ساز و آواز نسل به نسل به استاد محمد یگانه به ارث رسیده است 
معبر دو سر بن‌بست در خیابان شهرآرا! 
چند نما از سینماهای قدیمی خیابان «ارگ» مشهد
اشکذری - صفایی| منطقه ۸ یکی از مناطق سینماپرور مشهد بوده؛ شاید باورتان نشود، اما در زمانهای گذشته تنها در همین منطقه، ۱۵ سینما وجود داشته است که محفلی گرم برای علاقهمندان به این صنعت بوده است. حال به مناسبت روز سینما با هم نیم نگاهی میاندازیم به سینماهای گذشته و حال منطقه مان.
نام سینما: باغ ملی
تاسیس: سال ۱۲۹۹
موسس: تار تار و شازده
مکان: خیابان ارگ
سینما باغ ملی فقط از یک پرده برای نمایش فیلم، تعدادی صندلی، یک دستگاه آپارات هندلی و یک چادر به عنوان حصار تشکیل می‌شد. بسیاری از فیلم‌هایی که در این سینما نمایش داده می‌شد غیرناطق بود. این سینما تا سال ۱۳۱۸ دایر بود. فیلمهای سینما باغ ملی را که توسط شخصی به نام شازده اداره می‌شد، شرکت سینما خراسان تامین می‌کرد.
نام سینما: ملی
تاسیس: سال ۱۳۰۵
موسس: نیکلا گریگوریانس، حسن بیک
مکان: خیابان ارگ
وضعیت فعلی: مالکان بعدی شرکت سینما خراسان و کمیته امداد امام خمینی (ره)
نیکلاگریگوریانس با مشارکت مالی حسن بیک، مالک رستوران خرم، اقدام به خرید انبار‌هایی در حاشیه خیابان و تاسیس سینما ملی کرد. نزدیک بودن این سینما به سینما تابستانی باغ ملی سبب شد نام آن را سینمای ملی بگذارند. سهامداران جدید سینمای ملی فضای سالن را گسترش دادند و با ظرفیت ۹۰۷ نفر محل سینمای ملی را تبدیل به مکانی مدرن و سینمایی مجهز کردند و نام سینمای ملی را به سینما هما تغییر دادند.
نام سینما: مایاک (نام بعدی آن فردوسی)
تاسیس: سال ۱۳۰۵
موسس: مادام روزیک توماس، آرسن منگاساریان
مکان: خیابان ارگ
تغییر وضعیت: تخریب در آتش سوزی
سالن اپرای مایاک در خیابان ارگ (امام خمینی (ره) فعلی)، روبه‌روی عمارت چهارطبقه قرار داشت. اداره‌کننده این سالن، مادام روزیک توماس، پس از تاسیس سینما ملی، با همکاری پطروسیان اقدام به تغییراتی در سالن کرد و از سال ۱۳۰۵ این محل با نام سینما مایاک به نمایش فیلم پرداخت. این سینما در سال ۱۳۶۵ در اثر آتش‌سوزی پس از ۵۹ سال فعالیت مداوم برای همیشه تعطیل شد. مالکیت این مکان به مجتمع اقتصادی کمیته امداد امام خمینی (ره) واگذار شده است.
نام سینما: دیده‌بان
تاسیس: سال ۱۳۰۶
موسس: حبیبی و علی‌اف
مکان: خیابان ارگ
تغییر وضعیت: هتل و پاساژ
این سینما در سال ۱۳۰۶ توسط حبیبی و با مشارکت یکی از مهاجران روسیه به نام علی‌اف احداث شد. در سال ۱۳۰۸، یک‌سال بعد از اینکه این سینما در اختیار شرکت سینما خراسان قرار گرفت به «ایران» تغییر نام داد. سینما ایران بین سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۶ به‌صورت مقطعی هم سالن نمایش فیلم بود و هم تئاتر در آن سالن اجرا می‌شد. سینما ایران در سال ۱۳۵۶ به شخصی به نام حاج قاسم کمال شهسوار و شرکا فروخته شد و در این محل، مجتمع تجاری جنت و هتل تاسیس شد و عمر طولانی این سالن سینما خاتمه یافت.
نام سینما: توس
تاسیس: سال ۱۳۱۰
موسس: نیکلاگریگوریانس و زاخارماگسارانی
مکان: طبقه بالای مغازه‌های فلکه آب
تغییر وضعیت: تخریب و ساخت هتل سپید
این سینما در سال ۱۳۱۰ در بالاخانه‌های مغازه‌های حاشیه فلکه آب که قبل از آن مسافرخانه توس و در اجاره زاخارماگارانی بود، احداث شد. مشکل اصلی این سینما نزدیک بودن آن به حرم بود. با این وجود، چون سینما در مرکز شهر بود فروش خوبی داشت. اما در نهایت افکار عمومی و تهدید مذهبیون کارساز شد و سینما توس را تعطیل کردند و در آن محل هتل سپید را ساختند. سالن تابستانی این سینما نبش خیابان خسروی‌نو و محل فعلی پارکینگ شهرداری بود.
نام سینما: شهرزاد
تاسیس: سال ۱۳۲۲
موسس: سازمان شیر و خورشید سرخ ایران
مکان: میدان ده دی، هلال احمر
تغییر وضعیت: سالن اجتماعات و تئاتر
محل اجتماعات سالن شیر و خورشید سابق در سال ۱۳۲۳ با نمایش فیلم «شهرزاد» و استقبالی که از این فیلم به عمل آمد به سینما شهرزاد تبدیل شد و تصمیم گرفتند سود فروش بلیت این سینما برای کمک به مصیبت‌دیدگان سیل و زلزله و مشابه آن خرج شود.
در سال ۱۳۲۵ شخصی به نام سید جواد منصوری به مدت دو سال این سالن را اجاره کرد و نام سینما را به «جهان» تغییر داد، اما هیچ‌وقت این نام جایگاهی پیدا نکرد و مردم سینما را به اسم «شهرزاد» می‌شناختند. سینما شهرزاد پس از پایان قرارداد و گذشت ۱۶ سال تعطیل شد. این سالن پس از تعطیلی در سال ۱۳۳۸ تبدیل به سالن تئاتر شد و اکنون نیز به مناسبت‌های مختلف در آن محل تئاتر‌هایی روی صحنه می‌رود.
محل اجتماعات سالن شیر و خورشید سابق در سال ۱۳۲۳ با نمایش فیلم «شهرزاد» به سینما شهرزاد تبدیل شد
نام سینما: جهان
تاسیس: سال ۱۳۲۶
موسس: سید جواد منصوری
مکان: خیابان ارگ، خیابان امام خمینی (ره)
تغییر وضعیت: سینما متروپل در این مکان احداث شد.
سالن سرپوشیده سینما جهان در خیابان ارگ توسط حاج منصور تاسیس شد. سینما جهان، ابتدا به‌صورت سالن تابستانه و با نمایش فیلم «هزار و یک شب» در تابستان ۱۳۲۶ شروع به کار کرد. ورودی سالن زمستانه این سینما در کوچه باغ فرمانداری که قبل از آن ورودی سالن تابستانی بود، قرار داشت. با توجه به رقابت سینماهای هما و فردوسی و ایران بر روی سینما جهان، پس از سه سال این سینمابه واسطه‌گری دکتر آرام داودیان به وارطان دانیال پطروسیان و آرمناک سانتوریان واگذار شد.
نام سینما: متروپل
تاسیس: سال ۱۳۳۰
موسس: وارطان دانیال پطروسیان، آرمناک سانتوریان و آبکارگاسپاریان
مکان: خیابان ارگ
وضعیت فعلی: تخریب شده است.
پس از آنکه سرقفلی سینما جهان به پطروسیان واگذار شد ابتدا نام سینما جهان را به متروپل تغییر داد. هنگام ناآرامی‌های سیاسی وقایع ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ سینما متروپل دچار حمله یک عده افراد ناباب شد که همه وسایل سینما، صندلی‌های سینما، در و پنجره و آنچه که حمل‌شدنی بود به غارت رفت.
بعد از تحمل این فاجعه و از دست دادن بیشتر سرمایه سینما آقای گاسپاریان از ادامه شرکت در امور سینمایی کناره‌گیری کرد و سهام او توسط پطروسیان خریداری شد و به تدریج برای راه‌اندازی دوباره این سینما اقدامات لازم را انجام داد که نتایج مطلوبی داشت. سینما متروپل پس از پیروزی انقلاب اسلامی مدتی دایر شد و در سال ۱۳۵۹ مصادره و برای همیشه تعطیل شد. این مکان پس از تخریب در اختیار نیروی انتظامی قرار گرفت.
نام سینما: کریستال (نام‌های بعدی ارشاد و شهر تماشا)
تاسیس: سال ۱۳۳۵
موسس: وارطان دانیال پطروسیان، آرمناک سانتوریان
مکان: خیابان ارگ
وضعیت فعلی: تخریب شده است.
پنج سال بعد از افتتاح سینما متروپل سینمای دیگری را در کنار این سینما به بهره‌برداری رساندند. این سینما به نام کریستال بود. سینما شهر تماشا (کریستال سابق) به دلیل نداشتن ایمنی از طرف اداره اماکن عمومی، تعطیل و در مالکیت نیروی انتظامی قرار گرفت و تخریب شد.
نام سینما: رادیو سیتی (نام‌های سانترال و انقلاب)
تاسیس: سال ۱۳۳۸
موسس: محمد اسکوئیان
مکان: خیابان خسروی
وضعیت فعلی: به دلیل آتش سوزی تعطیل شده است.
این سینما در کوچه‌ای واقع در اوایل خیابان خسروی احداث شد. با افتتاح سینماهای آسیا در سال ۱۳۳۹ و مولن‌روژ و سعدی در خیابان پهلوی سابق در سال ۱۳۴۰، سینما رادیوسیتی از رونق اولیه برخوردار نبود. محمد اسکوئیان پس از سه سال مقاومت در برابر سینماهای تازه‌تاسیس با بازسازی این سینما به آن رونقی دوباره داد و نام آن را به سانترال تغییر داد.
این سینما در سال ۱۳۵۹ مصادره و پس از دو سال تعطیلی در بهار ۱۳۶۱ با نام انقلاب بازگشایی شد تا اینکه در تاریخ ۹ خرداد ۱۳۷۱ پس از ۳۳ سال فعالیت به دنبال درگیری‌های خیابانی در اثر سرایت آتش از بانک کنار سینما در کام آتش گرفتار و تخریب شد. در حال حاضر مکان این سینما به‌صورت مخروبه در اختیار مجتمع اقتصادی کمیته امام خمینی (ره) است.
نام سینما: آسیا
سال تأسیس: سال ۱۳۳۹
موسس: دکتر عباس اسکوئیان
مکان: خیابان ارگ
وضعیت فعلی: در حال تخریب
سینما آسیا در ۱۵ مهر ۱۳۳۲ در کوچه ارگ به بهره‌برداری رسید و در سال ۱۳۵۹ مصادره شد. بعد‌ها با نام آزادی و چند سال بعد با نام فلسطین به فعالیتش ادامه داد. در سال ۱۳۶۴ تعدادی از اتاق‌های طبقه اول ساختمان به‌دلیل نداشتن ایمنی تخریب و در نهایت تعطیل شد. مالکیت این سینما در اختیار مجتمع اقتصادی کمیته امداد امام خمینی (ره) قرار دارد.
نام سینما: سعدی
تاسیس: سال ۱۳۴۰
موسس: ابراهیم شیخ‌زاده، محمدرسول تبریزیان، حسین مختاری
مکان: خیابان ارگ
وضعیت فعلی: تخریب و تاسیس کمیته امداد امام خمینی (ره).
آخرین سینمایی که در خیابان ارگ (امام خمینی (ره)) احداث شد سعدی نام داشت. این سینما به دلیل سقف چوبی و شیروانی که داشت نتوانست موافقت کمیسیون ایمنی را دریافت کند و در سال ۱۳۵۸ از طرف این کمیسیون مدتی تعطیل شد. پس از مدتی که کمیسیون رای به بازسازی سینما داد مالکان آن تصمیم گرفتند برای امور خیریه آن را واگذار کرده و در اختیار نماینده حضرت امام خمینی (ره) قرار دهند. آنها در ملاقاتی با آیت‌ا... عباس واعظ‌طبسی، نماینده حضرت امام (ره)، ملک را در اختیار ایشان قرار دادند و در ازای آن چند جای قبر از آستانه مبارکه دریافت کردند. در نهایت در مکان سینما سعدی ساختمان کمیته امداد امام خمینی (ره) احداث شد.
نام سینما: آریا (قدس ۱ و ۲)
تاسیس: سال ۱۳۴۸
موسس: دکتر عباس اسکوئیان
مکان: خیابان پاسداران
وضعیت فعلی: اداره کننده مجتمع اقتصادی کمیته امداد امام خمینی (ره).
این سینما در سال ۱۳۴۸ در خیابان پاسداران تاسیس شد و در آذر ۱۳۵۰ در حادثه آتش‌سوزی به کلی سوخت و ویران شد. پس از هشت ماه بازسازی و آماده بهره‌برداری شد، اما دیگر رونق گذشته را نداشت. پس از این آتش‌سوزی به همه سینماهای شهر اولتیماتوم داده شد تا برای تعمیرات اساسی و برچیدن سقف‌های چوبی و شیروانی و تجهیزات سینما اقدامات لازم را انجام دهند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با حکم دادگاه این سینما به دلیل بدهی ۵۰ میلیون ریالی به بانک ایران و ژاپن، توقیف و اداره آن به بنیاد مستضعفان سپرده شد. این بدهی توسط بنیاد مستضعفان پرداخت شد و در تاریخ یک آذر ۱۳۵۹ سینما آریا به قدس تغییر نام یافت.
نام سینما: شهر فرنگ (آفریقا)
تاسیس: سال ۱۳۵۰
موسس: شرکت تی.ام. دی (سهامداران: هراند منگاساریان، دیک چند و شرکت سینما خراسان)
مکان: میدان شریعتی
وضعیت فعلی: اداره کننده مجتمع اقتصادی کمیته امداد امام خمینی (ره).
این سینما در ۲۶ تیر ۱۳۴۸ به نام سینما گلدیس، پروانه ساخت دریافت کرد و در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۵۰ با نام سینما شهر فرنگ افتتاح شد. هم‌زمان با قیام مردم علیه رژیم پهلوی در سال ۱۳۵۷ این سینما به آتش کشیده شد و پس از مصادره در سال ۱۳۶۰ توسط بنیاد مستضعفان بازسازی و بانام جدید آفریقا بازگشایی شد. این سینما در مالکیت مجتمع اقتصادی کمیته امداد امام خمینی (ره) و در اجاره بخش خصوصی قرار دارد.
*این گزارش در شماره ۶۹ شهرآرا محله منطقه ۸ مورخ ۲۶ شهریورماه ۱۳۹۲ منتشر شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
