درباره ارتباط نماد حوض ششصد دستگاه با خانوادههای سهنفره! 
خدیجه خانم تنپوشی از ترکشها به تن دارد! 
استفاده از تکنیک‌های دنیای مجازی در مسجد حضرت رقیه(س)
آنچه در این مسجد و پاتوق می‌گذرد، آمیزه‌ای است از تربیت دینی، شادی‌های جمعی، پاسخ به پرسش‌های ذهنی، انس با قرآن. اما مهم‌ترین دستاورد این جمع، دوستانی همدل هستند.
«پاتوق محله مجد» در مسجد حضرت رقیه (س) و پایگاه بسیج شهید‌منتظری محله سعدآباد، با برگزاری اعتکافی معنوی در ماه رجب دو سال پیش، نقطه عطفی شد در زندگی بسیاری از نوجوانان و جوانان این محله.
فضایی که پیش از این تنها محل برگزاری نماز و مراسم مذهبی به‌شمار می‌رفت، امروز به پناهگاهی امن برای دورهمی‌های نوجوانان و جوانان تبدیل شده است؛ جایی که در آن بازی می‌کنند، می‌آموزند، مناجات می‌خوانند، اعتکاف برگزار می‌کنند و گاهی هم فقط درکنار هم لحظه‌ها را سپری می‌کنند.
آنچه در این مسجد و پاتوق می‌گذرد، آمیزه‌ای است از تربیت دینی، شادی‌های جمعی، پاسخ به پرسش‌های ذهنی، انس با قرآن. اما مهم‌ترین دستاورد این جمع، دوستانی همدل هستند که می‌خواهند با هم رشد کنند، بیاموزند و در آینده، نه‌تنها برای یکدیگر، که برای جامعه‌شان سودمند باشند.
پاتوق نوجوانان؛ وجه متفاوت مسجد ما
در کوچه کنار مسجد، راهی به سمت پایگاه بسیج شهید‌منتظری باز می‌شود.
با بالا‌رفتن از پله‌ها، نخست پوستر «پاتوق محله مجد» و سپس تصاویر شهدای محله و انقلاب اسلامی به چشم می‌خورد. در انتهای مسیر، اتاقی پرجنب‌وجوش خودنمایی می‌کند؛ جایی که نوجوانان در گوشه‌وکنار آن گرد هم آمده‌اند. برخی دور میز‌ها مشغول بازی‌های فکری هستند، دو گروه فوتبال دستی بازی می‌کنند، و تعدادی دیگر در اتاق مجاور، با شنیدن داستان زندگی حضرت یوسف (ع) از زبان مربی، سؤالات خود را مطرح می‌کنند. دیوار‌ها با پارچه‌های سبز پوشیده شده و فضایی صمیمی بر این جمع حاکم است.
محمدحسین فدایی، فرمانده پایگاه بسیج و از جوانان پرتلاش مسجد، از تحول مسجد می‌گوید: مسجد حضرت رقیه (س) و پایگاه بسیج شهید‌منتظری، هم‌زمان با انقلاب اسلامی شکل گرفتند، اما آنچه اینجا را متمایز کرده، فعالیت‌های تربیتی برای نسل جوان است.
هدف اصلی این مجموعه، کشف استعداد‌ها و رشد نوجوانان است. محمدحسین توضیح می‌دهد: برنامه‌های ما پاسخ‌گوی نیاز‌های همه اهالی محله است؛ از سم‌پاشی در دوران کرونا و امدادرسانی در سیل سیدی تا تأمین امنیت محله در بحران‌ها. اما دغدغه اصلی‌مان همیشه فراتر از اینها بوده: ساخت پاتوقی امن برای نوجوانان تا در سایه آموزش، دوستی و انس با مسجد، آینده‌شان را بسازند.
برنامه‌ریزی برای حلقه پرجنب‌وجوش نونهالان
به گفته او در «پاتوق محله مجد»، کودکان دبستانی جذب پایگاه و با فضای مسجد و فعالیت‌های فرهنگی آن آشنا می‌شوند. محمدحسین توضیح می‌دهد: نگهداشتن این رده سنی پرجنب‌وجوش کار آسانی نیست، اما تیم ما با برنامه‌ریزی هدفمند و استفاده از روش‌های بازی و سرگرمی، موفق شده‌اند مفاهیم مذهبی و دینی را به شیوه‌ای جذاب به آنها منتقل کنند.
فدایی تأکید می‌کند: این آموزش‌ها تا ورود کودکان به دوره متوسطه اول ادامه دارد و با افزایش سن، عمق بیشتری پیدا می‌کند. هدف اصلی ما این است که بچه‌ها با کار تشکیلاتی آشنا شوند و در آینده به مروجانی فعال برای اخلاق و معنویت تبدیل گردند.
با ورود این نوجوانان به دوره متوسطه دوم، آنان مسئولیت‌های متنوعی را برعهده می‌گیرند. به‌عنوان‌مثال مسئول تربیت بدنی، برنامه‌ریزی برای اردوها و فعالیت‌هایی مانند کوه‌نوردی را برعهده دارد، مسئول تزئینات، طراحی و اجرای دکوراسیون مسجد و پایگاه در مناسبت‌های مختلف را انجام می‌دهد و کار مسئول مکبران، آموزش و هماهنگی امور مربوط به اذان و اقامه است.
این تجربه‌های عملی نه‌تنها مهارت‌های مدیریتی و اجتماعی آنها را تقویت می‌کند، بلکه حس تعلقشان را به مسجد و محله عمیق‌تر می‌سازد.
محمدحسین درباره فعالیت‌های پایگاه بسیج شهید‌منتظری می‌گوید: تابستان‌ها با برنامه‌های ویژه‌ای همراه است؛ از دوره‌های مهارت‌آموزی و اعتقادی گرفته تا جلسات مستمر هیئت نوجوانان نسل ظهور. همچنین، برای ترویج سبک زندگی سالم، سالن‌های ورزشی مختلفی در طول سال اجاره می‌شود تا ورزش به بخشی همیشگی از زندگی بچه‌ها تبدیل شود.
او ادامه می‌دهد: برنامه‌های تربیتی ما به‌صورت منظم هر هفته در هیئت نوجوانان برگزار می‌شود، و دو روز در هفته نیز کلاس‌های آموزشی ثابت داریم. حضور پررنگ نوجوانان محله در این فعالیت‌ها، عامل مهمی در تداوم و پویایی برنامه‌ها بوده است.
اعتکاف رجب، نقطه عطف انس نوجوانان با مسجد
دو سال پیش، در ماه رجب، اولین دوره اعتکاف نوجوانان در مسجد حضرت‌رقیه (س) برگزار شد که با استقبال هفتاد‌نوجوان همراه بود. این تجربه معنوی، سرآغاز پیوند عمیق‌تری میان نوجوانان و فضای مسجد شد.
محمدحسین با اشاره به تأثیر این برنامه می‌گوید: اعتکاف نقطه قوت فعالیت‌های ما بود و زمینه‌ساز گسترش برنامه‌ها شد. این برنامه‌ها آن‌قدر برای نوجوانان محله جذاب بود که سال گذشته در ماه رجب میزبان ۱۵۰دانش‌آموز بودیم. مسجد آن‌قدر پر شده بود که برای نمازگزاران معمولی جا کم می‌آمد.
او ادامه می‌دهد: اگرچه اعتکاف جرقه اولیه بود، برنامه‌هایی مانند اردوها، لیگ‌های تفریحی در مسجد، بازی‌های گروهی، اکران فیلم و سایر فعالیت‌های شاد و معنوی، عامل تداوم حضور پررنگ نوجوانان شده‌اند.
تفریح و معنویت، دستورکار پویای مسجد
محمدحسین درباره برنامه‌های ترکیبی مسجد نیز توضیح می‌دهد: امسال پس‌از اربعین، برنامه زیارتی به قم را خواهیم داشت. همچنین اردو‌های هفتگی متنوعی داریم؛ از کوه‌نوردی تا برنامه‌های گروهی در خود مسجد. حتی در صحن مسجد لیزرتگ برگزار کردیم که در آن میز و صندلی‌ها به سنگر‌های بازی تبدیل شدند.
او با اشاره‌به همراهی همه اقشار مسجد می‌افزاید: همواره تلاش می‌کنیم فضای مسجد را برای نوجوانان جذاب کنیم. خوشبختانه امام جماعت، خادمان و نمازگزاران قدیمی نیز با ما همراه‌اند. بسیاری از نمازگزاران سنتی هنوز هم با شکلات‌هایی که در جیب دارند، از نوجوانان برای حضورشان تشکر می‌کنند و به آنها انگیزه می‌بخشند.
هیئتی برای رشد
سید‌محمد‌صالح حجتیان، از جوانان مسجد، طلبه حوزه و مسئول هیئت نسل ظهور است. نوجوان‌ها را جمع کرده است تا ایده‌هایشان را برای برنامه هیئت در دهه آخر صفر ارائه دهند و بعد هم کار‌ها را با هم تقسیم کنند. او می‌گوید: هدف ما در هیئت درکنار برگزاری مراسم، آشنایی بیشتر نوجوان‌ها و اعضای هیئت با ائمه (ع) و اتفاقاتی است که در طول امامت بر آنها گذشته است.
هیئت نوجوانان از سال گذشته برنامه‌هایش به صورت هفتگی اجرا می‌شود و هر پنجشنبه برنامه دارد. آقا‌سید‌محمد‌صالح می‌گوید: پذیرایی برنامه هفتگی با کمک خانواده‌ها انجام می‌شود، اما صفر‌تا‌صد کار‌ها را خود نوجوانان هیئت برعهده دارند.
هویت امروزم را مدیون مسجد هستم
حجت السلام حامد قندابی، از جوانان فعال مسجد حضرت رقیه (س) و مسئول تعلیم و تربیت «پاتوق محله مجد»، خود در همین فضای تربیتی رشد کرده است. او که روزی نوجوانی در همین مسجد بود، اکنون شش‌سال است به‌صورت مستمر در خدمت این مجموعه است.
حامد که امروز به‌عنوان طلبه حوزه علمیه فعالیت می‌کند، با اطمینان می‌گوید: هویت فعلی من مرهون همین مسجد است؛ جایی که در آن رشد کردم و پرورش یافتم. علاقه عمیقم به نوجوانان و محله، مرا به پذیرش مسئولیت تعلیم و تربیت آنان سوق داد.
او معتقد است: مواجهه مستقیم با نسل نوجوان، بینش‌های جدید و ارزشمندی به من بخشیده است. این تجربه، فهم مرا از نیاز‌های جوانان و روش‌های تربیتی به‌طور چشمگیری توسعه داده است.
در گذشته بچه‌ها حرف بزرگ‌تر‌ها را بی پرسش می‌پذیرفتند، اما نوجوان امروزی دنبال دلیل قانع‌کننده می‌گردد
پرسشگری، ویژگی متمایز نسل جدید
حامد در مسجد، بخش شایان‌توجهی از وقت خود را به گفت‌وگوی رو‌در‌رو با نوجوانان و جوانان اختصاص می‌دهد. در یکی از این گفت‌وگوها، به درکی تازه از این نسل رسیده است و می‌گوید: پیش‌فرض من این بود که نوجوانان امروز از دین فاصله گرفته‌اند، اما در عمل دیدم که بسیاری از آنان حتی از بزرگ‌سالان هم پیش‌تر هستند. مشکل اصلی نه در بی‌تفاوتی نوجوانان، که در ناتوانی ما از یافتن زبان مناسب برای ارتباط با آنهاست.
حجت السلام قندابی به تفاوت بنیادین نسل جدید اشاره می‌کند و می‌افزاید: در گذشته بچه‌ها معمولا حرف بزرگ‌تر‌ها را بدون پرسش می‌پذیرفتند، اما نوجوان امروزی برای هر چیزی از درس‌خواندن تا مسائل دینی دنبال دلیل قانع‌کننده می‌گردد. این پرسشگری نه نشانه شک، بلکه تلاشی برای رسیدن به یقین است. اگر نتوانیم به این سؤالات پاسخ درخوری بدهیم، نمی‌توانیم آنان را همراه کنیم.
پیوند مسجد، مدرسه، خانه
در این مجموعه، آموزش به شیوه‌ای منعطف و متنوع ارائه می‌شود که پاسخ‌گوی نیاز‌های همه گروه‌های سنی، از کودکان تا جوانان باشد. قندابی، از فعالان این عرصه، درباره مدل آموزشی خود می‌گوید: ما آموزش را به سه حوزه اصلی تقسیم کرده‌ایم. اولویت اول ما تربیت فراگیراست. به‌عنوان یک مجموعه فرهنگی اجتماعی، مسئولیت ما محدود به نوجوانان حاضر در مسجد نیست، بلکه باید دغدغه همه کودکان و نوجوانان محله را داشته باشیم.
برای تحقق این هدف، تیم حامد به مدارس مختلف محله می‌رود و با اجرای «طرح شهید بهنام محمدی»، دروس متنوعی از‌جمله فرهنگ و هنر را تدریس می‌کند. هدف این طرح، ایجاد پیوندی ناگسستنی بین سه رکن اصلی تربیت مسجد، مدرسه و خانه است. این رویکرد جامع‌نگر نشان می‌دهد که آموزش دینی و تربیتی می‌تواند از محدوده مسجد فراتر برود و به همه عرصه‌های زندگی نوجوانان راه یابد.
مشارکت نوجوانان در کلاس‌های آموزشی
در دومین عرصه تربیتی، تمرکز بر اعضای ثابت پایگاه و پاتوق محله مجد است. قندابی در‌این‌باره توضیح می‌دهد: در حال حاضر حدود دویست‌عضو فعال در سه گروه سنی نونهال، نوجوان و جوان داریم که البته مخاطبان مجازی ما بسیار گسترده‌تر هستند. این نوجوانان به‌عنوان چهره‌های شناخته‌شده مسجد در محله مطرح‌اند و نمازگزاران آنها را به‌عنوان فرزندان این مسجد می‌شناسند. در این تربیت تخصصی، آموزش عمیق بر‌اساس گروه سنی صورت می‌گیرد.
حامد درباره روش کار این حلقه‌ها می‌گوید: در این جلسات، استاد فقط سخنران نیست. فضایی ایجاد کرده‌ایم که نوجوانان آزادانه مشارکت و شبهات اعتقادی خود را مطرح کنند. محتوای آموزشی کاملا متناسب با سنشان تنظیم می‌شود.
برای نونهالان بیشتر مباحث اخلاقی مانند احترام به والدین، صداقت، یا ایثار مطرح است. در این سن، معرفی الگو اهمیت بسیار دارد و برایشان بیشتر از شهدا صحبت می‌کنیم تا الگوی آنها باشند. در سنین بالاتر، مباحث هویتی، اعتقادی و هدف‌شناسی پررنگ‌تر می‌شود.
تربیت مجازی؛ همراهی با نسل دیجیتال
فعالیت در فضای مجازی به‌عنوان سومین عرصه تربیتی، با نگاهی هوشمندانه به نیاز‌های نسل جدید طراحی شده است. حامد در‌این‌باره توضیح می‌دهد: ما با نسلی مواجهیم که تلفن همراه بخش جدایی‌ناپذیر زندگی‌شان است. به‌جای مقابله، از این فرصت برای آموزش و رشد استفاده می‌کنیم.
آنها فعالیت خود را در شبکه ایتا با نام «آرمانت» آغاز کرده‌اند. این فضا دو بخش دارد: محور آموزشی که در آن احکام و مفاهیم دینی با تکنیک‌های رسانه‌ای برای نوجوان‌ها جذاب‌سازی شده است؛ و محور چالش‌ها که در آن نوجوانان با انجام فعالیت‌هایی مثل محبت به والدین یا نصب پرچم سیاه در ایام محرم و صفر، امتیاز می‌گیرند و در پایان ماه هدیه دریافت می‌کنند.
حجت السلام قندابیمی‌گوید: بسیاری از نوجوانانی که در این فضا فعال هستند، اصلا به مسجد نمی‌آمدند. اما از‌طریق همین چالش‌ها با فعالیت‌های ما آشنا شدند. سعی ما این است که با طرح پرسش‌های کلیدی، ذهن نوجوان را فعال کنیم و او را به تفکر واداریم.
جدی گرفتن گفتوگوهای فردی
اما آن‌طور‌که حامد می‌گوید، چالش‌ها و استعداد‌های نوجوانان یکسان نیست و برای همین گفتوگوهای فردی را هم جدی گرفته‌اند. او می‌گوید: همه مسائل را نمی‌توان در جلسات عمومی حل کرد. مشاوره‌های فردی راه‌انداخته‌ایم تا متناسب با چالش‌ها و توانایی‌های هر نوجوان، رشد او را دنبال کنیم.
درکنار این، فرایند کادرسازی نیز در‌حال انجام است. نوجوان‌هایی که آمادگی و علاقه دارند، به شورای نوجوانان دعوت می‌شوند تا خودشان برنامه‌ریزی مراسم گوناگون را برعهده بگیرند.
او ادامه می‌دهد: مراسم دهه اول محرم هیئت نوجوانان «نسل ظهور» را یکی از بچه‌های کلاس هفتم برنامه‌ریزی کرد. جشن عید غدیر امسال را یکی دیگر از بچه‌های کلاس هشتم برگزار کرد. اردو‌های مجموعه را هم یک نوجوان هشتمی مدیریت می‌کند.
در بخش نهایی فعالیت‌هایشان، به تربیت مربی می‌پردازند. مربیانی که نه‌تنها باید معارف دینی را خوب بدانند، بلکه مهارت‌هایی مثل روان‌شناسی کودک، فن بیان، ارتباط مؤثر را آموخته باشند. این دوره‌ها بیشتر برای نوجوان‌های سال‌های آخر دبیرستان برگزار می‌شود تا آنها بتوانند ادامه‌دهنده مسیر تربیت نسل‌های بعد باشند.
تجربه شیرین آموزش
محمد افتاده، متولد۱۳۸۳، طلبه حوزه و فعال تربیتی، تازه شش ماه است که با مجموعه آشنا شده و در‌حال تعریف زندگی حضرت یوسف (ع) برای بچه‌ها‌ست.
او می‌گوید: مخاطب ما نوجوانانی هستند که علاوه‌بر آموختن اصول دین و مباحث معرفتی، نیاز به اردو، تفریح و گفتوگوهای دوستانه دارند. آنها طی این روند با مباحث اخلاقی و دینی بیشتر آشنا می‌شوند. حضور درکنار آنها برای خود من تجربه‌های زیادی به همراه داشته است و خوشحالم که می‌توانم به رشد آنها در حوزه دینی و اخلاقی کمک کنم.
لذت بردن از تفریحات مسجد
سید‌حسین موسوی چهارده‌ساله و کلاس نهمی می‌گوید که از مراسم عزاداری شهادت امام‌رضا (ع) در سال گذشته به مسجد آمده و با حلقه نوجوانان آشنا شده است.
او مسئولیت تزئینات مسجد و پایگاه را برعهده دارد و از تفریحات شبانه مسجد، اکران فیلم، نماز صبح، تا گفت‌وگوی اخلاقی با دوستانش در مسجد لذت می‌برد و می‌گوید: این فضا کمک کرد که سؤالات ذهنی‌ام برطرف شود، قدر پدر و مادرم را بیشتر از گذشته بدانم و از همه مهم‌تر انس بیشتری با خدا بگیرم.
خاطره خوب اعتکاف ماه رجب
محمدرضا حسین‌زاده چهارده‌ساله که در کلاس هشتم درس می‌خواند، سه سال است که به پایگاه می‌آید. به تشویق یکی از دوستانش به پاتوق محله مجد اضافه شده و توانسته است در این مدت، کار در فضای مجازی و فعالیت‌های رسانه‌ای را یاد بگیرد.
او پشت میز فوتبال دستی ایستاده است و با شور و اشتیاق رقابت می‌کند و می‌گوید: درکنار بازی با دوستان و یادگیری مهارت‌های مختلف، ارتباطم با خداوند بیشتر شده و حالا فضای مسجد برایم معنوی‌تر از گذشته است. سه شب اعتکاف ماه رجب، بهترین خاطره‌ام شد.
* این گزارش شنبه ۱۱ مرداد ۱۴۰۴ در شماره ۶۱۲ شهرآرامحله منطقه ۱ و ۲ چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
