از نخستین باشگاه ورزشی مشهد تنها یک زمین چمن باقی مانده

روز تربیت‌بدنی بهانه‌ای شد تا دنبال قدیمی‌ترین سالن ورزشی در منطقه8 برویم و درباره تاریخچه و هویت آن بنویسیم. اما پس از بررسی کتاب‌های هویتی متوجه شدیم بنای به‌ظاهر ساده مجموعه ورزشی هم‌جوار با دبیرستان فردوسی که این سال‌ها به‌دلیل کرونا سوت و کور مانده است، صد سال قبل اولین مکان ورزشی در مشهد بوده است. مکانی که به نقل از شماره 1700روزنامه خراسان «در اراضی دبیرستان که قریب سی هزار ذرع بودعملیات طراحی، باغچه‌بندی و تسطیح میدان‌های ورزشی آن انجام شد.» 

برای تهیه گزارش سری به آموزش و پرورش ناحیه2 زدیم، اما به‌جز خاطرات شفاهی، اسنادی از آن روزگار موجود نبود. هر چه بیشتر گشتیم کمترین عکس‌ها را از مسابقات و زمین‌های ورزشی پیدا کردیم. تنها یافته ما از آن روزگار چند کتاب هویتی و اسناد مطبوعات است که با شما به اشتراک می‌گذاریم. هر چند زمین فوتبال آن که اولین جرقه آغاز ورزش در این مکان بوده است، ذره ذره با ساخت‌وسازهای اطرافش آب شده است و رو به خاموشی می‌رود.

اولین باشگاه ورزشی مشهد

در کتاب شناسایی و معرفی اولین‌های شهر مشهد به قلم غلامرضا آذری خاکستر آمده است؛ «اولین باشگاه ورزشی‌ای که در شهر مشهد فعالیت کرد و در مطبوعات و اسناد بازتاب یافت، باشگاه فردوسی است. در سال1301خورشیدی، عده‌ای از جوانان با وجود موانع بسیار اقدام به ترویج بازی فوتبال کردند و یک دسته 22نفری برای آن حاضر کردند. 12تن از میان این عده، به فکر سازمان باشگاه ورزشی افتادند و در آذرماه 1303 باشگاهی به نام «انجمن فردوسی» را به‌طور رسمی تأسیس کردند. 

مؤسسان باشگاه فردوسی عبارت بودند از محمود صبائی، حسن بهمنیار، طاهر بهادری، حسین آموزگار، گلشن آزادی، محمدرضا کیمیاوی، احمد پارسی، محمدحسین قدوسی، حسین میلانی، اسدالله مدرس‌رحمانی، اوکتائی و علی‌اکبر جهانبانی. مراسم افتتاحیه باشگاه فردوسی در تیرماه 1304 با حضور عده‌ای از بزرگان شهر مشهد برپا شد. در این جشن از طرف حاضران وعده هرگونه مساعدت در پیشرفت باشگاه داده شد و بیشتر آنان به وعده خود وفا کردند و انجمن را در تهیه وسایل کار با کمک‌های مادی یاری نمودند. 

باشگاه فردوسی در پیشرفت ورزش‌های جدید مؤثر بود و در اوایل تأسیس موفق شد زمین فوتبالی در خارج از محوطه باشگاه، زمین والیبال و بسکتبال، دو زمین تنیس، محلی برای ورزش‌های پهلوانی و میز پینگ‌پنگ تهیه کند. این باشگاه دارای تیم‌های فوتبال، والیبال و بسکتبال بود.»

در این جشن از طرف حاضران وعده هرگونه مساعدت در پیشرفت باشگاه داده شد و بیشتر آنان به وعده خود وفا کردند 

همچنین در روزنامه آزادی شماره 1300 در تاریخ 11تیرماه 1316 نوشته شده است؛ «عصر چهارشنبه از طرف کلوپ فردوسی از بعضی آقایان رؤسای محترم ادارات دعوت شده بود. پس از بازدید میدان‌های تنیس، قسمت‌های مختلف ورزش‌ها و عملیات جالب توجه آن‌ها را در ورزش‌های سوئدی‌ایرانی مشاهده کردند. سپس آقای پارسی لا یحه‌ای را که حاوی تاریخچه کلوپ و جریان آن از سال 1302 تا 1316 بود، قرائت کرد.»

افتتاح کانون ورزشی دبیرستان

در سالنامه ورزشی خراسان در سال 15-1314 آمده است: « اولیای دبیرستان فردوسی معتقدند که ورزش و فعالیت‌های بدنی، فقط مفید و به‌صلاح اعصاب و عضلات محصلان نبوده، بلکه سجایا و اراده را نیز بین دانش‌آموزان تقویت می‌کند. فعالیت‌های ورزشی روزانه در محصلان حس اتکا به‌نفس را افزایش می‌دهد. 

بدین منظور در ابتدای سال تحصیلی، یعنی عصر چهارشنبه 16مهر 1314 تعداد 18نفر از سردسته‌های ورزشی همه کلاس‌ها به دفتر دبیرستان حاضر شده، با حضور ناظم مدرسه و مهران دبیر ورزش، اولین جلسه ورزشی تشکیل شد و پس از صحبت‌های مهران درباره شکل‌گیری انجمنی مخصوص ورزش در دبیرستان و طرز تشکیل و وظایفی که باید این مؤسسه برای پیشرفت و تعمیم ورزش دانش‌آموزان انجام دهد، صحبت شد. پس از تعیین اشخاص، کانون ورزشی دبیرستان از تاریخ 21مهرماه با تشکیل 11شعبه ورزشی کار خودش را به‌طور رسمی آغاز کرد.»

توجه به دبیرستان فردوسی در گذشته

اخبار 1313 تا 1315 گویای این موضوع است که دبیرستان فردوسی به دلیل وجود این ورزشگاه مورد توجه بیشتری قرار گرفته و با تلاش مسئولان وقت، شرایط مناسب ورزشی برای دانش‌آموزان و ساکنان محله سرشور فراهم شده بود. 

در اخبار روزنامه خراسان در سال 1313 آمده است؛ « اداره ایالتی معارف خراسان مشغول عملیات عمارت دبیرستان دولتی فردوسی است. قریب 28هزار ذرع از بهترین اراضی دستجرد که نزدیک به شهر و دارای آب جاری است، برای محل دبیرستان اختصاص داده شده و نظر به توجهات مخصوص به پیشرفت در امور ورزشی شده است. در اراضی مزبور محل‌های وسیعی برای عملیات ورزشی محصلان از قبیل فوتبال، ژیمناستیک و... تخصیص داده شد که وسایل ورزشی محصلان فراهم باشد.»

در روزنامه بهار شهریور ۱۳۱۳ آمده است؛ «عمارت دبیرستان دولتی فردوسی که از طرف اداره ایالتی معارف خراسان شروع شده است دو ثلث آن خاتمه یافته و در این دو سه روزه شروع به نصب شیروانی‌های آن‌ها خواهد شد. در فصل زمستان در اراضی دبیرستان که قریب 30هزار ذرع می‌باشد، عملیات طراحی و باغچه‌بندی و تسطیح میدان‌های ورزشی انجام خواهد یافت.»

زمین خاکی با دروازه‌های چوبی

مهدی قیاسی یکی از پیشکسوتان فوتبال شهرمان از روزگار زمین خاکی این ورزشگاه این‌چنین برایمان تعریف می‌کند؛ «در دوران کودکی و نوجوانی‌ مانند دیگر هم‌سن و سالانم به ورزشگاه هم‌جوار دبیرستان فردوسی می‌رفتم. آنچه به‌خاطر دارم زمین خاکی بود با دروازه‌های بزرگ چوبی که همه برای ورزش می‌آمدند. ما می‌نشستیم و آن‌ها را نگاه می‌کردیم. 

فضای آن‌زمان دبیرستان فردوسی خیلی بزرگ‌تر از این روزهایش بود؛ بسیاری از بچه‌های محله برای بازی به آنجا می‌آمدند

پیست دوومیدانی را هم به‌خاطر دارم. تنها زمین بازی نزدیک خانه ما در محله سرشور همانجا بود. فضای آن‌زمان دبیرستان فردوسی خیلی بزرگ‌تر از این روزهایش بود. بسیاری از بچه‌های محله برای بازی به آنجا می‌آمدند.

مجموعه‌ای متفاوت از گذشته

مسعود مقتدایی متولد 1335 است و مدت 43سال سابقه دبیر ورزشی در ناحیه2 آموزش و پرورش را دارد. سال‌ها در این مجموعه ورزشی مشغول به کار بوده، خودش نیز دانش‌آموز همین ناحیه بوده است و از نه‌سالگی علاقه‌مندی‌اش به ورزش سبب شده تا زمان بیشتری را در زمین ورزشی بگذراند. 

او می‌گوید: اگر درست به‌خاطر داشته باشم، چند هکتار زمین پشت مدرسه فردوسی بود. اداره آموزش و پرورش، دبیرستان میرزا کوچک خان و هنرستان تربیت‌بدنی همه این‌ها جزئی از دبیرستان فردوسی بودند که کم‌کم از آن جدا شدند. سال 1355 کلنگ بنای فعلی مجموعه ورزشی فردوسی زده شد، اما به‌خاطر انقلاب بهره‌برداری آن تا سال 1359 طول کشید.

این معلم ورزشی بازنشسته با اشاره به زمین چمنی که قدمتی برابر دبیرستان فردوسی دارد، ادامه می‌دهد: یک برهه از زمان، این زمین ورزشی تک بود و نه‌تنها مسابقات شهری بلکه کشوری در آن برگزار می‌شد. تنها سالن ورزشی استاندارد هندبال استان اینجا بود و تمام مسابقات دانش‌آموزی و کشوری در اینجا برگزار می‌شد، یک‌سال تیم کره‌ای را برای مسابقات به مشهد دعوت کردند و در اینجا رقابت‌ها برگزار شد.

او با تأکید بر این موضوع که این مجموعه می‌تواند علاوه‌بر دانش‌آموزان برای ساکنان محله سرشور هم مفید باشد، توضیح می‌دهد: ما ظرفیتی داریم که در استان بی‌نظیر است، مجموعه کامل آموزشی و تربیت‌بدنی هم‌جوار با حرم مطهر رضوی که می‌تواند مورد استفاده زائر و مجاور قرار بگیرد. اما در حال حاضر به خاطر بی توجهی به مرحله بهره‌برداری نرسیده است.

بازیکن انتخاب می‌کردیم

قاسم زردکانلو یکی دیگر از پیشکسوتان عرصه فوتبال که از سال 1347 به مشهد آمده است، با مرور خاطراتش از آنچه به یاد دارد برایمان می‌گوید: «فکر می‌کنم سال۶۶ بود که تیم ابومسلم را در زمین چمن دبیرستان فردوسی تمرین می‌دادم که البته این زمین حاصل تلاش مرحوم حاج حسین بمبئی‌چی دبیر ورزش و بنیان‌گذار تربیت‌بدنی دانشگاه فردوسی و دروازه‌بان قدیم مشهد بود. کودکی‌ام در مشهد نبودم و خاطراتی از این زمین چمن ندارم، اما گاهی برای انتخاب بازیکنان فوتبال به اینجا می‌آمدیم و با تماشای بازی بچه‌ها، آن‌هایی را که توانمند بودند انتخاب می‌کردیم.»

روزگاری بهترین بودیم

جهان جبارزاده، والیبالیست مشهدی، از روزگاری می‌گوید که ورزش در شهرمان جایگاه ویژه‌ای داشت و از بسیاری شهرهایی که امروز در صدر هستند هم جلوتر بودیم. 

گاهی برای انتخاب بازیکنان فوتبال به اینجا می‌آمدیم و با تماشای بازی بچه‌ها، آن‌هایی را که توانمند بودند انتخاب می‌کردیم

او توضیح می‌دهد: در این دبیرستان قهرمانان بسیاری تربیت شده‌اند و اگر سری به فهرست قهرمانانش بزنید در رشته‌های فوتبال، دوومیدانی و والیبال ستاره‌های بسیاری خواهید دید. من هم مانند بسیاری از هم‌سن و سال‌هایم اوقات فراغتم را در اینجا سپری می‌کردم و همین محیط ورزشی سبب علاقه‌ام به ورزش شد.

افول زمین فوتبال100ساله فردوسی

سری به مجموعه ورزشی زدیم تا آن را با شنیده‌هایمان قیاس کنیم. برخلاف تصورمان دیگر خبری از آن زمین خاکی بزرگ نبود. به جای آن اکنون مجموعه ورزشی فردوسی را می‌بینیم که استخر وسالن بدن‌سازی آن طی 2سال گذشته بازسازی شده و پس از تکمیل جزئی به بهره‌برداری خواهد رسید. 

هر چند این مجموعه تازه تاسیس می‌تواند ظرفیت مناسبی برای دانش‌آموزان ناحیه2 آموزش و پرورش باشد، اما حال چمن‌های زمین فوتبال قدیمی مساعد نیست و رو به زردی می‌رود. نابسامانی اطراف زمین چمن، خاک و نخاله‌های آن توجه ما را به خودش جلب می‌کند. زمزمه‌های ساخت‌وساز زائرسرا از آن به گوش می‌رسد. زائرسرایی که اگر پایش به این ورزشگاه باز شود آخرین سند هویتی مجموعه ورزشی فردوسی (همان زمین چمن) را از بین خواهد برد.