کتابفروشی‌ها و کتابخانه‌ها؛ نماینده‌های فرهنگی مشهد 
علی باقرزاده بقای ادب، فرهنگ و علم بود 
نمایش سنگ‌های قیمتی در موزه علوم زمین
زمین‌شناسی، علمی است که درباره پیدایش زمین، ساختمان و مواد تشکیل‌دهنده آن، کوه‌ها، دشت‌ها، اقیانوس‌ها و همچنین تاریخ پیدایش جانداران و تسلسل وقایع فیزیکی در زمین و بالاخره تحولاتی که در آن صورت گرفته است و خواهدگرفت، بحث می‌کند.
در کشور‌های مختلف، تولید اطلاعات پایه علوم زمین به‌گونه‌ای سازمان‌یافته، تاریخچه و سابقه‌ای متفاوت دارد. در کشور ما قدمت تأسیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران که متولی این‌گونه مطالعات است، به سال ۱۳۴۰ برمی‌گردد.
باتوجه‌به گستردگی جغرافیایی ایران زمین و با هدف توسعه و تکمیل بررسی‌های زمین‌شناسی و اکتشافاتی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافی، تاسیس مدیریت زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق در سال۱۳۶۹ سرآغاز دوره‌ای جدید از بررسی‌های زمین‌شناسی و اکتشافی در شمال‌شرق بود.
تنها سازمان زمین‌شناسی شمال شرق در بولوار سرافرازان منطقه ما قرار دارد. برای آشنایی بیشتر با این سازمان با مدیریت آن، آقایان مهندس‌جمال روشن‌روان، کارشناس زمین‌شناسی از دانشگاه جندی‌شاپور، کارشناس‌ارشد مدیریت دولتی و دارای ۳۴سال سابقه فعالیت، همچنین مهندس‌جعفر طاهری، مسئول پارک موزه علوم زمین، کارشناس چینه‌شناسی و فسیل‌شناسی و دانشجوی دکترای پالئونتولوژی گرایش تریس در دانشگاه ووتسبورگ آلمان گفتگو کرده‌ایم.
در ابتدا روشن‌روان، درباره مهم‌ترین فعالیت‌ها و اهمیت تشکیل این سازمان برای ما سخن می‌گوید: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق در نیمه اول سال۶۹ تأسیس شده که هدف از آن، انجام مطالعات زمین‌شناسی، تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی در مقیاس‌های مختلف، شناسایی توان معدنی و انجام اکتشافات معدنی، هدایت و کنترل طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای، ارائه خدمات فنی تخصصی و آزمایشگاهی در زمینه‌های مختلف زمین‌شناسی و اکتشافی و... در استان‌های خراسان شمالی، رضوی و جنوبی است.
مشهد؛ چهارمین مدیریت منطقه‌ای
منطقه شمال شرق ایران از اقلیم‌های متنوع زمین‌شناسی تشکیل شده و محدوده‌های ساختاری متفاوتی را دربرمی‌گیرد. شناخت ویژگی‌های زمین‌شناسی این پهنه وسیع و به‌دنبال آن اکتشاف موادمعدنی موجود در این گستره از کشورمان، از مهم‌ترین اهداف تاسیس این مدیریت بوده است.
هرچند مسئولان کشور، استفاده از نیرو‌های بومی، تسریع در فعالیت‌ها و جذب و آموزش نیرو‌های تخصصی را نیز درنظر داشته‌اند.
این مدیریت که به‌عنوان چهارمین مدیریت منطقه‌ای در مشهد تأسیس شد، درحال حاضر به همت کارشناسان و مدیران مسئولش ازنظر نیروی کارشناسی، گوناگونی فعالیت‌ها و حوزه فعالیت جایگاه نخست را در کشور به خود اختصاص داده است.
بخش‌هایی از جنس سنگ
این سازمان دارای بخش‌های زمین‌شناسی، اکتشاف، ژئوماتیکس، آزمایشگاه‌های شیمی و موزه علوم زمین است که با بخش‌های اداری و پشتیبانی، فعالیت‌های خود را تداوم می‌بخشد.
به‌طورخلاصه بخش زمین‌شناسی، مسئولیت تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی در مقیاس‌های مختلف را برعهده دارد و از قسمت‌های مختلف زمین‌شناسی صحرایی، آزمایشگاه سنگ‌شناسی و فسیل‌شناسی تشکیل شده است و بخش اکتشافات باتوجه به دارابودن کادر مجرب کارشناسی، امور اکتشافات را در چهار مرحله شناسایی، پی‌جویی، اکتشافات عمومی و اکتشافات تفصیلی براساس پروژه‌های دردست انجام، پیگیری می‌کند.
آزمایشگاه‌های شیمی، مسئولیت آنالیز کمّی و کیفی نمونه‌های معدنی و زمین‌شناسی در دو بخش نمونه‌های مربوط به پروژه‌های دولتی و نمونه‌های ارجاعی از بخش خصوصی را برابر ضوابط انجام می‌دهد.
بخش ژئوماتیکس، مسئولیت استفاده از امکانات روزآمد همانند داده‌های ماهواره‌ای و پردازش آنها، سامانه اطلاعات جغرافیایی، فراوری اطلاعات و کارتوگرافی رقومی و فعالیت‌های متنوع دیگری را برعهده دارد.
موزه علوم زمین، محل نگهداری کانی‌ها، سنگ‌های مختلف و زیبا و نمونه‌های فسیلی است که دربردارنده آثار و پدیده‌های چشم‌نواز متعددی است و هرساله پذیرای هزاران بازدیدکننده به‌ویژه دانش‌آموزان است.
با زمین هم گردش می‌کنیم!
ژئوتوریسم یا گردشگری زمین‌شناسی، بازدید از پدیده‌های جالب زمین‌شناسی و معدنی است. این پدیده‌ها که یا از نظر علمی اهمیت فراوانی هستند یا جلوه‌های طبیعی زیبایی را در خود جای داده‌اند، ظرفیت بسیار ارزشمندی برای جذب گردشگران علمی هستند.
ما در این بخش پیشنهاد‌های مهمی داریم که به‌تدریج آنها را اجرایی خواهیم کرد. قصد داریم علاوه‌بر معرفی این مناطق مهم، برای آنها شناسنامه علمی تهیه و با بستر‌سازی لازم، زمینه شکوفایی این بخش را فراهم کنیم.
استان خراسان با طبیعت و اقلیم متنوع و گوناگون خود، دارای جاذبه‌های دیدنی زمین‌شناسی بسیاری است که می‌توان با معرفی این ثروت‌های خدادادی در بهبود وضع اقتصادی این مناطق کوشید. در اینجا تعدادی از این دیدنی‌های زمین‌شناسی را نام می‌بریم:ارتفاعات کلات (آبشار ارتکند)، غار مغان، معدن فیروزه نیشابور، گرانیت مشهد، افیولیت سبزوار، حوضه رسوبی کپه‌داغ، محدوده بینالود و دریاچه بزنگان.
تنوع مواد معدنی چشمگیر است
ظرفیت‌های معدنی استان خراسان رضوی در دو بخش فلزی و غیرفلزی و نیز تنوع مواد معدنی بسیار چشمگیر است. یکی از قطب‌های مواد اولیه صنعت فولاد کشور، سنگان خواف است. نخستین طرح آزمایشی اکتشاف طلا در کشور در ناحیه ارغش نیشابور راه‌اندازی شد.
هم‌اکنون منطقه زرمهر توسط بخش خصوصی در حال راه‌اندازی استحصال طلاست. ذخایر درخورتوجهی از کرومیت در محور سبزوار- فریمان وجود دارد. خاک‌های صنعتی در منطقه کاشمر- گناباد تامین‌کننده مواد اولیه صنایع کاشی و سرامیک در استان و خارج از استان است و موارد متعدد دیگر که درصورت راه‌اندازی واحد‌های فراوری مواد معدنی، انباشته‌های معدنی دیگر نیز امکان فعال شدن دارند.
مشکلاتی بر سرراه زمین‌شناسی!
انجام فعالیت‌های زمین‌شناسی و اکتشافی در مناطق صعب‌العبور و دوراز هر‌گونه آبادی، مشکلات خاص خود را دارد. با این حال متاسفانه ضوابط اداری موجود حمایت چندانی از کارشناسان ذی‌ربط نمی‌کند. درحقیقت اگر عشق و علاقه علمی درمیان نبود، چه‌بسا بسیاری از فعالیت‌ها متوقف می‌شد.
از‌این‌رو لازم است در ارزیابی این فعالیت‌ها به‌ویژه آنکه از مقوله فعالیت‌های حاکمیتی نیز محسوب می‌شوند، توجه بیشتری به کارشناسان شاغل در این بخش شود. نکته دیگر اینکه استهلاک امکانات شدید بوده و متاسفانه محدودیت مسائل مالی مشکلاتی در این بخش ایجاد کرده است.
از دیگر مشکلات این است که رویکرد انقباضی در دستگاه‌های اجرایی سبب شده تا امکان جذب فارغ‌التحصیل در این بخش بسیار سخت شود؛ بنابراین باید عزم را جزم کرد به‌ویژه آنکه درزمینه معضلات زیست‌محیطی و مخاطرات زمین، کمبود‌های شدیدی احساس می‌شود.
پزشکی از نوع زمین‌شناسی!
حجم زیاد فعالیت‌های زمین‌شناسی و اکتشافی و نیاز روزافزون استان‌های خراسان به این‌گونه مطالعات ایجاب می‌کند توسعه این مرکز تحقیقاتی در دستورکار مسئولان نظام قرار گیرد و با افزایش کادر کارشناسی، زمینه مطالعات مختلف علوم زمین ازقبیل مطالعات زیست‌محیطی، مطالعات زمین‌شناسی مهندسی و مخاطرات، زمین‌شناسی پزشکی و... فراهم شود.
موزه‌ای به وسعت بیابان‌های موجود!
گفتگو را با مهندس جعفر طاهری، مسئول پارک موزه علوم زمین ادامه می‌دهیم. او درباره این موزه می‌گوید: یکی از قسمت‌های زیبا و جذاب مدیریت زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، موزه علوم زمین است. موزه علوم زمین در راستای ایجاد ارتباط هرچه بیشتر با جمعیت جوان جامعه به‌ویژه دانش‌آموزان و دانشجویان، حفظ مستندات علمی و سرمایه‌های ملی و ایجاد فضای تفکر علمی انجام شده است.
در راستای توسعه این مرکز، عملیات اجرای پروژه پارک علوم زمین در این مدیریت آغاز شده است که امید می‌رود به‌عنوان نخستین پروژه در سطح کشور الگوآفرین و تحول‌زا باشد.
موزه علوم زمین توسط یک کارگروه مرکب‌از کارشناسان تخصص‌های مختلف، اداره می‌شود که برپایه دانسته‌های گوناگون اقدام به گردآوری نمونه‌ها از مبادی مختلف کرده یا براساس اطلاعات علمی مناطق هدف، نواحی نمونه‌برداری را شناسایی و درباره نمونه‌هایی که در کشور موجود نیست، به خرید آنها از خارج کشور اقدام می‌کنند.
نمونه‌ها ابتدا آماده‌سازی اولیه شده، سپس مراحل شناسایی و نام‌گذاری علمی روی آنها انجام و بعد براساس استاندارد‌های علمی در چیدمان موردنظر سامان‌دهی می‌شوند.
باوجودی‌که موزه محل نگهداری بهترین و زیباترین نمونه‌ها در نوع خود است، متاسفانه هنوز باور لازم برای سرمایه‌گذاری در این بخش شکل نگرفته است؛ بنابراین درصورت حمایت بیشتر، امکان افزایش روز‌به‌روز جاذبه‌های این بخش وجود دارد. ما از نظر دانش فنی در این بخش کمبودی نداریم، اما امکانات مالی و تجهیزات آزمایشگاهی محدود است که امید داریم برطرف شود.
پارک علوم زمین؛ اثری علمی‌هنری!
پروژه پارک علوم زمین در دو بخش به مساحت هزارو ۵۰۰متر‌مربع فضای سرپوشیده و حدود ۸ هزارمتر‌مربع فضای باز اجرا می‌شود. برای افزایش جاذبه و تنوع هرچه بیشتر علاوه‌بر حضور مشاور درکنار پروژه، کارگروه موزه علوم زمین با تدوین بانک ایده‌ها این پروژه را به محل تجلی زیبایی‌های علمی و طبیعی زمین‌شناسی و معدن تبدیل خواهد کرد.
کارگروه موزه علوم زمین با تدوین بانک ایده‌ها این پروژه را به محل تجلی زیبايی‌های زمين‌شناسي تبدیل خواهد کرد
نکته مهم در اجرای این پروژه این است که درواقع پروژه پارک موزه علوم زمین، اثری علمی‌هنری است که باید با هم‌اندیشی صاحبان علم و تخصص و حضور کارشناسانی که می‌توانند چنین پروژه‌ای را در فضایی زیبا و دلنشین طراحی کنند، شکل گیرد؛ البته این کار برای اجرا مشکلاتی نیز دارد. امیدواریم مسئولان با حمایت جسورانه و در عین حال آگاهانه از این پروژه به موفقیت آن کمک کنند تا از این رهگذر توانمندی جدیدی برای منطقه شمال شرق کشور به‌ویژه شهر مشهد به‌دست آید.
در این موزه از مجموعه سنگ‌های آذرین، دگرگونی و رسوبی، مجموعه سنگ‌های معدنی، نمونه‌های غار‌های طبیعی، گروه‌های مختلف کانی‌ها شامل عناصر، سولفیدها، سولفات‌ها، کربنات‌ها، نمک‌ها، سیلیکات‌ها و... ساختار بلورین کریستال‌ها، ساخت‌های رسوبی و انواع فسیل‌های گیاهی و جانوری در بخش‌های مختلف استفاده شده است که بازدید‌کنندگان داخلی و حتی خارجی از آنها بسیار استقبال می‌کنند.
مهم‌ترین کار‌هایی که برای موزه علوم زمین انجام گرفته است
۱. جمع‌آوری تعداد زیادی نمونه‌ها طریق کاوش‌های مستقیم زمین‌شناسی
۲. طرح و اجرای برنامه سفر‌های کاری درراستای جمع‌آوری نمونه از معادن سراسر کشور
۳. جستجو در اینترنت و جمع‌آوری اطلاعات مربوط به راه‌اندازی موزه و گرفتن ایده از موزه‌های خارج
۴. شرکت در کنفرانس‌های علمی مرتبط با موضوع موزه و موزه‌داری و ارائه مقاله در تعدادی از آنها
۵. برگزاری جلسات منظم گروهی برای نظم دادن به فعالیت‌ها
۶. سفر به سازمان مرکزی و ارتباط با زمین‌شناسان زبده و مجرب در راستای گرفتن اطلاعات و در مواردی دریافت نمونه برای موزه
۷. ارتباط با شرکت‌های سازنده ویترین‌ها، سفارش ساخت و تصمیم‌گیری درباره چگونگی چیدمان ویترین‌ها
۸. مطالعه، شناسایی و نام‌گذاری نمونه‌های جمع‌آوری شده از برداشت‌های صحرایی
۹. ایجاد دسته‌بندی‌های علمی نمونه‌ها و شناسنامه‌دار کردن آنها و ایجاد بایگانی علمی برای هر دسته از نمونه‌ها
۱۰. قراردادن نمونه‌ها طبق دسته‌بندی‌های علمی در ویترین‌های موزه
۱۱. تهیه برچسب‌های یکنواخت مشخصات نمونه در موزه
۱۲. ایجاد یک پایگاه اطلاعات تخصصی علمی برای هر دسته از نمونه‌ها
۱۳. ایجاد یک مخزن نمونه طبقه‌بندی شده
۱۴. تامین کمبود‌های نمونه ازطریق خریداری از منابع انسانی مختلف در سراسر کشور
۱۵. ارائه خدمات علمی به بازدید‌کنندگان
احداث پارک موزه علوم زمین در بولوار سرافرازان مشهد
این پروژه در دور دوم سفر‌های استانی هیئت وزیران به استان‌ها جزو طرح‌های پیشنهادی به هیئت وزیران از مجموعه وزارت صنایع و معادن قرار گرفت و با دفاع طرح در جلسات شورای برنامه‌ریزی استان و کارگروه‌های تخصصی با اعتباری معادل ۲۰ میلیاردریال به نسبت مساوی از محل اعتبارات ملی و استانی به تصویب رسید.
پس از اخذ موافقت کمیسیون ماده ۳۲ و مبادله موافقت‌نامه استانی با معاونت برنامه‌ریزی استانداری خراسان رضوی، عملیات اجرایی این پروژه در خرداد۱۳۸۷ با اعتبار ۵میلیارد ریال، توسط استاندار وقت خراسان رضوی (آقای مهندس محمدی‌زاده) آغاز شد.
* این گزارش چهارشنبه، ۱۲ شهریور ۹۲ در شماره ۶۹ شهرآرامحله منطقه ۹ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
