محله نیزه؛ کابلی کوچک در مشهد

نیزه روستایی نه چندان قدیمی در حاشیه شمالی شهر و در مجاورت روستای گلشهر بوده است که از حدود سال ۱۳۵۵ به تدریج وارد بافت شهری شده و اکنون به عنوان محله نیزه در محدوده شهرداری منطقه ۵ مشهد قرار دارد. البته این محله اکنون به همراه محلات شهیدآوینی و امیرالمومنین (ع) در میان مردم به نام «گلشهر» نیز شناخته می‌شود.

گلشهر در دوران صفویه در منابع تاریخی به نام کلشان و بعد کلشون و سپس گلشهر خوانده شده است. روستای گلشهر، مزرعه‌ای ۱۳۳ هکتاری و از موقوفات میرزا محسن رضوی (داماد شاه عباس) بوده که در سال ۱۰۵۳ هجری قمری وقف اولاد ذکور شده است.

به گفته امیرسرکشیکی از نوادگان میرزامحسن رضوی و از مالکان فعلی گلشهر، در سده اخیر و اندکی پیش از انقلاب اسلامی این محدوده کماکان کلشون خوانده می‌شده است.

اندکی قبل از انقلاب اسلامی و هم بعد از آن آقای طاهر احمدزاده (مالک تلگرد و اولین استاندار خراسان پس از انقلاب) قسمتی از این مزرعه را خیابان کشی و به اهالی مشهد واگذار کرد، که به گلشهر مشهور شد، اما بعداً اعقاب واقف بخشی از آن را متصرّف شدند، که عبارتند از خاندان‌های سرکشیکی، صفوی‌پور و اخلاقی؛ بنابراین می‌توان گفت از حدود سال ۱۳۵۵ به تدریج محدوده گلشهر در بافت شهری مشهد قرار گرفت.

محدوده گلشهر بعد از انقلاب اسلامی و هجرت وسیع افغانستانی‌ها به خراسان و مشهد مورد توجه آنها قرار گرفت و اکنون در میان مشهدی‌ها به «کابل‌کوچولو» نیز معروف است.

در خصوص وجه تسمیه محله نیزه برخی از اهالی معتقدند، چون شیب زمین‌های اطراف به سمت این محدوده است، زمین‌های این محله رطوبت خوبی دارد و مکان مناسبی برای رشد نیزارهاست. چنانکه هنوز نیز نیزار‌هایی در این محله به چشم می‌خورد.

بافت

محله نیزه حدود ۲۰۲ هکتار است و ۲۲ هزار و ۴۹۰ را در خود جای داده است. گرچه نسبت وسعت به جمعیت محله مطلوب به نظر می‌رسد، از آنجا که۶۵ درصد از اراضی محله نیزه زمین کشاورزی است و تنها ۲۶ درصد آن مسکونی است تراکم جمعیت در بخش مسکونی محله بسیار زیاد است. به طور متوسط در هر هکتار محله ۱۱۱ نفر سکونت دارند.

بیشتر خانه‌های محله شهید آوینی بافت ریزدانه در قطعات کوچک و زیر سه طبقه است؛ که شاید دلیل آن قولنامه‌ای بودن خانه‌ها در این محله باشد. زمین‌های بایر و رها شده یکی از معضلات جدی این منطقه به شمار می‌آید که مشکلاتی از جمله حضور معتادان، ایجاد گرد و غبار و بیماری‌های مختلفی را به همراه داشته است.

بیشتر ساکنان محله نیزه را جوانان ۲۵ تا ۳۵ ساله و کودکان زیر ۴ ساله تشکیل می‌دهند. نکته در خور توجه در این محله وجود تعداد بالای خانوار‌های تک نفره، زنان سرپرست خانوار و مجردان ازدواج نکرده است.

نرخ باسوادی در محله شهید آوینی بسیار کمتر از میانگین شهری است که دلیل آن به مهاجر بودن بیشتر ساکنان این محله برمی‌گردد.

بیشتر ساکنان محله شهید آوینی مهاجران افغانستانی هستند که هویت این محله را شکل داده‌اند. سوای فقر و آسیب‌های اجتماعی، حضور مهاجران شکلی متفاوت به این محله داده است و جنبه گردشگری پیدا کرده است.

فراوانی رستوران‌ها، لباس‌فروشی‌ها و تولیدی‌های لباس افغانستانی موجب شده که محله نیزه ظرفیت ویژه‌ای برای گردشگری در مشهد داشته باشد. «شلوغ بازار گلشهر» از خیابان‌های مهم این محله است و فرصت خوبی را برای فعالیت اقتصادی ساکنان فراهم کرده است. برگزاری بازی‌های گروهی چون: بادبادک‌بازی، چوب دنده، فوتبال و دیگر بازی‌ها در این محله طرفداران زیادی دارد و به جذابیت‌های آن افزوده است.

دسترسی

محله نیزه به خطوط مترو دسترسی ندارد. بیشتر خطوط اتوبوس این محله در مرز محله قرار دارند و به همین خاطر دسترسی ساکنان نقاط مرکزی محله و همچنین ساکنان کوچه شلوغ بازار به خطوط اتوبوس سخت است و در برخی نقاط میانگین فاصله به ۵۰۰ متر هم می‌رسد.

بولوار شهید آوینی اصلی‌ترین خیابان محله نیزه است که راه دسترسی این محله به سایر محلات نیز هست.

امکانات فرهنگی و رفاهی

• شلوغ بازار گلشهر از جاذبه‌های گردشگری محله نیزه محسوب می‌شود و بسیاری از مشهدی‌ها و زائران برای خرید پارچه‌های افغانستانی و امتحان طعم غذا‌های آن راهی این محله می‌شوند.
• بوستان گلشن در آوینی ۴۳ تنها پارک محلی نیزه است که با توجه به جمعیت محله ناکافی به نظر می‌رسد.
• چهار دبستان در محله نیزه وجود دارد که به طور متوسط با پیمودن ۲۳۳ متر از هر نقطه محله می‌توان به یک دبستان رسید.
• هیچ درمانگاهی در محدوده محله نیزه وجود ندارد تنها یک درمانگاه در مرز این محله قرار دارد که کفاف جمعیت محله را نمی‌دهد.
• ۸ مسجد در محدوده محله نیزه قرار دارد.

حدود جغرافیایی

محله نیزه همچون نامش شکلی کشیده و نیزه شکل دارد. این محله از غرب به بولوار شهید آوینی، از جنوب به کوچه شهید آوینی ۳۳ و از شرق به کوچه شلوغ بازار محدود می‌شود. محله‌های التیمور، پنجتن، شهید آوینی و امیرالمومنین (ع) در همسایگی محله نیزه قرار دارند.