عطر و بوی عید در فضای شهر پیچیده است. همه‌جا رنگ شادی به خود گرفته است. خادمان مردم بیش از هر زمان دیگر آماده میزبانی از زائران ذی‌القعده می‌شوند؛ آن‌ها که دلشان پر می‌زند از راه‌های دور و نزدیک خودشان را به مشهدالرضا برسانند تا دهه کرامت را در حرم امام‌مهربانی‌ها جشن بگیرند. زائرانی که تا چشمشان به بارگاه سلطان خراسان می‌افتد مسحور زیبایی آن می‌شوند.

بیشتر هم روشنایی و کتیبه‌ها به چشم می‌آید. زیبایی دلربایی که پشت‌صحنه آن آدم‌های زیادی در اداره روشنایی آستان‌قدس‌رضوی در حال فعالیت هستند. حالا با گذشت چند روز از دهه کرامت، ریسه‌های چراغانی و المان‌های طراحی‌شده در این صحن‌وسرا جلوه‌های زیباتری را برای استقبال از زائران به رخ می‌کشد. چراغانی و آذین‌بندی ویژه‌ای به‌مناسبت میلاد حضرت‌رضا (ع) در حرم‌رضوی انجام می‌شود و صفرتاصد این جلوه‌آرایی‌ها در داخل حرم‌مطهر طراحی و ساخته می‌شود و حتی یک لوستر هم از بیرون خریده نمی‌شود.

برای اینکه نشان بدهیم این زیبایی‌ها چطور خلق شده‌اند پای صحبت دوتن از جوانان در اداره روشنایی حرم مطهر نشستیم که معتقدند خدمت در این صحن‌وسرا روزی‌شان بوده‌است. پوریا ثابت و مهدی‌بان‌پورمتولد سال ۱۳۶۷ هستند و از سال ۱۳۹۳ با قبولی در آزمون استخدامی، راهی حرم رضوی شده‌اند و از همان سال طراحی ریسه‌بندی و چراغانی‌های حرم برعهده پوریا ثابت و طراحی کتیبه‌ها برعهده مهدی بان‌پور بوده است.

چراغانی برای شادی دل مردم

حوالی محرم که می‌شود، همه ریسه‌ها جمع می‌شوند. دو ماه محرم و صفر درودیوار حرم حضرت‌رضا (ع) سیاه‌پوش می‌شود. در این مدت ریسه‌ها بازسازی می‌شوند و کار‌های انبارگردانی انجام می‌شود. علاوه بر این، طراحی چراغانی و ریسه‌بندی‌های جدید آغاز می‌شود.

قصه پوریا ثابت از دی‌۱۳۹۳ شروع شد که توفیق حضور در صحن و بارگاه حضرت را پیدا کرد. از همان ابتدای استخدام، پست خدمتی‌اش طراحی لوستر و چراغانی‌های حرم‌مطهررضوی تعریف شد. باتوجه‌به رشته تحصیلی اش که طراحی صنعتی بود، به برخی باید‌ها و نباید‌ها در طراحی‌ها توجه کرده است؛ سازگاری با معماری و هنر به‌کاررفته در صحن‌ها و رواق‌ها و توجه به نور‌هایی که نه‌تن‌ها چشم زائران را اذیت نمی‌کند، بلکه آرام‌بخش هستند.‌

می‌گوید: در چراغانی، هدف ایجاد شور و شعف است. می‌خواهیم حال‌وهوای شادی و سرور اعیاد و ولادت ائمه (ع) به دل و جان زائران نفوذ کند و هرکس با هر غم‌وغصه‌ای وارد حرم می‌شود، شاد شود.

چراغانی ویژه در میلاد حضرت‌رضا (ع)

بخش اول اجرای طراحی و چراغانی‌ها هم‌زمان با آغاز ماه ذی‌القعده در دستورکار قرار می‌گیرد. ریسه‌بندی‌ها در چند مرحله انجام و تکمیل می‌شود. این به‌روزرسانی به میلاد شاه خراسان و، ولی نعمت ایرانیان که می‌رسد، در اوج قرار می‌گیرد و زائران در این روز چراغانی و آذین‌بندی ویژه حرم‌رضوی را نظاره می‌کنند. خادمان روشنایی مدام در حال جست‌وجو و بررسی شیوه‌های روز دنیا برای چراغانی و ریسه‌بندی به زیباترین شکل ممکن هستند.

نمونه این به‌روزرسانی، طراحی و نصب المان‌هایی است که امسال اولین‌بار در صحن‌های جمهوری، انقلاب، آزادی و گوهرشاد اجرا شد. در این المان از نقوش اسلیمی، شمسه و عدد هشت کمک گرفته شده و داخل آن ریسه‌های سوزنی و نئون استفاده شده است.‌

می‌گوید: خوشبختانه همه شانزده المان به‌موقع آماده شد. نکته مهم المان‌ها این بود که صفرتاصد ساختشان در همین کارگاه اداره روشنایی و فنی انجام شد. این اتفاق چیزی به‌جز عنایت ویژه حضرت و معجزه نبود.
وقتی اولین‌بار این المان‌ها روشن شد، همه انرژی گرفتند. این المان‌ها با استفاده از تجهیزات داخل حرم و کمک نیرو‌های افتخاری در مدت یک‌ماه ساخته شد. وقتی نماینده شرکت‌های خارجی و پیمانکاران داخلی برای بازدید آمدند، برایشان باورنکردنی بود که به این سرعت این تعداد المان ساخته و آماده نصب شده است.

سالی که کرونا آمد، چراغانی حرم خاص‌تر بود

ثابت از نوروز ۱۳۹۹ برایمان روایت می‌کند که چراغانی حرم امام‌رضا (ع) از همه سال‌ها خاص‌تر شده بود. با دستور تولیت آستان‌قدس‌رضوی، اولین‌بار ریسه‌بندی صددرصدی برای لحظه تحویل سال و ایام نوروز اجرا شده بود. چند ماه مانده به سال جدید، طراحی و برنامه‌ریزی‌ها شروع شده بود، اما با تعطیلی حرم‌رضوی در پی همه‌گیری ویروس مرگ‌بار کرونا، پشت‌در‌های بسته از چشم زائران حضرت‌رضا (ع) دور ماند.

بیشتر بخوانید:

خادمان تعمیرکار

جای دیگری نمی‌توانم دوام بیاورم

از او می‌پرسم اگر قرار به جابه‌جایی و رفتن به اداره دیگری باشد، دوست دارد کجا برود. می‌گوید: فکر نمی‌کنم بتوانم جای دیگری دوام بیاورم و این‌گونه خدمت کنم. مهندس ثابت سال ۱۳۹۳ هم‌زمان هم در آزمون استخدامی آستان‌قدس‌رضوی پذیرفته شده بود و هم در شهرداری. برای اینکه انتخاب کند به کدام سازمان برود، با مادرش مشورت کرد.

مادر به او تأکید کرد که اصلا به‌جای دیگری فکر نکن، باید به حرم بروی. خودش هم از کودکی هر بار راهی حرم شده بود، این حس درونش جریان داشت که رزق‌وروزی‌اش در همین مکان متبرک خواهد بود. می‌گوید: انگار از اول بر پیشانی‌ام نوشته شده بود که در صحن‌وسرا قرار است خدمت کنم و خداراشکر که آقا امام‌رضا (ع) هم طلبیدند.

نصب کتیبه از سال ۱۳۹۰ پررنگ‌تر شد

فعالیت مهدی بان‌پور در زمینه کتیبه‌آرایی و طراحی پرچم در حرم حضرت‌رضا (ع) است. یک‌بار که نیت زیارت کرد، از همان ورودی حرم چشمش به جامهری و جاکتابی‌ها که افتاد، رو به حضرت گفت: آقاجان! کاروبار ما را همین‌‎جا جور کن تا چند تا طرح برای مبلمان حرمتان بدهم.

آرزویی که خیلی زود برآورده شد. اول تیر ۱۳۹۳ سربازی مهدی تمام شد و سوم تیر، یعنی دو روز بعد، آزمون استخدامی آستان‌قدس‌رضوی برگزار و مهدی قبول شد. او باتوجه‌به رشته تحصیلی‌اش که طراحی صنعتی بود، وارد اداره روشنایی حرم شد.

در شروع کارش خیلی اتفاقی فرصتی رقم خورد و او موفق شد که طرح‌های مدنظرش را ارائه کند و به نتیجه برساند. از سال ۱۳۹۵، ۱۷۰ کتیبه بزرگ در صحن‌ها نصب شده است. می‌گوید: در ایام سوگواری اهل‌بیت (ع) سیاه‌پوشی در حرم‌رضوی از قدیم رایج بوده، اما بیشتر سیاه‌پوشی گنبد طلا، گلدسته‌ها و روضه منوره مطرح بوده است.

چاپ و دوخت کتیبه‌ها بانی افتخاری دارد

از زمانی‌که نصب کتیبه‌های سوگواری رسم شد، بیشتر روی ابنیه حرم اجرا شدند. کتیبه‌ها بیشتر روی پارچه‌های مشکی و پرچم اجرا می‌شدند، اما از سال ۱۳۹۰ نصب کتیبه پررنگ‌تر شد، تا اینکه سال ۱۳۹۵ آستان‌قدس‌رضوی به ثبت برخی تغییرات روی کتیبه‌ها مصمم شد.

این‌بار علاوه بر کتیبه حزن و اندوه، کتیبه‌آرایی در اعیاد و تولد ائمه (ع) نیز آغاز شد. تعداد کتیبه‌ها بیشتر شد، نقاط نصب آن‌ها هم متنوع‌تر، به‌طوری‌که از سال ۱۳۹۵ تاکنون ۱۷۰ کتیبه بزرگ تهیه و نصب شده است. دراین‌میان، هزینه پارچه با آستان‌قدس‌رضوی بوده، اما چاپ و دوخت کتیبه‌ها بانی افتخاری داشته است.

شور و ولوله در لحظه نصب کتیبه‌ها

نصب کتیبه که در بیشتر مناسبت‎های ملی و مذهبی در صحن‌های حرم رضوی باب شده، اکنون به یک آیین تبدیل شده است. از لحظه‌ای که گروه اجرا مشغول نصب کتیبه جدید می‌شود، حال‌وهوای زائران حضرت‌رضا (ع) که در آن صحن حاضر هستند، دگرگون می‌شود. بسته به اینکه مناسبت کتیبه برای سوگواری اهل‌بیت (ع) باشد یا شادی، ولوله‌ای در آن صحن مطهر به پا می‌شود.

چشم‌انتظاری زائران برای نصب کتیبه‌های جدید

بازخورد‌های مردمی در پی نصب این کتیبه‌ها آن‌قدر زیاد شده است که بان‌پور می‌گوید: حتی در مناسبت‌هایی که پیش از این کتیبه‌ای نصب نمی‌شد، کتیبه‌ای طراحی و اجرا می‌شود. برای نمونه، کتیبه مناسبتی تولد حضرت رقیه (س) در اسفند ۱۴۰۱ آماده و نصب شد.

کتیبه‌آرایی، انتظاری در میان زائران حرم رضوی ایجاد کرده است و برای نصب کتیبه‌ها در روز‌های گوناگون سال لحظه‌شماری می‌کنند و اگر انجام نشود، گویی رسمی بر زمین مانده است.