با چراغ برات از گذشتگان نمی‌گذریم

بوی حلوا تمام ساختمان را برداشته است. به ساعت نمی‌کشد که خانم پاینده و خانواده‌اش با دیس حلوا در دست از آپارتمان خارج می‌شوند، صدای همسر شهید پاینده در راه پله می‌پیچد؛ «فاطمه! زود باش چراغ‌برات است و جاده‌ها شلوغ‌تر از همیشه. دیر می‌شود برگشتی به شب می‌خوریم» فرزندان شهید پاینده راه بهشت‌رضا (ع) را پیش می‌گیرند. چراغ‌برات آن‌ها مانند هر سال با بوی حلوا و سلام و صلوات برای امواتشان همراه است.

فلسفه چراغ‌برات را مردم مشهد خوب می‌دانند. سنتی دیرینه که هر سال دو روز مانده به میلاد‌منجی عالم بشریت فضای آرامستان‌های شهر را متفاوت می‌کند. بزرگ‌تر‌های منطقه‌مان از این روز برایمان گفتند.

روشن کردن چراغ برای اموات

حاج‌آقا یونسی در حال خرید از چهارراه میدان‌بار است. او که مویی سپید کرده در این‌باره می‌گوید: «سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه شعبان «چراغ‌برات» است، مردم به قبور درگذشتگانشان سر می‌زنند و برای شادی روح اموات، خیرات می‌کنند.

در واقع چراغ‌برات روشن کردن چراغ برای اموات است. او که پدر، مادر و یک برادرش به رحمت خدا رفته‌اند، می‌گوید: این آیین برای شادی روح درگذشتگان برگزار می‌شود، این یعنی از گذشتگانمان نمی‌گذریم. یونسی، خیرات برای اموات را یکی از کار‌هایی یاد می‌کند که همیشه انجام می‌شده است و می‌گوید: یادم هست خیلی کوچک بودم، مادربزرگ پلاستیکی را از نخود و کشمش پر می‌کرد و دستم می‌داد و همین روز‌های چراغ‌برات بین بچه‌های کوچه تقسیمش می‌کردم.

هر سال هم مدلش فرق می‌کرد. یک سال با نخود و کشمش، خرمای خشک و نقل  و سال بعد توت خشک و‌... اضافه می‌کرد. او که حالا خودش پدربزرگ است، ادامه می‌دهد: چند سالی است به یاد قدیم خودم از نوه‌ام می‌خواهم در چنین روز‌هایی در پارک محله‌مان شکلات توزیع کند. او با شوق این کار را انجام می‌دهد و من هم یاد گذشته‌ام را زنده می‌کنم.

ما معتقدیم در ایام چراغ‌برات روح مردگان آزاد هستند و زندگان با احسان برای آن‌ها برای آمرزششان تلاش می‌کنند

آمرزش مردگان با احسان زندگان

حاجیه‌خانم فروغی، مادربزرگ محله شهید مطهری است. او در حال خرید از سبزی‌فروشی در همین محله است. خانم فروغی در این‌باره می‌گوید: ما معتقدیم در ایام چراغ‌برات روح مردگان آزاد هستند و زندگان با احسان برای آن‌ها نه تنها برای آمرزش آن‌ها تلاش می‌کنند؛ بلکه آمرزش خودشان را هم از امام‌زمان (عج) درخواست می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: ما اعتقاد داریم در ایام چراغ‌برات، برات انسان از نو می‌شود و به‌عبارتی سرنوشت او رقم می‌خورد.او  که خودش خواهر و پدرش را از دست داده و هر سال برایشان خیرات می‌کند، می‌گوید: خیلی‌ها در سه روز منتهی به نیمه‌شعبان به سر مزار درگذشتگان خود می‌روند و تعدادی از آنان هم از صبح تا  بعد از ظهر بر سر مزار والدین یا بستگان درجه یک خود می‌نشینند و سایر اقوام و دوستان که برای ذکر فاتحه به آرامستان‌ها می‌آیند، با قرائت فاتحه برای درگذشتگان آنان طلب‌مغفرت می‌کنند.

او به پخت برخی خوراکی‌های محلی مانند روغن‌جوشی، حلوا، کماچ، ساچ و آش رشته اشاره می‌کند و می‌گوید: مردم این خوراکی‌ها را بر سر مزار درگذشتگان خود می‌بردند و  از خداوند برای آنان طلب‌مغفرت می‌کردند و مردم اعتقاد دارند که باید این خوراک‌های محلی قبل از غروب آفتاب پخته شوند، الان هم پخش خیرات ادامه دارد؛ اما خوراکی‌های سنتی کمتر پخته می‌شود و مردم بیشتر حلوای آماده و شیرینی‌های حاضری از قنادی‌ها تهیه می‌کنند.

مادربزرگ محله شهید مطهری ادامه می‌دهد: در این روز‌ها افرادی که به‌تازگی یکی از عزیزانشان را از دست داده‌اند، با حضور بر سر قبور امواتشان، خواندن فاتحه و پخش انواع شیرینی، شکلات، میوه و نان‌های سنتی یاد و خاطره عزیزان خود را زنده می‌کنند.

او در ادامه به برگزاری بعضی مراسم دعا و روضه‌خوانی برای مردگان در این ایام اشاره می‌کند و می‌گوید: هر چند این ایام چراغ‌برات سه روز بیشتر نیست؛ اما گاهی مردم با برگزاری مراسم روضه و قرائت قرآن در منزل یکی از بستگان درگذشتگان، یاد و خاطره متوفی را زنده می‌کنند.

حاجیه خانم فروغی ادامه می‌دهد: خیرات می‌کنیم برای خودمان، برای اینکه فردا بازماندگان ما، ما را فراموش نکنند و بعد از اینکه از این دنیا رفتیم در این ایام و شب‌های جمعه ما را از یاد نبرند.

* این گزارش ۲۴ خـرداد ۹۳ در شماره ۱۰۸ شهرآرا محله منطقه دو چاپ شده است.