نیشابور رفت و با هنرمندان این خطه نواخت. در این گزارش مروری داشته ایم بر اجراهای این هنرمند در خراسان و همچنین گپ و گفتی داشته ایم با عزیز تنها از استادان موسیقی مقامی که با قمصری نواخته است.

همراهی با دوتارنوازان تربت جام

یکی از آخرین ویدئوهایی که قمصری از پروژه تار ایرانی منتشر کرده است، مربوط به سفرش به تربت جام است. او در این سفر با عزیز تنها، نوازنده شناخته شده دوتار و گروه سرو خراسان همراه شده است. عبدا... امینی هم به عنوان خواننده در این اجرا حضور دارد.

عزیز تنها، درباره چگونگی شکل گیری این همکاری توضیح می دهد: دوستی مشترک از هنرمندان خوب خراسانی که تهران ساکن و از اعضای سابق گروه قمصری بودند پیام آقای قمصری را برای اجرایی مشترک به من رساندند که من نیز از این اجرا استقبال کردم. درنهایت نیز این اجرا در رباط تاریخی جام ضبط شد که از بناهای قدیمی منطقه است.
به گفته او دو مقام از مقام های خراسانی برای این اجرا در نظر گرفته شد. مقام «ا... مدد» که با شعری از مولانا اجرا شد و دیگری یکی از بازی های آیینی مناطق شرق خراسان با نام «حتن» که با بازی آیینی سه چکه به پایان می رسد. در این قطعه از هنرنمایی دو تن از هنرمندان گروه بازی های آیینی کیان جام نیز بهره برده شد.

عزیر تنها، این اجرا را تجربه ای نو و خوب در زمینه اجراهای مشترک در این حوزه می داند که می تواند بستر را برای اجراهای بهتر و بیشتر موسیقی محلی و سنتی ایران فراهم کند.
این نوازنده یادآور می شود: اجراهای این چنینی باعث معرفی بیشتر موسیقی نواحی مناطق به هم وطنان عزیز و فراتر از این در بعد جهانی می شود. آقای قمصری از هنرمندان و نوازندگان توانمند تار است که در این حوزه فعالیت های زیادی داشته است و این پروژه نیز از دیگر فعالیت های این هنرمند است که فکر می کنم حرکت خوبی است.

در اجرای تربت جام علاوه بر عزیز تنها، استاد عبدا... امینی(آواز) ، امین امینی، همایون حامدی، وحید نستری، کیان واحدی، پریا واحدی، یاسمین تنها، نازنین تنها، صبا آسایی، سمین آسایی، محمدرضا سعیدی نیا، رضا بصیر، محمد‌بصیر، محمد میردادپور، نگین جامی، نگار‌جامی، علی قمصری را همراهی کرده اند.

قمصری درباره این اجرا در صفحه اینستاگرامش چنین نوشته است: «در تربت جام به سختی می توان کسی را یافت که با نواختن دوتار آشنا نباشد. فرض کنید، یک ساز، پرده هایش را بر تمام ارکان زندگی اهالی یک شهر گره زده باشد و دو سیم، همه فراز و فرود زیستشان را به زبان موسیقی ترجمه کند. وقتی همه دوتار می نوازند، نوعی یکرنگی و اتحاد بینشان قوام پیدا می کند که اتفاقا اصراری بر فریاد کردنش ندارند. تار هم در آنجا تبدیل به دوتار شد. چرا که رسم موسیقایی می گوید برای میزبان شدن ابتدا باید میهمان بودن را بلد باشی. مردم در این شهر، با دوتار بیعتی دیرینه دارند و صد البته دوتار برایشان تنها یک ساز نیست. آداب، فرهنگ و آیین زندگی است.» او همچنین در این نوشته تأکید کرده است: موسیقی مقامی تربت جام با موسیقی شمال و غرب خراسان متفاوت است و اسلوب و قواعد خاص خود را دارد.

وقتی همه دوتار می نوازند، نوعی یکرنگی و اتحاد بینشان قوام پیدا می کند که اتفاقا اصراری بر فریاد کردنش ندارند

قطعه دومی که با همراهی هنرمندان تربت جام ضبط شده نیز پنجشنبه هفته گذشته منتشر شد. در کلیپ منتشر شده از این قطعه عزیز کیانی و امرا... نوروزی نیز بازی های آیینی تربت جام را اجرا کرده اند. قمصری این اجرا را به استاد فاروق کیانی تقدیم کرده است. استادی که اواخر سال گذشته نامش به عنوان گنجینه زنده بشری در نمایش های آیینی شرق خراسان رضوی ثبت ملی شد.

اجرایی در آرامگاه فردوسی

اجراهای علی قمصری در مشهد در خانه ملک و آرامگاه فردوسی ضبط شده است. در اجرای توس گروه دف نوازان مانا به سرپرستی مرجان خوش اندام، قمصری را همراهی کردند. در این اجرا بخش هایی از قطعات «بارون» و «شرنگ» اجرا شدند. بخش هایی از آلبوم ارزشمند استاد کیهان کلهر (شب، سکوت، کویر) که بر مبنای مقام های خراسان خلق شده است. به گفته قمصری ،این نقطه جغرافیایی، مرکز ثقل عاطفه هنری-ادبی ایرانیان است؛ چون بزرگانی در اینجا آرمیده اند که زنده ماندن زبان و هنر پارسی مدیون ایشان است. او که قطعه «گل اندام» را نیز در خانه ملک با همراهی نوازندگان دهه هفتاد و هشتاد اجرا کرده در قدردانی از این هنرمندان جوان خراسانی نوشته است: «باید به اعضای این گروه آفرین گفت که با همتشان درحال زنده نگه داشتن موسیقی مقامی و فولکلور خراسان هستند.»

اجرای قطعات مشکاتیان در آرامگاه خیام

یکی از اجراهای دیگر علی قمصری در شهرهای خراسان به اجرا در شهر نیشابور اختصاص داشت. شهر خیام و عطار که آرامگاه پرویز مشکاتیان، آهنگ ساز و نوازنده بزرگ نیز آنجا واقع شده است. قمصری در این شهر به تنهایی به اجرای برنامه پرداخت و آثاری از مرحوم استاد مشکاتیان هنرمند خراسانی را اجرا کرد. در توضیحات این هنرمند درباره اجرای نیشابور آمده است: «در نیشابور، چهار مضراب دل انگیزان و تصنیف الایاایهاالساقی از آلبوم افشاری مرکب را نواختم که با صدای استاد شجریان و استاد بسطامی خوانده شده. در ادامه در گوشه های عراق و رهاب بداهه نوازی کردم و تم اصلی «دودعود» پایان بخش این اجراست.»