«آوانف» نخستین کارگردان سینما در مشهد

«آوانس آوانسیان» دی ماه سال ۱۲۷۹ خورشیدی در مشهد به دنیا آمد؛ چهره‌ای ارمنی تبار که برای همه اهل سینما در ایران، نامی آشنا محسوب می‌شود. نویسندگان دایره المعارف‌های سینمایی، او را با عناوینی، چون اولین کارگردان سینمای ایران، بانی اولین مدرسه بازیگری ایران، نخستین تدوینگر فیلم ایران و نخستین فیلم‌نامه‌نویس ایرانی معرفی کرده‌اند، اما بد نیست بدانید که نخستین مشهدی فعال در همه این موارد هم هست و علاوه بر اینها نخستین بهره‌بردار سالن سینما در مشهد هم شناخته می‌شود.

این ادعا را اطلاعات رسمی ثبت‌شده درباره زندگی وی توسط اهل تاریخ، تأیید می‌کند. آوانسیان که علاوه بر این نام با اسامی دیگری از جمله اوانس اوهانیانس، اوانس‌اوگانیانس، اوانس اوهانیان و آوانف هم در کتاب‌های مختلف تاریخ سینمای ایران معرفی شده است، به روایتی در پنج‌سالگی همراه پدر راهی عشق‌آباد و سپس مسکو شد و در هنرستان هنر این شهر به تحصیل در رشته سینما پرداخت.

او پس از پایان تحصیلات همراه  خانواده به مشهد آمد و با نام «آوانف» و به‌عنوان متخصص آپارات در تالار اعتبارالسلطنه مشغول کار شد. آوانسیان سپس مدتی بهره‌بردار همین تالار شد و پس از تعطیلی آن به عشق‌آباد رفت، اما سال ۱۳۰۸ به مشهد بازگشت و اندکی بعد راهی تهران شد. وی در بازگشت به ایران با‌توجه‌به آموزش‌هایی که دیده بود، تلاش کرد نخستین مدرسه سینمایی ایران را ایجاد کند.

آوانسیان پس از جلب موافقت سعید نفیسی، عباس مسعودی، علی وکیلی و چند تن دیگر برای همکاری در ۲۴ فروردین ۱۳۰۹ طی اعلانی از متقاضیان هنرپیشگی خواست که همه‌روزه برای ثبت‌نام به دفتر «مدرسه آرتیستی سینما» واقع در خیابان علاءالدوله وقت و فردوسی کنونی مراجعه کنند. نخستین فارغ‌التحصیلان این مدرسه، دی ۱۳۰۹ معرفی شدند.

آوانسیان هم‌زمان با اداره اولین مدرسه بازیگری ایران تلاش کرد نخستین فیلم سینمای ایران در ژانر کمدی را نیز تولید کند. این فیلم صامت که «آبی و رابی» نام داشت و نویسنده فیلم‌نامه، کارگردان، تهیه کننده و تدوینگر آن خود آوانسیان بود، برای نخستین بار جمعه ۱۲ دی ۱۳۰۹، در سینما مایاک به نمایش درآمد تا بدین گونه این مشهدی زاده ارمنی، مجموعه‌ای بزرگ از نخستین‌های سینمای ایران را به خود اختصاص دهد.

آوانسیان سال ۱۳۴۰ در شصت‌ویک‌سالگی در حالی به گمنامی درگذشت و در قبرستان قدیم ارامنه تهران، یعنی آرامستان دولاب، دفن شد که علاوه‌براین نخستین‌ها، عناوین نویسنده، کارگردان و بازیگر نخستین فیلم ناتمام تاریخ سینمای ایران یعنی «سوار سفید» را هم برای همیشه به نام خود ثبت کرد و البته همین عناوین را در فیلم «حاجی آقا، آکتور سینما» دومین فیلم و تنها فیلم بازمانده از سینمای صامت ایران نیز در اختیار داشت.

* این گزارش سه‌شنبه ۴ دی‌ماه ۱۴۰۳ در شماره ۴۳۹۱ روزنامه شهرآرا صفحه تاریخ و هویت چاپ شده است.