بازار مسگران مشهد در خیابان سرخس 
آقا رضا ۳۵ سال است کام مردم محله گاز را شیرین می‌کند 
تاریخ مطبوعات مشهد با گلشن آزادی گره خورده است
اسمش با تاریخ مطبوعات مشهد گره خورده است؛ با اخبار روزنامه‌های آزادی، فکر‌آزاد و مهرمنیر. او در دوره قاجار به مشهد می‌آید و تا آخر عمر در همین دیار می‌ماند. در نهایت هم پس از مرگ توی باغ خواجه‌ربیع دفنش می‌کنند؛ خودش ولی اصالتا اهل تربت‌حیدریه است و تا هجده‌سالگی را در خاک آبا‌و‌اجدادی‌اش گذران روزگار کرده است. این سطر‌ها توصیف «علی‌اکبرخان آزادی»، معروف به «گلشن آزادی» است؛ شاعر، روزنامه‌نگار، نویسنده و از پیش‌گامان مطبوعات در خراسان.
روزگار و کودکی «گلشن آزادی»
محمدخان آزادی یزدی‌الاصل بود و پیشه‌اش تجارت؛ ولی وقتی پسرش، علی‌اکبرخان، در آخرین روز از مرداد سال ۱۲۸۰ خورشیدی چشم روی جهان باز می‌کند، تصمیم می‌گیرد او را مرد علم و قلم بار بیاورد. برای همین هم به سنت آن دوران، پسرش را به مکتب‌خانه نمی‌فرستد تا پس از دوره کردن عم‌جزء و خواندن بوستان و گلستان سواد خواندن یاد بگیرد و برود دنبال سرنوشتش.
محمدخان پسرش را به مدارس نوین آن روزگار می‌فرستد تا با علوم روز دنیا آشنا شود. اقبال، اما با محمدخان یار نیست تا به ثمر نشستن نهال زندگی پسرش را ببیند و علی‌اکبر توی هفت‌سالگی یتیم می‌شود؛ اتفاقی که ادامه‌تحصیل را برای او غیر‌ممکن می‌کند؛ پس به کار کردن در بازار روی می‌آورد و نان‌آور خانه می‌شود.
چهارده‌ساله است که می‌فهمد طبع موزونی دارد و شعر را می‌فهمد. از این به بعد در کنار کار، شاعری پیش می‌گیرد و در ادامه هم ادبیات و فنون شعر فارسی را در حشر و نشر با احمد سهیلی و احمد بهمنیار می‌آموزد.
آغاز دوران روزنامه‌نگاری «گلشن آزادی»
سال ۱۲۹۸خورشیدی وقتی جوانی هجده‌ساله است به مشهد می‌آید. این آمدن می‌شود آغاز دوران روزنامه‌نگاری‌اش؛ او در مشهد مدیریت روزنامه داخلی «مهر منیر» را برعهده گرفت. علاوه بر روزنامه مهرمنیر، سردبیری روزنامه «شرق‌ایران» نیز به گلشن آزادی سپرده شد.
در ۱۳۰۱خورشیدی هم روزنامه «فکر آزاد» را که صاحب‌امتیازش احمد بهمنیار‌کرمانى بود، بنیان نهاد؛ با‌این‌همه، اوج فعالیت او پایه‌گذاری روزنامه آزادی است. جریده‌ای که پنجاه سال تمام در فراز‌و‌نشیب سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران دوام آورد و منتشر شد و تنها مرگ گلشن آزادی در ۲۹ تیر ۱۳۵۳ توانست از انتشار آن جلوگیری کند. انگار با مرگ مدیر‌مسئول، روزنامه هم مرد. علی‌اکبرخان آزادی در ادامه همچنین عضو سندیکای مطبوعات خراسان شد و در سال۱۳۳۱ توانست از میان پانزده نفر نماینده ریاست این سندیکا، رأی نخستین را به دست آورد و بر مسند ارشد مطبوعات خراسان تکیه بزند.
ناگفته نماند هدف این سندیکا، تأمین و حفظ حقوق روزنامه‌نگاران و جلوگیری از بروز فساد بود. این اهداف با جزئیات فراوان در اساس‌نامه این سندیکا آمده بود و گلشن آزادی توانست در جریان اجرای آن سبب تحولات بسیاری نیز بشود؛ تحولاتی که رونق بیشتر مطبوعات در خراسان را رقم زد.
البته دامنه فعالیت‌های گلشن آزادی به اینجا ختم نشد و او در امور خیریه هم ید طولایی داشت، عضو هیئت‌مدیره شیر‌و‌خورشید سرخ مشهد بود، عضویت شوراى عالى فرهنگ خراسان را بر عهده داشت و برای مدتی حتی در انجمن آثار ملى هم کار کرده بود.
درباره جریده «آزادی»
مرحوم محمدصدر هاشمی در کتاب «تاریخ جراید و مجلات ایران» می‌نویسد که روزنامه آزادی به مدیریت علی‌اکبرخان گلشن آزادی در مشهد چاپ می‌شده است؛ آن هم به تاریخ شهریور سال ۱۳۰۴ خورشیدی؛ «امتیاز روزنامه مذکور در تاریخ ۶خرداد۱۳۰٤ از تصویب شورای عالی فرهنگ گذشته و بنابراین به فاصله چندماه پس از تصویب امتیاز، منتشر شده است.
در عنوان روزنامه آزادی، «یومیه» قید شده ولی پس از یک هفته، سه شماره از آن [بیشتر]نشر نگردیده [است]؛ محل طبع آن هم مطبعه گلشن آزادی است. وجه اشتراک روزنامه در ابتدا، سالیانه پنجاه ریال بعد از مدتی سالیانه هفتاد و شش‌ماهه ٣٥ریال و برای طبقه سوم و معارفیون سالیانه شصت ریال است.
جای اداره هم مشهد کوچه عدلیه [بوده است.]مندرجات روزنامه آزادی عبارت از اخبار داخلی و خارجی و مقالات گوناگون و اعلانات مربوط به اداره ثبت اسناد و ... می‌باشد و بعضی از شماره‌های آن در چهار صفحه به قطع بزرگ است. آزادی تا سال۱۳۱۷خورشیدی هفته سه بار طبع و هر‌نوبت ششصد نسخه از آن منتشر می‌شده و عده کارمندان آن هم چهار نفر بوده است.»
جالب است بدانید مندرجات روزنامه آزادی شامل اخبار داخلی و خارجی و اخبار ایالت خراسان، اعلان‌های ثبت و مقالات مختلف بود و از معدود روزنامه‌هایی به‌شمار می‌آمد که پس از تغییر حکومت در سال۱۳۰۴ به انتشار خود ادامه داد و ۴۹ سال کامل و به‌صورت مدام منتشر شد تا اینکه پس از انتشار شماره۴۱۷۷ در خرداد۱۳۵۳ و با درگذشت «علی‌اکبر گلشن» در ۲۹تیر همین سال امتیاز روزنامه لغو و انتشار آن متوقف شد.
روزنامه آزادی از معدود روزنامه‌هایی به‌شمار می‌آمد که پس از تغییر حکومت در سال۱۳۰۴ به انتشار خود ادامه داد
«گلشن آزادی» و دنیای شعر
گلشن آزادی نه‌تنها یک روزنامه‌نگار که نام‌آشنایی در جمع شاعران خراسان هم بود. دیوان اشعارش شامل ۵ هزار بیت است که در سال۱۳۳۲خورشیدی چاپ شده است؛ علاوه‌بر‌این، «داستان‌ها از باستان ها» دیگر اثر اوست که مربوط به قسمتی از خاطرات سیاسی گلشن‌آزادی است ولی شاید مهم‌ترین اثر او، کتاب ارزشمند «صد سال شعر خراسان» باشد که به اهتمام استاد کمال در سال۱۳۷۳ چاپ شده است. گلشن آزادی همچنین کتابی با عنوان «در تهران چه دیدم و چه شنیدم» دارد که سفرنامه یکی از سفر‌های گلشن آزادی به تهران در سال۱۳۴۱ است. او اغلب این آثار را به‌صورت ستون ثابت در جریده آزادی چاپ می‌کرده است که بعد‌ها تبدیل به کتاب شده‌اند.
پس از درگذشتش، دو روزنامه باسابقه و قدیمی آن روز مشهد (آفتاب شرق و خراسان) در پیام‌هایی درگذشت گلشن‌آزادی را ضایعه و فقدانی برای جامعه مطبوعاتی اعلام کردند. استاد شهریار، دکتر قاسم‌رسا. محمد‌تقی فتوت، محمد‌حسن نقیب‌یزدی، هادی ارفع‌کرمانشاهی هم در رثای او غزلیاتی سروده‌اند که در کتابی به نام «به یاد گلشن آزادی»، اثر محمود فرخ، چاپ شده است.
* این گزارش در تاریخ ۲۹ تیر ۱۴۰۴ در صفحه تاریخ و هویت روزنامه شهرآرا چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
