حس خوب مبارزه پریسا همتی‌پور 
ردپای شفا در نذورات حرم رضوی 
انگشترسازهای خیابان میثم، نگین اقتصاد مشهدند
سیدعلی حسینی| وارد خیابان میثم در محله طلاب مشهد که می‌شوی، انبوه نقره‌کارها و انگشترسازانی را می‌بینی که در کنار هم مشغول این کار ظریف و هنری و درعینحال بازحمت و پرتلاش هستند.
دستان زحمت‌کشی که با سختی زیاد بر روی انگشترهای زیبا کار می‌کنند. بازار انگشترسازهای محله میثم، یکی از ظرفیت‌های مهم تولیدی و کارآفرینی منطقه‌چهار است که نیاز است بیشازاین به آن توجه شود.
در یک روز سرد پاییزی به میان صاحبان این فن و هنر رفتیم تا با دنیای کارشان بیشتر آشنا شویم و بنشینیم پای صحبت‌هایشان.
از دل کوه تا کارگاه انگشترسازی
محمود نوقابی، ازجمله انگشترسازان قدیمی خیابان میثم است. وقتی از او درباره مراحل ساخت یک انگشتر سوال می‌کنم، من را با خود به دل کوه می‌برد. همان‌جایی‌که سنگ‌ها با سختی فراوان از دل کوه جدا می‌شود و تراشکار آن‌ها را به تکه‌های کوچک‌تر درمی‌آورد. نوقابی ادامه می‌دهد: سنگ‌های قطعه‌قطعه‌‌شده خریداری می‌شود و برای انگشترسازی به ریخته‌گری برده می‌شود تا ریخته‌گر سنگ‌ها را داخل کوره داغ قرار دهد.
وقتی که کار ریخته‌گری سنگ‌ها به‌اتمام رسید، به انگشترساز داده می‌شود و این سنگ‌ها می‌شود نگین انگشتر.
کاری باظرافت و پرمشکل
از هنگامی‌که سنگ‌ها وارد انگشترسازی می‌شود تا ساخت یک انگشتر، افراد زیادی مشغول‌به‌کارند. انگشتر آن‌قدر ضربه می‌خورد تا گرد شود؛ این، شروع کار است.
انگشتر می‌بایست با سوهان و سمباده آن‌قدر ساییده شود تا مدل داده شود. نوقابی به انگشتش اشاره می‌کند که براثر سوهان و سمباده‌کشیدن زیاد، ساییده شده است.
آن‌طورکه محمد نوقابی می‌گوید سنگ‌ها پس از تراشیده‌شدن بر روی انگشتر قرار می‌گیرند که به آن مخراج‌کاری یا جواهرکاری می‌گویند. انجام تمام این مراحل افراد زیادی را به خدمت می‌گیرد تا با ظرافت و سختی تمام، انگشتری زیبا تحویل مشتری دهند.
انواع سنگ‌ها
محمود نوقابی، سنگ‌ها را به دو دسته قیمتی و نیمه‌قیمتی تقسیم می‌کند.
او از عقیق یمنی، فیروزه نیشابور، زمرد و یاقوت بهعنوان سنگ‌های قیمتی نام می‌برد و می‌گوید: «سنگ‌های نیمه‌قیمتی آن‌دسته از سنگ‌های رنگ‌شده‌اند، مانند سنگ شرف‌الشمس که زردرنگ است، سنگ عقیق سبزرنگ شده و برلیان‌های اتمی در رنگ‌های مختلف و...»
سنگ‌های نیمه‌قیمتی انواع زیادی دارند. این انگشترساز خیابان میثم با اشاره به ارزان و گران‌بودن سنگ‌ها یا همان نگین، می‌گوید: سنگ‌های رگ‌دار ارزان‌تر است. به سنگ فیروزه نیشابوری که رگ دارد، شجر می‌گویند که ارزان‌تر از نوع صاف و بی‌رگ آن است و قیمتش معمولا کمتر است.
محمدرضا رفیعی، از دیگرانگشتر‌سازان قدیمی محله میثم است.
او که پنج سال است استادکار است، به انواع سنگ‌های انگشتر، سنگ دُر را اضافه می‌کند و می‌گوید :سه نوع دُر داریم؛ دُر حسینی، دُر نجف و دُر مودار که این نوع دُر به‌صورت خط‌دار است.
سنگ‌های رگ‌دار ارزان‌تر است. به سنگ فیروزه نیشابوری که رگ دارد، شجر می‌گویند
خواص سنگ‌ها
محمدرضا رفیعی با اشاره به بعضی از خواص سنگ‌های انگشتر، می‌گوید: عقیق یمنی اولین سنگی بود که به ولایت پیامبر ایمان آورد و از فضیلت بسیار بالایی برخوردار است.
برای فیروزه نیشابور می‌توان به روح‌بخش و چشم‌زخم‌بودن آن اشاره کرد. یاقوت زرد و قرمز در خون‌سازی و شادابی صاحبش موثر است و یاقوت کبود نیز در جلوگیری از بیماری صرع مفید است.
در روایات آمده است که هر کسی از خواب بیدار شود و به سنگ دُر نگاه کند، ثواب یک حج برایش نوشته می‌شود.
تا توان باشد...
مصطفی رجبی که خود جزو انگشترسازان باسابقه است، از ایلانی، نیکخواه، صادقی، میرزایی ،رحمتی، خجسته، مُهری و پدرش که مشوق او در کار انگشترسازی بوده است، بهعنوان انگشترسازان قدیمی نام می‌برد.
به سراغ علی‌اصغر خجسته می‌روم. او بیشتر، کارش با نگین‌های انگشتر است. خجسته که متولد سال ۱۳۴۶ است، از سال ۵۷ در خیابان ابوریحان، کار انگشترسازیاش را شروع کرده است.
علی‌اصغر خجسته با اشاره به سختی‌های کار انگشترسازی در قدیم، می‌گوید: انگشترسازی کاری سخت و طاقت‌فرساست و در گذشته این کار بسیار سخت‌تر بود؛ کارگاه‌های کمی وجود داشت و انگشترسازان در کارگاه‌هایی بدون هواکش و در زیرزمین‌ها، با‌وجود گردوخاک زیاد حاصل از کار، به کار مشغول می‌شدند.
خجسته یادی از اساتید خودش، مرحوم حاج‌غلام صادقی، مرحوم معقول، مرحوم نامی‌ها و مرحوم استاد فخاری می‌کند و با صدایی گرفته می‌گوید: دیگر ضعیف شدم و آن قوت جوانی را ندارم؛ اما به این کار علاقه دارم و تاجایی‌که توان داشته باشم، کارم را ادامه می‌دهم.
انگشتر و کربلا
خجسته در ادامه با ذکر خاطره‌ای از دوران انگشترسازیاش می‌گوید: یک‌سال قصد زیارت کربلا کرده بودم. به اطراف اندیمشک که رسیدیم، هوا تاریک شده بود. وارد روستایی در حومه آن منطقه شدیم. در راه یکی از اهالی روستا رو کرد به من و گفت: من را نمی‌شناسی؟ با تعجب گفتم نه. چطور؟
او انگشترش را نشانم داد و گفت: این را از شما در مشهد خریدم. این را که گفت، خستگی راه از تنم بیرون رفت. همان مرد روستایی عزیز، من را تا کربلا رساند.
کاری که با معنویت متصل است
حسین براتی، کار مخراج‌کاری و آینه‌کاری انگشتر را انجام می‌دهد. او می‌گوید: «سعی می‌کنم کارم رضایت مشتری را به‌دنبال داشته باشد؛ وقتی کارم قشنگ و زیبا دربیاید، خستگی‌ام بیرون می‌رود. انگشترسازی کاری است که با معنویت مردم متصل است.»
براتی، عقیقی یمنی را که کار خودش بود، به کسی که به زیارت حضرت رقیه(س) می‌رفت داده بود تا داخل ضریح بی‌بی‌رقیه(س) بیندازد. او این را از بهترین خاطرات کارش می‌داند.
هر کاری سختی دارد؛ ریه‌هایمان خراب است!
علی‌اصغرخجسته به مشکلات کارش می‌پردازد و می‌گوید: انگشترسازی کاری است که گردوخاک دارد و با سنگ‌هایی با رنگ شیمیایی سروکار داریم.
۸۰ درصد ریه‌های کسانی که انگشترسازند، خراب است
گردی که سنگ مرمر دارد، از شیمیایی بدتر است. ۸۰ درصد ریه‌های کسانی که انگشترسازند، خراب است. او می‌گوید: روزی هفت‌هشت قرص به‌خاطر ریه‌هایم مصرف می‌کنم. دکتر گفته سراغ این کار نرو!
بیشتر حمایت کنند
انگشترسازی قبل از هرچیز یک هنر است و می‌بایست بیش ازپیش به دغدغه‌های هنرمندان این عرصه اهمیت داده شود.
یکی از مشکلاتی که انگشترسازان محله میثم مطرح کردند، حمایت‌نکردن دولت و مسئولان از صنف انگشترسازان است.
صنف انگشترسازان زیرنظر میراث فرهنگی است. خجسته دراینباره می‌گوید: میراث فرهنگی ما را بیمه کردند؛ اما حمایت از ما فقط در‌همین‌حد نباشد و در‌همین‌راستا هم انتظار داریم سابقه بیمه‌ها را از سی سال به بیست سال به‌دلیل مشکلات ریوی که گفته شد، کاهش دهند.
از مشهد تا تایلند
سیدمحمد علوی درمورد اهمیت‌دادن به این هنر می‌گوید: در این صنف ظرفیت صادرات عالی داریم و این ظرفیت باید رشد کند.
علی‌اصغر خجسته هم دراینباره می‌گوید: سنگ‌ها معمولا از بایگ تربت‌حیدریه آورده می‌شوند تا تبدیل به نگین انگشترشود و استفاده از این ظرفیت‌های داخلی برای کشور و دولت بازدهی دارد که مسئولان می‌بایست به آن اهمیت دهند.
هاشم کردستانی هم که خود یازده سال به انگشترسازی مشغول است، می‌گوید: انگشترهای ما به کل دنیا صادر می‌شود. واردات و صادرات انگشتر باید سازمان‌دهی شود تا کارهایی که مربوط به انگشترسازی است، سروسامان بگیرد.
سیدمحمد علوی نیز اضافه می‌کند: افغانستانی‌هایی را می‌شناسم که انگشترهای ساخت ما را به کشورهای مختلف ازجمله تایلند صادر می‌کنند. او معتقد است که این صادرات باید بیشازاین صورت بگیرد.
امان از جنس چینی !
یکی دیگر از مشکلاتی که انگشترسازان محله ما بیان کردند، جلوگیری‌نکردن از واردات انگشتر از کشورهای دیگر است.
چینی‌ها و تایلندی‌ها قالب‌های انگشترهای ما را می‌برند و بدل انگشترهای ما را می‌زنند و وارد کشور می‌کنند
مصطفی مُهری که ده‌سالی سازنده انگشتر بوده است و حالا چندسالی بهعنوان فروشنده انگشتر کار می‌کند، دراینباره می‌گوید: چینی‌ها و تایلندی‌ها قالب‌های انگشترهای ما را می‌برند و بدل انگشترهای ما را می‌زنند و وارد کشور می‌کنند.
او معتقد است چون انگشترهای ایرانی کار دست است و به‌همین‌‌خاطر کار دست هم سال‌های سال زنده است و ماندگار می‌ماند.
ولی متاسفانه انگشترهای چینی بازار ما را در‌برگرفته است. مُهری چند نمونه از کارهای چینی را نشان می‌دهد و می‌گوید: انگشتر ایرانی به‌دلیل پرکار‌بودن و کار دست رقیبی ندارد؛ به‌همین‌‌دلیل چون با سختی زیاد درست می‌شود، گران است؛ ولی انگشترهای چینی فانتزی هستند و دارای تنوع زیاد با قیمت کمتر از نمونه ایرانی.
کارهای چینی همگی بدل از نوع ایرانی آن و با ماشین ساخته می‌شود و کیفیت این انگشترها در سطح پایینی قراردارند.
سیدمحمد علوی اضافه می‌کند: تاجران ما پول را می‌برند چین و تایلند وعوض آن انگشتر خارجی می‌آورند؛ درحالیکه این کار برای اقتصاد کشور خوب نیست.
هاشم کردستانی، وجود انگشترهای چینی را عامل تولید کم انگشتر ایرانی دانست و گفت: قبل از این، ما در هفته هزار انگشتر تولید می‌کردیم؛ درحالیکه تولیدمان به هفتاد‌تاهشتاد انگشتر در هفته رسیده است.
محمد نوقابی گرانی نقره‌‌ها را یکی دیگر از مشکلات کارشان می‌داند. مصطفی رجبی هم ضمن بیان گرفتن مالیات از انگشترسازان محله میثم، می‌گوید: از مسئولان مرتبط انتظار داریم برای تولیدکنندگان انگشتر، وام باتسهیلات بهتر دراختیار آنان قرار دهند.
مسجد پنجتن میثم؛ نگین انگشترسازان
به‌طورکلی می‌توان گفت که انگشترسازان میثم به دورمسجد پنجتن حلقه زده‌اند و حضور آنان درمسجد به معنویت کارشان می‌افزاید؛ از ایلانی که خادم و همسایه مسجد است تا مصطفی رجبی که خود از نمازگزاران وانگشترسازان این محله است.
او می‌گوید: تاجایی‌که امکان داشته باشد، علاوه‌بر شرکت در نمازجماعت مسجد در جلسه قران و چای‌دادن به نمازگزاران شرکت کنم و به‌‌گفته یکی از انگشترسازان قرارگرفتن در مسجدی که همسایه‌اش هستیم، برکت کارمان را چندبرابر می‌کند.
توصیه به انگشترسازان جوان
حسین براتی، بهترین سن برای مشغول‌شدن به هنر انگشترسازی را سنین نوجوانی می‌داند و درعینحال می‌گوید: برای موفقیت در این کار باید به انگشترسازی علاقه داشته باشید. او سفارش کرد که جوانان به سراغ کیفیت کار انگشترسازی بروند.
مصطفی رجبی هم اضافه می‌کند: کسانی که در ابتدا وارد این کار می‌شوند، به‌دنبال استاد خوبی باشند. شاید این کار درآمدی در ابتدا نداشته باشد؛ اما اگر پشتکار داشته باشند، موفق می‌شوند.
* این گزارش یکشنیه، ۸ آذر ۹۴ در شماره ۱۷۸ شهرآرامحله منطقه ۴ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
