پاکستان سبز در محله ارگ مشهد

قبل از اینکه درِ باغِ سبز به رویمان گشوده شود، تنها تصویر ما از کنسولگری پاکستان، دری بزرگ و سبز رنگ بود. دری که هرگاه از مقابلش می‌گذشتیم، ناخودآگاه شروع به رؤیاپردازی درباره فضای داخلش می‌کردیم.

پیش خود باغی بزرگ را تجسم می‌کردیم که درخت هایش سر به آسمان گذاشته و صدای طوطی‌های رنگارنگی که درون باغ جولان می‌دهند، گوش فلک را کر کرده است. از وقتی هم که شنیدیم ساختمانی صدوبیست وچهار ساله داخل باغ قرار دارد، خیال بافی هایمان درباره ساختمان و باغ کنسولگری شدت گرفت.

سال‌ها باغ کنسولگری پاکستان برای ما رازی نهفته بود، تا اینکه سرانجام قرار گفت‌و‌گو با «عرفان محمود بخاری» سرکنسول پاکستان بهانه‌ای شد تا قدم در این باغ تاریخی بگذاریم. قدم گذاشتن در باغ همانا و رنگ گرفتن رؤیاهایمان همانا. کنسولگری پاکستان در محله ارگ، باغی ۵ هکتاری است که از تصورات ما زیباتر و شگفت انگیزتر است.

پیاده روی با طعم فلفل

وارد باغ کنسولگری پاکستان که می‌شویم، همان ابتدای راه مجسمه دو لک لک ایستاده کنار فواره، به ما خوش آمد می‌گویند. سرمان را که بالا می‌گیریم ساختمانی قدیمی در میان باغی بزرگ و سبز می‌بینیم. ساختمانی که سراسر ایوانش پر از ستون‌های قطوری است که از دو سو به گلدان آراسته شده. کمی آن سوتر سردیس اقبال لاهوری، پدر ادبیات پاکستان، به درختی کهنسال، پهلو می‌زند. مشغول تماشای سردیس هستیم که دو طوطی رنگارنگ از بالای سرمان عبور و در میان درختان جا خوش می‌کنند.

با راهنمایی یکی از کارکنان کنسولگری، راه کنار ساختمان کنسولگری را می‌گیریم و در حالی که بوی تند فلفل‌های کاشته شده در باغ زیر دماغمان می‌زند و ظاهر انواع کدو‌ها چشمانمان را مجذوب خود می‌کند می‌گذریم، تا به موزه کنسولگری پاکستان برسیم.

اشیایی از دوره ویکتوریا تا امروز

وارد موزه‌ای می‌شویم که گنجینه‌ای از اشیای آنتیک و قدیمی متعلق به کنسولگری‌های بریتانیا و پاکستان در مشهد است. همان جلوی در ورودی صندوق چوبی با نقش و نگار‌های کار دست که از سال ۱۹۶۰ به جا مانده، توجهمان را جلب می‌کند، در صندوق را که باز می‌کنیم، روزنامه‌های فارسی سال ۱۳۴۱ را می‌بینیم که به در و کناره‌های آن چسبانده شده است.

کمی آن سوتر درِ چوبی که سال ۱۹۱۰ کنار دروازه ورودی کنسولگری، محل آمد و شد بازدیدکنندگان بوده، کنار دیوار تکیه زده است. وسط اتاق هم میزی قدیمی متعلق به سال ۱۹۵۰ است که روی آن الوار‌هایی که روزگاری کف اتاق‌های محل سکونت سرکنسول‌ها بوده، چیده شده است.

روی میز با ظروف آنتیک متعلق به دوره ملکه ویکتوریا تزئین شده است. کمی آن طرف‌تر ظروف چای خوری از جنس عاج فیل با نقشی از پرچم پاکستان قرار گرفته است. در و دیوار این موزه که سوم بهمن سال گذشته افتتاح شد، با عکس‌های ناب و منحصر‌به‌فرد از حرم مطهر رضوی که با دوربین عکاسان انگلستانی ثبت شده و همچنین تصاویری از ساختمان قدیمی کنسولگری تزئین شده است. به گفته سرکنسول پاکستان امکان بازدید گروه‌های فرهنگی، با هماهنگی قبلی از این موزه میسر است.

مکانی برای اشتراکات فرهنگی ایران و پاکستان

از ساختمان موزه بیرون می‌آییم و وارد یک تالار فرهنگی می‌شویم که هدف آن گسترش اشتراکات فرهنگی پاکستان و ایران است. داخل این تالار اشیایی نمایش داده شده است که ایرانی‌ها و همچنین سایر سفیران حاضر در ایران به پاکستان اهدا کرده‌اند. پرچم متبرک امام رضا (ع)، نقاشی سیاه قلم اقبال لاهوری و... از جمله اشیای این تالار است. بعد از آن وارد سالن کنفرانسی می‌شویم که حدود ۷ ماه پیش با حضور خانم رفعت مسعود، سفیر پاکستان در تهران افتتاح شد.

اینجا قرار است بعد از این محفلی باشد برای برگزاری همایش‌ها و شب شعر‌ها و به ویژه قوالی (موسیقی سنتی پاکستانی ها). عکس‌های محمدعلی جناح، بنیان گذار پاکستان به تعداد زیاد بر در و دیوار این سالن خودنمایی می‌کند. همچنین عکس‌هایی که خیل جمعیت نشسته روی قطار را به تصویر می‌کشد و شاهد روزی است که پاکستان کشور مستقل اسلامی شد و از همه جای شبه قاره هند به پاکستان مهاجرت کردند.

کنسولگری بریتانیا اولین ساختمان دو طبقه مشهد بود

وضعیت کنسولگری بریتانیا در مشهد حوالی سال ۱۸۸۹ میلادی (۱۲۶۸ شمسی) چندان خوشایند نبود چنانکه جرج کرزن (سیاستمدار و جهانگرد معروف انگلیسی) را واداشت تا در یادداشتی در روزنامه تایمز تأسف خود را از اینکه دولت بریتانیا هنوز نتوانسته منزلی برازنده نماینده خود در مشهد فراهم سازد ابراز کند.

به اعتقاد کرزن: «مایه شرمندگی است که سرکنسول بریتانیا در چنین جا و محله محقری اقامت کند.» مقاله انتقادی کرزن موثر واقع شد و دولت بریتانیا با ساخت ساختمانی موقر در محله ارگ مشهد موافقت کرد و بدین ترتیب سال ۱۸۹۵ اولین ساختمان دوطبقه مشهد متعلق به کنسولگری بریتانیا ساخته شد و این باشکوه‌ترین ساختمان کنسولگری بریتانیا در ایران بود.

- با توجه به قرار گرفتن در ایام عزاداری، اجازه بدهید با تفاوت‌ها و اشتراکات آداب و رسوم عزاداری مردم پاکستان و ایران شروع کنیم. عزاداری پاکستانی‌ها چگونه است؟

عزاداری‌های شیعیان پاکستان تقریبا شبیه ایرانی هاست، از ابتدای محرم آغاز می‌شود و تا ۴۰ روز ادامه دارد. یک سری غذا و نوشیدنی در مراسم عزاداری بین عزاداران توزیع می‌شود. البته در بسیاری از مراسم پاکستانی‌ها از قمه و شمشیر واقعی استفاده می‌کنند، که مشاهده اش خیلی توصیه نمی‌شود.

همچنین برخی مسیری را با پای برهنه روی زغال داغ و آتش راه می‌روند. در مشهد بسیاری از اقوام ایرانی و برخی از اتباع کشور‌های خارجی، هیئت و حسینیه‌ای متعلق به خود دارند که در ماه محرم و دهه آخر صفر مطابق با آداب و رسوم خود عزاداری می‌کنند.

- آیا پاکستانی‌ها هم چنین هیئتی در مشهد دارند؟
تا جایی که اطلاع دارم، حسینیه‌ای هست که زائران پاکستانی در طول سال که به مشهد می‌آیند در آن اقامت می‌کنند، اما دقیق اطلاع ندارم که آیا در ایام عزاداری هم مراسمی در آن برگزار می‌شود یا خیر.

- با توجه به ۱۳ ساله شدن خواهرخواندگی لاهور و مشهد، آیا در عمل هم اقدامی برای نزدیکی مردمان این دو شهر انجام شده است؟
یک سری پیشنهاد‌ها ارائه شده که در حال بررسی است، از جمله این که شهرداران دو شهر بازدید‌های دو جانبه داشته باشند تا تبادلات فرهنگی انجام شود و پروژه‌های مشترک اجرا کنند. موزه‌ها هم باید با هم تبادل داشته باشند.

چند ماه پیش مراسم موسیقی سنتی «قوّالی» که مضمون اشعار آن در مدح پروردگار، پیامبر و اهل بیت است داخل تالار کنسولگری برگزار شد. مقامات بلندپایه استان هم در این مراسم حضور داشتند و بسیار استقبال کردند. پیگیر اجرای بیشتر برنامه‌های این چنینی برای نزدیکی دو کشور هستیم.

- در اینترنت که جست‌و‌جو می‌کردیم، به آماری برخوردیم که از سفر سالانه ۷۰۰ هزار زائر پاکستانی به مشهد خبر می‌داد، این آمار را تأیید می‌کنید؟

این آمار تخمین و برآورد است؛ سالانه بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار زائر پاکستانی به مشهد سفر می‌کنند.

- بعد از زیارت، دومین هدف پاکستانی‌ها از سفر به مشهد چیست؟ آن‌ها به طبیعت گردی بیشتر علاقه مندند یا بازدید از بنا‌های تاریخی؟

زیارت هدف اصلی سفر پاکستانی‌ها به ایران است؛ آنان با هدف زیارت به ایران می‌آیند و به شهر‌های مشهد، قم و سایر امامزاده‌ها سفر می‌کنند. برخی از آنان هم به مکان‌های تاریخی سفر می‌کنند، اما خیلی گسترده نیست، هدف اصلی زیارت است. ۷۰ درصد آنان اول به مشهد سفر می‌کنند و بعد به قم می‌روند.

- پرواز‌ها از مشهد به پاکستان به قدر نیاز موجود است؟

هواپیمایی ماهان هفته‌ای یک بار از لاهور به مشهد پرواز دارد، در گذشته یک شرکت هواپیمایی پاکستانی هم پرواز داشت، اما اکنون فقط ماهان است. از لاهور به تهران هم ۳ پرواز در هفته داریم. به همین دلیل برخی از پاکستانی‌ها از طریق این پرواز‌ها به ایران می‌آیند، اول به قم می‌روند و بعد به مشهد می‌آیند. تلاش داریم از سایر شهر‌های پاکستان هم پرواز به مشهد داشته باشیم. کراچی و اسلام آباد شهر‌های بزرگی هستند که تعداد افراد زیادی از آن تمایل دارند به مشهد سفر کنند.

- آیا آماری هم از تعداد سفر مشهدی‌ها به پاکستان دارید؟

خیلی کم و ناچیز است. عمدتا پاکستانی‌ها هستند که به مشهد سفر می‌کنند و مشهدی‌ها خیلی کم به پاکستان سفر می‌کنند که باید روی این موضوع کار شود.

- اگر شما بخواهید از مشهدی‌ها دعوت کنید به پاکستان سفر کنند، توصیه می‌کنید از کدام بنا‌ها و جاذبه‌های کشورتان بازدید کنند؟

پاکستان جاذبه‌های طبیعی و تاریخی فراوانی دارد، رودخانه‌های متعدد و پر آب و کوه‌ها و دره‌های منحصر‌به‌فرد، طبیعت بسیار زیبایی را در پاکستان ایجاد کرده است. چنانکه حتی شمال پاکستان به سوئیس طبیعی و بکر معروف است. همچنین ما یک بیابان یخی داریم که در جهان بی نظیر است.

مرز پاکستان و چین مرتفع‌ترین مرز در دنیاست. بسیاری از اسکی سواران و کوهنوردان اروپایی به این بخش می‌روند، اسکی سواران با هلی کوپتر ۸۵۰۰ متر بالا می‌روند و از آنجا اسکی می‌کنند. بنا‌های تاریخی با قدمت هشت هزارساله هم داریم که تماشایی است.

- امکانات گردشگری پاکستان و هزینه استفاده از این امکانات برای ایرانیان چگونه است؟

قیمت‌ها در پاکستان خیلی منطقی و به صرفه است. دولت فعلی پاکستان توجه ویژه‌ای به بحث توریسم و جذب گردشگر دارد و هتل‌های مختلف با قیمت‌های متنوع در شهر وجود دارد. نقل و انتقال هم داخل شهر به سادگی و ارزان انجام می‌شود.

- آیا تا به حال صحبتی با آژانس‌های مشهدی برای ایجاد تور‌های گروهی پاکستان داشته‌اید؟

ما در حال رایزنی با مقامات ایرانی هستیم تا این موضوع را گسترش دهیم و در آینده حتما کار‌هایی انجام می‌شود. تا آن زمان تمام شهروندان مشهدی که تمایل به سفر به پاکستان دارند می‌توانند با مراجعه به دفتر کنسولگری پاکستان در مشهد درخواست ویزا دهند، تا نهایتا ظرف سه روز ویزا برایشان صادر شود. هرساله گردشگران بسیاری از سراسر دنیا از پاکستان دیدن می‌کنند.

پاکستان یکی از مقاصد برتر و شناخته شده در فهرست توصیه‌های مجلات آمریکایی و انگلیسی است. حتی اخیرا خانم‌های زیادی به تنهایی به پاکستان سفر می‌کنند و این به دلیل امنیت بسیار خوب این کشور است. البته در گذشته دیدگاه‌های منفی در سطح رسانه‌ها درباره پاکستان وجود داشت که به غلط می‌گفتند امنیت نیست، اما واقعیت این است که امنیت بسیار خوبی در پاکستان وجود دارد. 

برخلاف برخی کشور‌ها که اخبار ناگواری درباره تجاوز و تعرض به گردشگران دیگر منتشر می‌شود مردم پاکستان بسیار مهمان دوست هستند و توریست‌ها را مهمان خانه‌های خود می‌کنند. اگر در اینترنت نگاه کنید می‌توانید نظرات مثبت فراوان گردشگران اروپایی را درباره مهمان نوازی پاکستانی‌ها بخوانید.

- سابق شرایط دریافت ویزای پاکستان کمی سخت بود و به دعوتنامه نیاز داشت، اما اخیرا گشایش‌های خوبی صورت گرفته چنانکه حتی از بهمن گذشته در کنار ۴۹ کشور دیگر برای ایرانی‌ها نیز ویزای فرودگاهی صادر می‌شود. آیا برای ارتباطات بیشتر بین دو کشوری که هر دو به مهمان نوازی در دنیا معروف‌اند، تا کنون صحبتی درباره لغو روادید دو طرفه صورت گرفته است؟

توافق لغو ویزا از سال‌ها قبل بین ایران و پاکستان بوده ولی محدودیت‌هایی از طرف ایران اعمال شده و هنوز به سرانجام نرسیده است. ما تلاش می‌کنیم تا به نتیجه برسد. دولت فعلی پاکستان با توجه به سیاست گسترش توریسم، توجه ویژه‌ای به ویزای الکترونیکی و فرودگاهی دارد. صدور ویزای فرودگاهی از بهمن سال گذشته برای ایرانی‌ها ممکن شده است. اکنون از ۷۰ کشور می‌توانند ویزای الکترونیکی پاکستان را دریافت کنند، ما در تلاش هستیم این امر برای ایرانی‌ها هم ممکن شود.

- ویزای حضوری چقدر هزینه می‌برد؟

هزینه ویزای توریستی بسته به نوع درخواست و مدت اقامت از ۵۰ تا ۱۵۰ دلار متغیر است.

- بر اساس آمار منتشر شده، حدود ۷۰۰۰ پاکستانی در مشهد ساکن هستند، انگیزه آنان از سکونت در مشهد و شغل بیشتر آنان چیست؟

این آمار نیز تخمین است، بالغ بر ۸۰۰۰ پاکستانی در ۳ استان خراسان ساکن هستند و بین ۵ تا ۶۰۰۰ نفر از آنان در خراسان رضوی سکونت دارند. البته این آمار افرادی است که اقامت قانونی دارند و ما اطلاعی از غیرقانونی‌ها نداریم. از این تعداد، بین ۳۵۰۰ تا ۴۰۰۰ نفر در حال تحصیل هستند، تعدادی از آنان تاجرند و در بازرگانی کار می‌کنند. برخی هم تابعیت دوگانه دارند، یعنی اینجا ازدواج کرده و همسر و فرزندانشان ایرانی‌اند.

- چرا با وجود حضور این خیل عظیم از پاکستانی‌ها در مشهد، ما کمتر شاهد نمود ظاهری از حضور آنان در شهر هستیم. مثلا ما رستوران‌های عراقی، افغانستانی، لبنانی و ترکی در مشهد داریم که بیشتر صاحبان این رستوران‌ها نیز افغانستانی ها، عراقی‌ها و... هستند، اما رستوران پاکستانی در مشهد نداریم. یا غرفه‌ای از صنایع دستی مردم پاکستان را در مشهد نمی‌بینیم.

من شخصا تلاش‌های فراوانی داشتم تا یک رستوران پاکستانی در مشهد افتتاح شود، اما قوانین ایران محدودیت‌های زیادی در این زمینه دارد و اجازه نمی‌دهند خیلی از فعالیت‌های این چنینی به سرانجام برسد. با سرکنسول ترکیه هم که صحبت می‌کردیم از این امر گله داشتند و می‌گفتند از حدود ۶۰ نهاد مختلف برای ایجاد یک مغازه باقلوا استانبولی در مشهد، مجوز گرفتند که یک سال زمان برد.

در مورد صنایع دستی هم محدودیت‌هایی از طرف مقامات ایرانی وجود دارد، بار‌ها در مذاکرات خواسته شده که محدودیت رفع و کار‌ها راحت‌تر انجام بشود. مثلا برنج پاکستان را گاه در ایران از دبی به صورت قاچاق وارد و به نام هند توزیع می‌کنند. یا مثلا پاکستان ۲۴ نوع انبه دارد و یکی از تولیدکنندگان بزرگ انبه در جهان است. اما این انبه قانونی به ایران وارد نمی‌شود. اگر کانال‌های قانونی راه اندازی شود دو طرف از این معامله سود می‌برند، درحالی که امروز بیشتر سود در جیب قاچاقچیان می‌رود. شما از دولتتان بخواهید این موانع را بردارند.

اگر سری به بازار رضا بزنید، متوجه خواهید شد بسیاری از صنایع دستی که به فروش می‌رسد متعلق به پاکستان است، اما فقدان تبادلات قانونی باعث می‌شود این‌ها همه قاچاق وارد شود. همچنین پاکستان در حوزه نساجی در دنیا بسیار شناخته شده است. بسیاری از برند‌های معروف دنیا در پاکستان، با پنبه‌های ارگانیک تولید می‌شوند. اگر کانال‌های قانونی بین دو کشور ایجاد شود، ایران دیگر نیازی ندارد از ترکیه و دبی با قیمت گزاف جنس وارد کند.

- بیشترین مسئله و مشکلی که زائران و ساکنان پاکستانی در مشهد با آن مواجهند و برای حلش به شما مراجعه می‌کنند چیست؟

در گذشته بحث درمان مسئله بسیاری از زائرین پاکستانی بود. وقتی برای آن‌ها سانحه یا بیماری پیش می‌آمد، معمولا هزینه‌های بالاتر از معمول، از ایشان دریافت می‌شد. با پیگیری‌هایی که انجام شد، امروز سطح این مشکل کمتر شده است.

- مردم پاکستان چقدر اهل ادبیات و شعر هستند و آیا به زبان فارسی هم علاقه دارند؟

پاکستانی‌ها به شعر و ادبیات و همچنین زبان فارسی بسیار علاقه مندند. شاعر ملی پاکستان، علامه اقبال لاهوری، بخش اعظم شعرهایش را به فارسی سروده و تعداد کمی شعر به زبان اردو دارد. نسل‌های قدیمی پاکستان، همه به زبان فارسی صحبت می‌کردند. اما نسل جدید ما، بعد از آمدن بریتانیا، انگلیسی و اردو صحبت می‌کنند. امروز زبان مدرسه‌ای انگلیسی است و زبان رسمی اردو. اردو هم درواقع ترکیبی از عربی، انگلیسی، فارسی و هندی است.

- مردم پاکستان به جز علامه اقبال به سایر شاعران فارسی زبان هم علاقه دارند؟

پاکستانی‌ها شاهنامه فردوسی، دیوان حافظ و اشعار مولانا را بسیار دوست دارند.

- موزه‌ای زیبا در کنسولگری پاکستان ایجاد شده، که ما نیز بازدیدی از آن داشتیم، آیا امکان بازدید مردم مشهد از این موزه وجود دارد؟

اگر بازدیدکنندگان در قالب گروه و دسته باشند امکانش هست. اما فردی، کمی هماهنگی سخت می‌شود. همین چند وقت پیش هم گروهی از دانشگاه فردوسی از این موزه بازدید کردند.



* این گزارش چهارشنبه ۳ مهرماه ۱۳۹۸ در شماره ۲۹۳۱ روزنامه شهرآرا صفحه گردشگری چاپ شده است.