سروش| پای ارتش تا دندان مسلح امریکا به تمام نقاط جهان باز شده است؛ با هواپیماهای رادار گریز که سرعتی مافوق صوت دارند، با ناوهای هواپیمابر غول پیکری که شهری است روی اقیانوس، با کماندوهایی که همه کار از دستشان برمیآید و با یک گروه ۱۰، ۱۲ نفری یک لشکر را شکست میدهند، با تک تیراندازهای ورزیده و خبرهای که هدف را از سه هزار متری نشانه میروند و به خال میزنند و چه و چه.
همه اینهایی که گفتیم، شما هم به احتمال زیاد دیدهاید، میتوان گفت تقریبا مردم سراسر دنیا دیدهاند؛ حتی مردمی که در سرزمینهای بینام و نشان زندگی میکنند و سلاحشان هنوز گرز و چماق است، حتی مردم کشورهایی که سرزمینشان آنقدر بیخیر و برکت است که حریصترین و چشمگشنهترین استعمارگران را هم وسوسه نمیکند سری به آنجا بزنند.
آنها هم دیدهاند ارتش امریکا را، و در کابوسهاشان، وقت رو به رو شدن با چنین ارتشی، دو راه بیشتر برای خود متصور نمیشوند؛ «یا بمیر یا تسلیم شو.» و این همان چیزی است که امریکاییها با کشاندن جنگها به پرده سینما به دنبالش هستند.
راهش را هم خوب یاد گرفتهاند؛ فیلمی میسازند با اَبر انسانها و سلاحهایی که از آینده آمدهاند و بعد آن را از راه پرده نقرهای سینما و صفحهی جعبه جادو و دنیای مجازی میپاشند روی ذهن و باور مردم.
نیروی نظامی امریکا قدرتمند است، درست، اما همه واقعیت آن چیزی نیست که آنان نشان میدهند، به جز تسلیم یا مرگ راه سومی هم هست؛ ماندن و مقابله کردن. به کسانی که میخواهند به ملتها «وهم» تزریق کنند، باید مزه کابوس را چشاند؛ «کلوخ انداز را پاسخ سنگ است.»
با ارتشی که با فیلم و انیمیشن و کلیپ به میدان آمده است، باید با چیزی در همان سطح و نوع مقابله کرد. صحبت از جنگ نرم است، خاکریزها و سنگرها فکر و ذهن ملتهاست، هر که پرچم پیروزی را بر فراز آن نصب کرد، برده است. برای چنین فتح الفتوحهایی هم نمیشود فقط با شعار و پرچم آتش زدن به میدان آمد، کاری از جنس خودش میخواهد.
کار در میدان فرهنگ و هنر مرد خودش را میطلبد و کم هم عرقریزان ندارد. یکی از کسانی که دارد در این میدان کار میکند، جوانی است به نام «فرهاد عظیما.» انیماتوری که با گروهی کوچک، قصد انجام کارهای بزرگی دارد.
او کارگردان و تهیه کننده انیمیشنهای «ختم ساعر»، «نبرد خلیج فارس ۱» و «پیام راشل کوری» و چند کار دیگر است. آثاری که بازخوردهای مختلفی داشته است، از تقدیر سید حسننصرا... تا نقد و بررسی پیام راشل کوری در اسرائیل. جدیدترین ساخته او با نام «نبرد خلیج فارس۲» نیز همین روزها اکران میشود.
با فرهاد عظیما در مورد آثار، اهداف و تلخی و شیرینی کار در عرصه فرهنگ و هنر و به خصوص ساخت انیمیشن صحبت کردیم و او هم حرفهایش را صریح و بیپرده گفت. امروز، روز ملی خیلج فارس است و چه فرصتی بهتر از این برای انتشار این مصاحبه.
- چند سال داشتید که وارد این عرصه شدید؟
۱۸-۱۷ سالم بود که کار انیمیشن را شروع کرد و الان ۱۵ سال از آن موقع میگذرد.
- اولین کار شما که مطرح و دیده شد کدام اثرتان بود؟
ختم ساعر بود که در سال ۱۳۸۶ یا ۲۰۰۶ ساخته شد.
- ایده کار از کجا آمد؟
ایده کار از جنگ ۳۳ روزه به دست آمد. ما انهدام ناوچه اسرائیل توسط حزب الله را دست مایه کار قرار دادیم و کار را ساختیم.
- و معنی کلمه ساعر.
ساعر نام ناو اسرائیل بود.
- استقبال از این کار چطور بود؟
ختم ساعر از تلویزیون پخش شد. کویت، فلسطین، المنار لبنان، نیز این انیمیشن را پخش کردند. البته زمانهای خوبی هم پخش شد، حتی یادم هست شب قدر هم تلوزیون ختم ساعر را پخش کرد که ثوابی برای ما داشت و میخواهم بگویم با توجه به این که کار اول بود، انرژی خاصی برای ما داشت.
- بازخوردها از این کار چطور بود که به شما انرژی داد؟
سید حسن نصرا... از این کار و یک سری کارهای دیگر تقدیر کرد که روزنامهها و خبرگزاریها هم خبرش را منتشر کردند و این برای ما جالب بود که کار خارج از کشور خوب دیده شد.
- بعد از ختم ساعر چه کارهایی ساختید؟
کار بعدی ما خلیج فارس بود که این کار هم در ایران زیاد دیده شد. بعد از آن هم انیمشنی با عنوان «مقاومت و پیشرفت» ساختیم که در مورد پرتاب شاتل فضایی ایران از خرمشهر بود و کار بعد از آن کار راشل کوری بود که از همه این کارها بیشتر گل کرد که دلیل آن محتوا و تبیلغات میلیونی بود که انجام شد.
- ایده راشل کوری از کجا آمد؟
راشل کوری اول با ایده جشنوارهای شروع شد، اما بعد دیدیم که میشود خیلی بزرگتر به آن نگاه کرد و گسترشش داد و در نهایت شد اثری که از یک طرف در اسرائیل پنج بار به آن واکنش نشان دادند و آمدند علیهاش سایت را هک کنند و از طرف دیگر کشورهایی آمدند در خواست پخش کردند و باید بگویم همه این کارها به صورت خودجوش انجام شده است.
- البته راشل کوری نسبت به ختم ساعر از کیفیت بالاتری برخوردار است.
بله، ختم ساعر را ۹- ۸ سال پیش ساختیم و قدیمیتر بود.
- راشل کوری را با چند ساختید؟
تیم ما ۶-۵ نفره است.
- ساخت این اثر چقدر هزینه برد؟
بدون هزینه تبلیغات حدود ۸۰ میلیون تومان، البته کار خیلی گران قیمتی نبود.
- و چقدر برای تبلیغات این اثر هزینه کردید؟
بین ۵۰ تا ۶۰ میلیون تومان.
- هزینهای که شما به عنوان مثال برای راشل کوری کردید، برگشت داشت، یا سودی را نصیب شما کرد؟
همه همین را میپرسند. ببینید تجربهاش خیلی بهتر و بیشتر از هزینه مادی کار بود؛ اینکه بدانیم چنین کارهایی مورد استقبال قرار میگیرد یا نه خودش از هر چیزی مهمتر است. البته سودهایی داشته، یک سری اتفاقهایی افتاد که امیدوار کننده بود، اما آن چیزی که باید به دست بیاید با گذشت زمان به دست میآید.
- تمام هزینه به عنوان تهیه کننده باشماست، از حقوق اعضای تیم تا تامین تجهیزات و ...، یا شخص یا ارگانی هم از شما حمایت میکند؟
نه، هیچ جا. فقط یک مورد بود که آمد تعدادی سیدی خرید. ولی به معنای چیزی که بیایند و بودجه بگذارند، نه، هیچ جا به ما کمک نکرد.
- چرا؟ در جامعه و در میان تعدادی از افراد این نگاه هست که از کار ارزشی حمایت بیشتری میشود.
نگاههای مردم اینطور است که کار، چون ارزشی و انقلابی است باید مجانی و رایگان تولید و توزیع شود. البته تفکری هم در مقابل این تفکر بود و عدهای معتقد بودند باید خریده شود تا با این کار حمایت از تولیدکنندگان حمایت شود. خیلی از سازمانها میتوانستند کمک کنند و کمک نکردند، به عنوان مثال در راهپیماییها میآیند هزینه میلیاردی میکنند و چفیه و بولتن میزنند و توزیع میکنند و اینها چقدر تاثیر دارد، خیلی کم. اما وقتی ما میگوییم بیایند سیدی همین کار را بین مردم توزیع کنند که اثر خیلی بیشتر دارد، قبول نمیکنند.
- چه سازمان یا ارگانی باید این کار را بکند؟
هر نهادی میتواند باشد، ولی خیلی راحت میتوانند شانه خالی کنند. یکی میگوید من کارم نظامی است، مربوط به من نمیشود، یکی میگوید من کارم فرهنگی و تفریحی است، ارتباطی به من ندارد، و هر دستگاهی به یک شکلی جواب میدهد و ...، بالاخره میتوانند این کار را نکنند و از زیرش در بروند.
آخرش هم خبر دار میشویم فلان شهر و فلان ارگان ارزشی دارد سیدی را به صورت غیر مجاز تکثیر و پخش میکند. البته به دلیل اینکه انیمیشن در ایران نوپاست و این صنعت را با کارهای سطح پائین شناختهاند، هنوز نمیدانند با آن میشود چه کارهایی انجام داد، یک عمر دنبال سمینار و جشنواره و همایش بودند که جواب هم نمیگرفتند، حالا یک روز بخواهند پولهایی که اینطور صرف میشده را در این راه هزینه کنند، کار را سخت میکند. البته رایزنی هم نیاز دارد که ما وقتش را نداریم و فقط مشغول تولید هستیم. نمیگویم هیچ جا حمایت نکرده است، اما آن جاهایی که باید میآمدند پای کار، نیامدند.
- بگذارید به بحث فنی و محتوایی آثار شما، به خصوص راشل کوری برگردیم. این اثر دوبله خوبی دارد و مشخص است از صداپیشههای خوبی استفاده شده است. در این مورد برای ما بگوئید.
دوبله را تیمی حرفهای با کار درجه یک انجام داد و این کار هزینه بردار است. البته برای ما کیفیت کار مهم است و حتی اگر شده از هزینههای دیگر زندگی میزنیم تا کیفیت کار خوب باشد. به عنوان مثال برای خلیج فارس ۱ مجبور شدیم چندین قسمت از فیلم را از صفر و از نو شروع کنیم به ساختن و این کاری است که خیلیها انجام نمیدهند. هر کاری که انجام میدهیم باید از کار قبل بهتر و با کیفیتتر باشد.
- خوب مخاطب هم از شما همین انتظار را دارد.
بله، اما این کار حتی در شرکتهای خوب فیلمسازی هم نمیتواند نمود پیدا کند، چرا؛ چون فقط فن را بالاتر میبرند و محتوا تنزل پیدا میکند، ما میگوییم هم محتوا و هم فن باید بالاتر برود؛ این پیروزی کار است.
- یعنی شما معتقدید در روند کاری که تا به حال طی کردهاید، رشد داشتید، بیشتر محتوای کار مد نظرم است.
بله، ممکن است یک جاهایی توپ و سلاح و بمب حرف بزند، اما حرف آخری که نشان میدهیم این است که چیزی که ما را نگاه داشته، ایمان ماست. ایمان را هم اینطور نشان نمیدهیم که این آیه ایمان است، با تصویر و کنایه حرف میزنیم، مثل شعر.
نباید همه حرفها را مستقیم گفت و این رمز پیروزی بعضی از کارهاست؛ بعضی از حرفها را رو میزنیم و خیلی حرفها را در لایه بیان میکنیم. بازی زیر میز خیلی مهمتر از بازی روی میز است، روی میز همه لبخند میزنند، اما در جای دیگر همان سیاست مدارهایی که لبخند میزنند، با فشار دادن چند دکمه، جان تعداد زیادی انسان را میگیرند. باید این هنر را داشته باشیم که به عنوان انیمیشن صرف به کار نگاه نکنیم، باید حالت بازدارنده داشته باشد.
- یکی از نکتههایی که میخواستم مطرح کنم همین موضوعی بود که به آن اشاره کردید، یعنی نگاه جدیتر به انیمیشن، فیلم و کارهایی از این دست است.
بله، به انیمیشن نباید به عنوان کار سرگرم کننده نگاه کنیم، باید به عنوان کاری نگاه کنیم که میلیونها نفر آن را میبینند. زمان یک انیمیشن اگر یک ساعت باشد و اگر ۱۰۰ میلیون نفر آن را ببینند، یعنی ما ۱۰۰ میلیون ساعت وقت مخاطب را گرفتهایم و باید تا میتوانیم در این مدت حرفهایمان را به مخاطبانمان بزنیم، باید بگوییم اینجا ایران است، هر کس حمله کند، خونش پای خودش است. مثلا در خلیج فارس ۱ چیزی را نشان میدهیم که اگر سرباز امریکایی دید وحشت کند و بداند ممکن است چه چیزهایی در انتظارش باشد.
زمان یک انیمیشن اگر یک ساعت باشد و اگر صد میلیون نفر آن را ببینند، یعنی ما صد میلیون ساعت وقت مخاطب را گرفتهایم
- در سایت شما و در مصاحبههایی که قبلا انجام داده بودید خواندم که این کار در اسرائیل پخش میکند، اما آن را ایران پخش نمیکنند، چرا؟
رسانه ملی انتظارات خاص خودش را دارد. در هر زمانی نظری دارند. آنها نگاه سیاسی به انیمیشن دارند. دولت قبل میخواست پخش کند، اما با آمدن دولت جدید تصمیمها عوض شد. هر بار هم بهانهای میگیرند. یک بار گفتند رژ لب شخصیت پررنگ است، یک بار گفتند اقتدار ایران را نمیخواهیم و مظلومیت فلسطین را میخواهیم و این فقط اقتدار را نشان میدهد. حتی وقتی دادیم رایگان پخش کنند هم قبول نکردند.
- خشونتی که در این آثار هست میتواند دلیلی باشد که آن را پخش نکنند؟
کشورهای غربی خیلی کارهای بدی در حق ما کردند و باکی هم نداشتند که ما ناراحت بشویم، وقتی ما واکنش نشان ندادیم و فیلمی علیه آنان نساختیم که دنیای کفر و جهل غرب را به چالش بکشیم، آنها توهینها و فحاشیها را به دین و اسلام تکرار کردند.
این یک پاسخ به کارهای آنهاست. چطور آنها فیلمهایی برضد ما بسازند، ولی ما تا میخواهیم دریک فیلم آنها را بزنیم میگویند نزنید، مذاکرات را تحت شعاع قرار میدهد، انگار آنها با انیمیشن از راه به در میروند. نیروهای نظامی ما زحمت خودشان را میکشند و منطقه و مملکت را امن نگه میدارند، اما ما در جاهایی در کارهای فرهنگی لنگ میزنیم.
- رسانه ما چه کاری میتواند بکند؟
این کار در اسرائیل پخش میشود و نقد میشود، بهتر است رسانه ما پیش از آنکه آنها همچین کاری بکنند، بیاید و نشان بدهد و بگوید راشل کوری که بود و برای چه کشته شد. راشل کوری را آنها کشتند، ما باید با نشان دادن این موارد آنها را درگیر مسائل داخلی خودشان کنیم.
- ظاهرا آنجا تعریف متفاوت و باب طبع خودشان از این انیمیشن نشان دادهاند.
وظیفه ما این است که کار را بسازیم و بگذاریم در اینترنت، حالا آنها بیایند کار را برعکس ترجمه کنند، مقصر ما نیستیم، مقصر رسانه ماست که نمیآید نشان بدهد.
- نقد شدن یک اثر میتواند یکی از نشانههای دیده شدن آن باشد، از اینکه در اسرائیل نقد شد، خوشحال شدید؟
از این جهت خوشحال شدیم که دیدیم دشمن در کار فرهنگی میتواند به زانو در بیاید. آنها از چیزی که میترسند به زبانشان میآورند.
- راشل کوری به خصوص در بحث محتوایی در ایران هم مورد نقد قرار گرفت. پیامهای مخاطبان در سایت شما را که میخواندم، تعدادی مثبت بود و تعدادی از آنها نقدهایی به محتوای کار وارد کرده بودند و نوشته بودند اینکه اغراق آمیز است. مثلا یک نفر نوشته بود باورپذیر نیست که فقط ما آنها را بزنیم و آنها هیچ کاری نکنند.
قرار نیست باور کنند، کارهایی هم که آن طرف میسازند همه باور نمیکنند. یک عده هم میآیند توی سایت و وقتی میبینند چند نفر نظر گذاشتند، جو گیر میشوند و نظرشان را مینویسند.
- کسانی را که من نظراتشان را دیدم، کار را دیده و پسندیده بودند، اما نسبت به محتوا و اغراق آمیز بودن آن نقد داشتند.
اغراق چاشنی کار است، قرار نیست چیز واقعی نشان بدهیم. شاید در جاهایی هم درست باشد و ما باید خوردن نیروهای خودی را هم نشان میدادیم، نه فقط این که ما نیروهای امریکایی و اسرائیلی را بزنیم.
- پس این نقد را قبول دارید؟
طبیعی بوده، چون ما آن زمان وقت نداشتیم و باید کار را باید زود جمع میکردیم. البته اگر نشان میدادیم که چند جا هم میخورد مشکلاتی داشت، چون ایران کشوری است که تا حالا خوردن خودش را نشان نداده بود. امریکا سیاستش این است که حمله میکند، دوتا هم به خودش میزند، ولی ایران اولین بار بود که میخواست بخورد و این مشکلاتی به وجود میآورد.
این را هم بگویم که راشل کلیپ و نماهنگ بود، نه کار داستانی. نماهنگ هم تفاوتهایی با کار داستانی دارد. البته خالی از محتوا نیست. خود اسرائیل عکسی را از بخشی از انیمیشن گذاشته و نکاتش را بررسی کرده بود. کسانی که اهل فن هستند فهمیده بودند منظور ما چیست. بعضی از اساتید خوب سینما که ارزشی هستند هم کار را قبول دارند.
- «روز داوری» اثری بوده که ساخت آن متوقف شده و اعلام کردید که به علت مشکلات مالی تعطیل شده است.
بله، این هم جزو همان جور کارهاست که متاسفانه بعضیها نمیخواهند ما کار بکنیم.
- چه کسانی؟
منافقان داخلی و دشمنان خارجی، و منافقان داخلی از دشمنان خارجی بدترند، چرا، چون آنها اعتقاد و رگ و ریشه را میزنند، ولی دشمنان خارجی سعی میکنند حذف فیزیکی کنند. ترور شخصیتی بدتر است. کسانی که شایعه درست میکنند این کار را میکنند.
ما زمانی که خلیج فارس ۱ را ساختیم، با پول قرضی زندگی میکردیم و در همین حال عدهای میگفتند چند صد میلیون تومان پول از فلا جا گرفتهاند. برای راشل کوری گفتند شما چند میلیارد پول از فلان سازمان گرفتید. البته خورشید پشت ابر نمیماند، ما چه کمک بکنند و چه نکنند راهمان را ادامه میدهیم.
- شما تنها به دلیل مشکل در تامین هزینه کار را تعطیل کردید؟
بله. ببینید متاسفانه ما برای عاشورا تقریبا هیچ انیمیشن سه بعدی نساختیم. یکی هم که ساخته کار شبکه المنار لبنان است. چرا این اتفاق باید در کشوری که این همه شیعه دارد بیفتد، چرا برای فیلم «شاهزاده روم» که انیمیشن سینمایی که مال بچههای ارزشی بود، باید بروند از خیران در لبنان کمک بگیرند؟
چرا ما این همه خیر داریم که در روز تاسوعا و عاشورا صدها میلیون تومان دیگ شله و غذای نذری میدهند و یک صدم آن را خرج نمیکنند که کاری مثل شاهزاده روم تولید شود. نمیگویم کار بدی است، اما چرا برای کار فرهنگی هزینه نمیشود. مردم تشنه فرهنگاند.
- آخرین ساخته شما انیمیشن سینمایی خلیج فارس ۲ است که ظاهرا مراحل ساخت آن تمام شده است.
بله، انیمیشن خلیج فارس ۲ یک کار سینمایی است. شاید ما در ایران چند انیمیشن سینمایی خوب بیشتر نداشته باشیم و این کار جزو یکی از سختترین انیمیشنهایی است که در ایران ساخته شده است؛ از لحاظ جلوههای ویژه، از لحاظ دکوپاژ، کارگردانی و.
- چرا سختترین؟
به دلیل اینکه کار اَکشن محسوب میشود باید تمام صحنهها مدام عوض شود، جلوههای ویژه و حرکت داشته باشد تا بتواند بیننده نگه دارد. الحمدا... تجربه کارهای قبلی باعث شد که ما به این سمت برویم و از آن تجربهها استفاده کنیم و یک انیمشن سینمایی بسازیم که میتواند یکی از فاخرترین و خط شکنترین آثار سینمای انیمیشن ایران باشد. میشود با این آثار انیمیشن ایران را سینمایی حساب کرد و به سمتی پیش برود که انیمیشن کشور را صنعتی کند.
- به اکشن بودن کار اشاره کردید، کارهایی که ساختهاید ژانر جنگی دارد و در این ژانر بحث سلاح و ابزار و تجهیزات جنگی مطرح است و به تصویر کشیدن این تجهیزات و سلاحها، طوری که باور پذیر و واقعی باشند، نیاز به اطلاعاتی دارد، از جای خاصی به شما مشاوره یا کمک داده شد؟
نه، کمکی وجود نداشت. یک سری اطلاعات را به مرور زمان و از کودکی تا امروز جمع کرده بودیم و داشتیم و از آنها استفاده کردیم، یک سری از اطلاعات را از اینترنت گرفتیم. در واقع خود بچههای گروه، اطلاعاتی را به دست آوردند و کمک کردند.
- چرا چنین آثاری کم ساخته شده است؟ هم از نظر فنی و هم محتوایی.
برای ما هم سوال است که چرا این کار نشده است. ما کاری را ساختهایم و دیده شده است، اما آن کسانی که باید بیایند پای کار و حمایت کنند و سفارش بدهند نیامدهاند. از طرف دیگر ساخت این کارها بیشتر از آنکه نیاز به سفارش داشته باشد نیاز به تربیت نیروی انسانی دارد. ما نیروی انسانی هنرمند هم کم داریم و هم از آنهایی که کار میکنند پشتیبانی نمیشود.
- چه انتظاری یا چه هدفی دارید از ساخت این انیمیشن سینمایی؟
این اثر با توجه به محتوای اسلامی و ضد استکباری و بُعد فنی خوبی که دارد میتواند مردم را به این سمت ببرد که میتوانند روی قشر ارزشی حساب کنند و ببینند که یک گروه کوچک با امکانات نسبتا کم در مشهد میتواند اتفاقی را رقم بزند که در حال حاضر در ایران به نظر غیرممکن میآید؛ این را به عنوان تعریف از کار نمیگویم، لطفی است که خدا به ما داشته است. ما به چیزی که میخواستیم رسیدیم و فهمیدیم که این نوع کارها میتواند در ایران موفقیت آمیز باشد، به کوری چشم کسانی که دوست ندارند ببینند.
- در خلیج فارس ۲ آن نقدهایی که به محتوا وارد شده بود، نظیر اغراق آمیز بودن را را جبران کردید؟
در خیلج فارس ۲ اصلا یکی از ناوهای جنگی ما از بین میرود.
- زمان انیمیشن چقدر است؟
حدود ۶۵ دقیقه.
- تولیدش چقدر زمان برد؟
دو سال و نیم تا سه سال.
- در ساخت این اثر کسی از شما حمایت کرد؟
بله، سازمان رسانهای اوج.
- شنیدیم که سردار سلیمانی هم در این انیمیشن نشان داده میشود.
خود ایشان که نه، ولی شخصیتی شبیه سردار سلیمانی را در نظر گرفتیم.
- و کی قرار است اکران شود؟
انشاا... تا پیش از نیمه شعبان.
* این گزارش پنج شنبه، ۱۰ اردیبهشت ۹۴ در شماره ۱۴۴ شهرآرامحله منطقه ۱۱ چاپ شده است.