سلام زائران امام رضا(ع) به خواجه اباصلت

گفت‌وگوی اباصلت با امام‌رضا (ع) در سریال ولایت عشق، از ماندگارترین بخش‌های این سریالِ دیدنی است؛ آنجا که امام‌رضا (ع) مشغول نوشتن بودند، اباصلت ایشان را خطاب قرار داد و گفت: یا ابن‌رسول‌ا...! امام‌رضا (ع) فرمودند: بیا تو اباصلت. بنشین.

اباصلت برای پرسشی به محضر امام آمده بود؛ برای همین، رو به ایشان پرسید: می‌توانم سوالی بپرسم؟ امام فرمودند: می‌دانم سوالت چیست. نترس. هنوز وقتش نرسیده است و سپس آیه شریفی را از قول پدرشان خواندند. سپس امام رو به اباصلت ادامه دادند: همان وقت از پدرم شنیدم که مرگ من در غربت است و درکنار کسی به خاک سپرده می‌شوم که خون بی‌گناهان بسیار به گردن خویش دارد.

اباصلت با محاسنی سفید و چهره‌ای نگران، دوباره از امام پرسید: پس آنچه این روز‌ها می‌بینیم، این دیدارها، این خداحافظی‌ها... امام‌رضا (ع)  به اباصلت گفتند: نگران نباش. اگر مجبور باشم مدینه را ترک کنم، تو نیز همراه من خواهی بود.

آرامگاه یار نزدیک امام رضا(ع)

اباصلت یکی از یاران علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) بود. آرامگاه این زاهد برجسته در ۱۰ کیلومتری شهرمان در جاده مشهد-‌فریمان واقع شده است. بنای اصلی آرامگاه، چهارضلعی است. حرم دارای دو رواق است و از ویژگی‌های دیگر این بنا، تزیینات کاشی هفت‌رنگ است که زیبایی خاصی به این مکان بخشیده است. مقبره کنونی را کربلایی محمدعلی درویش با کمک‌های مردمی، تجدید بنا کرده است؛ البته در قم و سمنان نیز مزار‌هایی به اباصلت نسبت داده‌اند.

آرامگاه خواجه‌اباصلت در محدوده مشهد نیست، اما در نزدیک‌ترین مسافت تا محلات انتهایی منطقه ۷ قرار دارد؛ به همین دلیل در آستانه ولادت شمس‌الشموس، حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع)، برای دیدن این مکان محترم و همچنین تهیه گزارش به آنجا رفتیم.

با ورود به فضای آرامگاه، هر گوشه صحن و حرم را که نگاه می‌کنیم، مردمی با یک رنگ و نژاد می‌بینیم. بیشتر زائر هستند و گروهی با کاروان آمده‌اند. در اطراف صحن، مقبره‌هایی است که افراد مختلفی در آن آرمیده‌اند. برخی عارفان مثل درویش‌علی، متوفی ۷۲۶ قمری و برادر شهید صدر درکنار آرامگاه اباصلت دفن شده‌اند. پدر و مادر استاد شجریان هم ازجمله افرادی هستند که میهمان همیشگی این صحن شده‌اند.

مقبره کنونی را کربلایی محمدعلی درویش با کمک‌های مردمی، تجدید بنا کرده است

به زائران خدمت می‌کنم

برای شناخت بهتر آرامگاه به‌سراغ مدیر داخلی آن می‌رویم. او شخصی سال‌خورده است که با عشق به میهمان‌ها و مسافران عرب‌زبان در این مکان خدمت کرده، خودش با دستانی لرزان برای نمازگزاران سجاده پهن می‌کند و روی آن مهر می‌گذارد.

با او درکنار ضریح اباصلت به گفتگو می‌نشینم. امیر تهرانی‌زاده می‌گوید: چهار سال است در این حرم مشغول به خدمت هستم. یکی از کار‌های اصلی من در اینجا برای میهمانان عرب‌زبان، ترجمه است. جمعیت زیادی از زوار این حرم از کشور‌های عراق، عربستان، بحرین، لبنان و پاکستان می‌آید.

من مسئول ترجمه و روایتگری زندگی اباصلت برای عرب‌زبان‌ها هستم؛ البته ضمن مترجمی، مسئول امور داخلی حرم و خادمان افتخاری نیز هستم. درواقع از ۷ صبح تا ۲ بعدازظهر کار‌های حرم به‌عهده من است و عصر‌ها هم حاج‌آقا بیگی مسئول اینجا هستند.

برنامه‌های مختلفی در این آستانه برگزار می‌شود؛ ازجمله روایتگری زندگی اباصلت برای زواری که به‌صورت کاروانی به اینجا می‌آیند و برگزاری دعای ندبه و مراسم مذهبی در ایام خاص مثل روز میلاد و شهادت امام‌رضا (ع).

ولایت عشق

از بلند‌گو‌های آرامگاه، صدای اذان ظهر به گوش می‌رسد و می‌بینیم که صفوف نماز، کم‌کم شکل می‌گیرد. هر صف، زائرانی از قوم و نژاد‌های مختلف را دربر گرفته است. خادمان برای آماده کردن مقدمات برگزاری نماز، بین نمازگزاران می‌روند و جانمازهایشان و مهر‌هایی را که بر آن سر به سجده می‌گذارند، مرتب می‌کنند. پس از اقامه نماز، با یکی از زوار در گوشه‌ای از صحن به گفت‌وگوی کوتاهی نشسته، از او می‌خواهم که از حال‌وهوای این حرم و آمدنش به این آرامگاه بگوید.

عباس دریس، اهل آبادان است. او یک هفته است با خانواده‌اش در مشهد هستند. می‌گوید: شخصیت اباصلت را از سریال ولایت عشق می‌شناسم، اما نمی‌دانستم محل دفنش کجاست و اینکه حرم دارد. امروز صبح با خانواده داشتیم از اطراف میدان بیت‌المقدس می‌گذشتیم که یک راننده تاکسی از مکان‌های دیدنی مشهد، برایمان گفت. نام اینجا را هم آورد و کنجکاو شدم که بیایم و اینجا را از نزدیک ببینم.

او ادامه می‌دهد: این پنجمین‌بار است که به مشهد آمده‌ایم و تا قبل از این، چیزی از آرامگاه اباصلت نشنیده بودیم، حتی آن دسته از اقوام‌مان که در مشهد سکونت دارند، اینجا را نمی‌شناختند. این مسافر آبادانی از دیدن آرامگاه خواجه‌اباصلت حس خوبی داشته است و می‌گوید: ما از صبح اینجا هستیم. دیدم که کاروانی از خانواده شهدا آمدند و یک نفر برایشان از زندگی اباصلت تعریف می‌کرد.

ما هم همراه آنان گوش می‌کردیم. بچه‌ها هم که از صبح در صحن، مشغول بازی هستند. زیارت خیلی خوبی بود. ما از اینجا عکس‌های زیادی گرفتیم و وقتی به شهرمان برگردیم، به اقوام و دوستانمان که می‌خواهند به مشهد بیایند، می‌گوییم که دیدن اینجا را از دست ندهند.

پذیرایی از مسافران خارجی

به‌سراغ خادمی که به روایت دیگران، از همه خادمان مجموعه قدیمی‌تر است، می‌روم. او ۱۱ سال است که خادمِ آرامگاه خواجه‌اباصلت است و با عشق مشغول خدمت به زائران حرم. عباسعلی عرب که خادم افتخاری آرامگاه خواجه‌اباصلت است، می‌گوید: من مامور انتظامات درِ ورودی آرامگاه خواجه‌اباصلت هستم و یکی از کارهایم در اینجا، راهنمایی مسافران و البته توجه به پوشش آن‌هاست که باید چادر باشد.

او به مسافران بازدیدکننده از این بقعه هم اشاره کرده، می‌گوید: از کشور‌های عراق و پاکستان و تاجیکستان و از شهر‌های مختلف ایران به اینجا می‌آیند و جمعیتشان در تابستان به روزی ۲ هزار نفر می‌رسد.

این خادم توضیح می‌دهد: از برنامه‌های آرامگاه، خواندن نماز ظهروعصر و مغرب‌وعشاست. معمولا در اینجا روحانی‌ای حضور دارد و به سوالات شرعی پاسخ می‌دهد. ساعت کاری آرامگاه از اذان صبح تا یک ساعت بعد از نماز مغرب‌وعشاست و بعد از آن، در‌ها بسته می‌شود.

پذیرایی از میهمانان

خادم آرامگاه خواجه‌اباصلت می‌گوید: در اینجا یک سالن پذیرایی ساخته شده، اما هنوز راه‌اندازی نشده است. یک حسینیه در صحن داریم که کاروان‌ها می‌توانند برای میل غذا و استراحت یا برگزاری مراسم، از آنجا استفاده کنند.

او ادامه می‌دهد: مدیر اینجا، حاج‌آقای گلزار، خیلی برای آرامگاه زحمت کشیدند؛ مثل سنگ‌فرش صحن و آینه‌کاری حرم که در زمان مدیریت ایشان ساخته شده است و بر نظافت محیط هم خیلی تاکید می‌کنند. از دسترسی شهروندان و مسافران به این مکان هم می‌پرسیم که این‌گونه پاسخ می‌دهد: رفت‌و‌آمد در اینجا بیشتر با خودروی شخصی و اتوبوس است.

خط ۷۰۲ هر ۳۰ یا ۴۰ دقیقه که به بهشت رضا می‌رود، در اینجا هم توقف می‌کند؛ البته در روز‌های پنجشنبه و جمعه که از بیشتر نقاط شهر اتوبوس‌ها به بهشت رضا می‌آیند، در اینجا هم توقف می‌کنند و مردم می‌توانند از این خطوط برای رفت‌وآمدشان استفاده کنند.

خدمت خالصانه

عباسعلی عرب پس از این گفتگو به کار خود مشغول می‌شود و ما هم در صحن قدم می‌زنیم. چه فضای خوبی بر اینجا حاکم است. انگار خادمان از اباصلت الگو گرفته‌اند که با تمام وجود به میهمانان حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) خدمت می‌کنند. آن‌ها برای اینکه دیده شوند، کاری انجام نمی‌دهند.

ما مشهدی‌ها زمانی که به بهشت رضا می‌رویم، آرامگاه اباصلت را می‌بینیم، اما بدون توجه از کنار آن رد می‌شویم؛ آرامگاهی که شخصیت مدفون در آنجا، زندگی‌اش سراسر درس است. بد نیست زمانی که به بهشت رضا می‌رویم، اندکی در آستانه آرامگاه خواجه‌اباصلت توقف کنیم و ضمن زیارت قبرِ یار باوفای امام‌رضا (ع) و اهل قبور آنجا، از زیبایی‌های حرمش نیز بازدید کنیم.

خادم امام‌رضا (ع)

نام کامل اباصلت، عبد‌السلام بن صالح بن سلیمان است. او در مدینه دیده به جهان گشود. تاریخ ولادتش چندان روشن نیست، اما بیشتر مورخان اعتقاد دارند که در سال ۱۶۰ هجری قمری متولد شده است. طبق گفته مورخان، مسیر زندگی خواجه‌اباصلت بسیار پرفرازونشیب بوده است.

اجداد اباصلت، اهل هرات خراسان بودند و در زمان فتوحات اعراب، در خراسان اسیر شده، به حجاز برده می‌شوند و به‌عنوان غلام دراختیار عبدالرحمن‌بن‌سَمره قرار می‌گیرند؛ به این دلیل او به اباصلت هروی معروف شده است.

پس از آمدن امام‌رضا (ع) به خراسان، او به زمره یاران ایشان می‌پیوندد و خیلی زود تبدیل به خادم خاص حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) می‌شود و نزد امام، جایگاه خاصی پیدا می‌کند. 

اجداد اباصلت، اهل هرات خراسان بودند و در زمان فتوحات اعراب، در خراسان اسیر شده، به حجاز برده می‌شوند

معجزه نجات اباصلت

اباصلت در زمانی که امام‌رضا (ع) در بستر شهادت بود، با امام‌جواد (ع) ملاقات می‌کند. او به غیر از این ملاقات، پس از شهادت حضرت نیز دو بار با امام‌جواد (ع) دیدار می‌کند؛ یکی در زمانی که امام‌جواد (ع) بر پیکر پدر بزرگوارشان نماز خواندند و دیگری، زمانی که اباصلت به دستور مأمون عباسی زندانی شد. طبق روایات، او پس از حضور امام‌جواد (ع) و با معجزه ایشان، از این زندان رهایی می‌یابد.

با وجود اینکه اباصلت از یاران امام‌هشتم شیعیان بوده، برخی مانند شیخ طوسی معتقدند که او اهل تسنن بوده است. حضور اباصلت در خراسان به سه دوره مشخص تقسیم می‌شود: نخست، دوره قبل از مهاجرت امام‌رضا (ع)، دوم هم‌زمان با حضور امام در خراسان و سوم پس از شهادت آن حضرت.

او نیشابور را برای سکونت برمی‌گزیند؛ چون در آن زمان خراسان جایگاه ویژه‌ای در خلافت داشت و مرکز سیاسی بودن این شهر، باعث رونق اقتصادی، فرهنگی و علمی نیشابور شده بود. از ویژگی‌هایی اباصلت می‌توان به این‌ها اشاره کرد: فضائل امام‌علی (ع) را از زبان بزرگان اهل سنت روایت می‌کرده و به عشق و ارادت به اهل‌بیت پیامبر (ص)، راستگویی، عدالت، زهد، مردم‌دوستی و اهل سفر بودن معروف بوده است.

کتاب «مسند اباصلت»

خواجه‌اباصلت پس از شهادت امام‌رضا (ع)، کتاب وفات‌الرضا (ع) را تالیف می‌کند. او شاگردان زیادی تربیت و روایات زیادی از ثامن‌الائمه (ع) نقل می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها روایت حدیث سلسله‌الذهب است. برخی دیگر از آن‌ها در کتابی به نام «مسند اباصلت» جمع‌آوری شده است. بنا به نظر برخی از کارشناسان مذهبی او راوی چگونگی شهادت امام‌هشتم شیعیان به دست مأمون عباسی است.




* این گزارش سه شنبه ۲ مرداد سال ۱۳۹۷ در شماره ۲۹۴ شهرآرامحله منطقه ۷ چاپ شده است.