حسین باشی؛ کوچه‌ای با یک قرن هویت

در منطقه ما محله حسین‌باشی قدمتی دیرینه دارد. اگر از اهالی محله درباره نام‌گذاری آن بپرسید جواب‌های جالبی دریافت می‌کنید. بعضی‌ها فکر می‌کنند قدیم‌ها فردی به نام حسین ابتدای این محله مغازه داشت و هر وقت مردم می‌خواستند با هم قرار و مدار بگذارند به همین دلیل می‌گفتند فلان ساعت پیش حسین‌باشی. بعضی‌های دیگر می‌گویند حسین نام یکی از مالکان قدیمی است که بیشتر مغازه‌ها و خانه‌های این محله به او تعلق داشته است.

هنوز هم خیلی‌ها نمی‌دانند علت نام‌گذاری این محله چیست. بد نیست بدانید تا چند وقت پیش کوچه حسین‌باشی تنها عنوان طولانی‌ترین کوچه شهر بود اما در تقسیم‌بندی‌های جدید که امسال اجرایی می‌شود، حسین باشی نام محله‌ای است.

کوچه حسین‌باشی، یکی از محله‌های قدیمی مشهد است که از یک طرف به مطهری شمالی 7 و از سمتی دیگر به آیت‌الله عبادی 18 متصل است. اهالی آن، محله حسین‌باشی را هویت خود می‌دانند و به گفته خودشان به این هویت علاقه دارند. درست است که تعدادی از خانه‌های محله رنگ و بوی سنتی خود را از دست داده‌اند و به شکل ساختمان‌های امروزی درآمده‌اند اما هنوز هم خانه‌هایی با بافت قدیمی در محله یافت می‌شود؛ حتی هستند مغازه‌هایی که شکل ظاهری آن‌ها به همان صورت قدیمی با ترکیب سنتی باقی مانده است.

ابتدای خیابان حسین‌باشی بنایی قدیمی، بدون استفاده و متروکه « سجادیه» قرار دارد و قدمت آن به بیش از 50 سال قبل می‌رسد؛ این ساختمان که حدود 2هزار متر مساحت زمین آن است، از سوی حاجی عابدزاده معروف احداث شده و یکی از 12مدرسه‌ای است که او بنا کرده بود. در دیگر قسمت‌های این محله به دلیل اینکه تنها برخی از ساختمان‌ها عقب‌نشینی کرده‌اند، عرض خیابان یکسان و برابر نیست و تعدادی از خانه‌ها هنوز فضای اصلی خیابان را اشغال کرده‌اند و خیابان‌کشی منظم و پیاده‌رویی مناسب ندارد. 

در آن دوران، مردم قدیمی محله‌ها را با نام ملاک آن می‌شناختند و صدا می‌کردند و همین سبب شده بود که این محله از همان ابتدا «حسین‌باشی» نام بگیرد 

بافت قدیمی این کوچه سبب شده است که به دنبال هویت و علت نام‌گذاری آن برویم. وارد محله که می‌شویم سراغ بزرگان و افراد قدیمی‌تر ساکن در آن را می‌گیریم. اهالی، آقایی را معرفی می‌کنند که گویا حدود 60 سال است در این خیابان زندگی می‌کند. به خانه‌اش می‌رسیم با روی گشاده به استقبال ما می‌آید. پیرمردی است که گوش‌هایش کمی سنگین شده است و به سختی صدای ما را می‌شنود. 

آقای ستارزاده از گذشته‌های این محله و خیابان می‌گوید: سال‌ها قبل، این محله مملو از باغ‌های انگور بود. آن زمان شهر مشهد مانند اکنون گسترده نبود و وسعت چندانی نداشت به طوری که خیلی از خیابان‌ها و محله‌های امروزی در خارج از محدوده شهر قرار داشت. آن زمان فردی به نام حاج حسین‌ باشی‌زاده فخار، ملاک محله بود که زمین‌های زیادی داشت. البته او در ابتدا به همراه برادرش، در این خیابان کوره آجرپزی‌ داشتند و سر کوچه هم دفتر کارشان بود. کم‌کم با درآمدی که از کوره داشت، باغ‌های انگور این محدوده را خرید و خانه‌های بزرگی ساخت. خانه‌هایی که مساحت آن‌ها به بیش از 500 متر می‌رسید. 

شاید بتوان گفت بخش عمده‌ای از سراسر خیابان خواجه‌ربیع به او تعلق داشت. در آن دوران، مردم قدیمی محله‌ها را با نام ملاک آن می‌شناختند و صدا می‌کردند و همین سبب شده بود که این محله از همان ابتدا «حسین‌باشی» نام بگیرد و اکنون بعد از گذشت حدود 70 سال به همین نام باقی بماند. این کوچه به دلیل اینکه دو محله عبادی و مطهری را به هم وصل می‌کند، طولانی‌ترین کوچه شهر است و مردم آن را طویل می‌دانند.

این ساکن کهنسال محله حسین‌باشی ادامه می‌دهد: بعد از اینکه مشهد کمی گسترده‌تر شد و وسعت یافت، حاج حسین‌باشی، کوره آجرپزی خود را به جای دیگری برد که داخل محله نباشد اما دفتر کارش به همان شکل در این خیابان باقی ماند. بعد از او تعدادی از نوه‌های وی در همین محله ساکن بودند و سال‌ها اسم و رسم جد خود را به دوش کشیدند و سعی داشتند یاد و نام او را زنده نگه دارند. 
او به ویژگی‌های شخصیتی حاج حسین‌باشی اشاره می‌کند و می‌گوید: مرحوم فردی بسیار معتمد محل و در خور احترام بود و همه اهالی او را مردی پُرتلاش می‌شناختند زیرا با همت فراوان کار و با جان و دل به مردم محله کمک می‌کرد. او مردی منظم بود که در انجام کارهایش سرعت بالایی داشت و به همین دلیل زبانزد اهالی محل بود.