جاگذاری ضدهوایی در خیابان آن را به «ضد» معروف کرد

اینجا قدمگاه زائرین وعاشقانی است که رنج سفرطولانی را برای زیارت به جان ودل خریده اند وآمده اند باهزاران آرزو. کوچک وبزرگشان لبریز از ارادت وشوق اند در چشمان اشکبارشان که خوب بنگری به ویژه وقتی از رکاب اتوبوس پایین می‌آیند و وارد خیابان امام رضا (ع) می‌شوند و دست را به نشانه ادب برروی سینه می‌گذارند می‌توانی معنی حقیقت عشق واقعی را تجسم کنی. 

افق نگاهشان در انتهای خیابان به گنبد وگلدسته ایست که ملجا وپناه همه آرزومندان عالم است آن جا بهشت هشتم شیعیان مانند نگینی درخشان خود نمایی می‌کند و جان‌ها را به بازی می‌گیرد.

محله‌ای پراز خاطره

بسیاری اوقات پیش می‌آید، آدرسی را که در پی آن می‌گردیم بانشانی نوشته شده بر روی تکه کاغذی که در دست داریم فرق داشته باشد. شاید هم دقت نکنیم و با پرسش از اهالی ساکن در آن محل برای یافتن آدرس خود، از کنار نام‌های محلی به راحتی بگذریم.

اما وقتی اندکی پرس‌و‌جو کنیم در بعضی اسامی و القاب به وقایع و حوادث تاریخی می‌رسیم که گاه جلوه‌ای از یک حماسه یا یک درس تاریخی می‌شود و گاه معنایی برای یافتن پشتوانه‌ای قوی از فرهنگ ایران و اسلامی‌مان.

یکی از این نام‌ها که بسیار آن را شنیده‌ایم و شاید هم کمتر کسی به ریشه استفاده از آن واژه دقت کرده باشد، نام یکی از خیابان‌های اصلی مشهد در منطقه ماست و هنوز هم مردم قدیمی و جدید ساکن در آن محدوده آن خیابان را با نام قدیمی‌اش می‌شناسند؛ خیابان ضد یا همان خیابان امام‌رضا (ع) که از چند دهه پیش به این نام معروف شده است. 

در این محدوده هم کمتر کسی است از پیر و جوان که وقتی از علت این نام‌گذاری از آنها بپرسی برایت توضیحی داشته باشند و بیشترشان با لبخندی جواب می‌دهند، تاکنون به این موضوع فکر نکرده بودیم!

به سراغ بعضی از قدیمی‌های محله که می‌رویم، آنان هم تنها خاطراتی نقل شده از پدران خود را دارند که یادآور اتفاقاتی بسیار دور از تاریخ این شهر است. حاج محمود قلهکی از کسبه قدیمی‌محل است که با داشتن ۷۶‌سال، خاطراتی دور از این موضوع را یادآور می‌شود: من در سال‌۱۳۳۵ در کوه‌های مجاور پایانه مسافربری امروزی و محل لشکر‌۷۷ پیروز ثامن‌الائمه (ع)، آموزش نظامی دوران سربازی را دیده‌ام.

کاسب قدیمی محله امام رضا(ع) درباره علت نامگذاری این خیابان می‌گوید: آنچه که از قدیمی‌های خود شنیده‌ایم این است که در حدود سال‌۱۳۲۰ و مصادف با شروع جنگ جهانی دوم و حمله حکومت شوروی سابق به ایران، به دلیل نبود امکانات نظامی امروزی برای شناسایی هواپیما‌های مهاجم خارجی و مقابله با حمله هوایی هواپیما‌های روسی، در کوچه امام‌رضا (ع) ۶۰ فعلی (کوچه چهاردهم ضد) که در آن زمان بیشتر زمین‌ها به شکل اراضی زراعی بود، یک یا چند ضد‌هوایی نصب شد و به همین دلیل این خیابان از محدوده فلکه برق (بسیج مستضعفین) تا ترمینال امروزی به ضدهوایی یا ضد نام‌گذاری شد.

از وی درباره علت جای‌گذاری ضد‌هوایی‌ها در این محل می‌پرسم که این‌گونه پاسخ می‌دهد: در آن زمان مناطق خاص اقتصادی یا نظامی مهمی در مشهد نبود و هدف حکومت شوروی سابق با توجه به نظام حاکم بر آن نابودی اساس دین و مذهب مردم این شهر بود.

وی در ادامه می‌افزاید: آنها تمام همت خود را برای آسیب‌رساندن به بارگاه امام‌رضا (ع) از طریق حمله هوایی به کار بستند، اما موفقیتی حاصل نشد.

گرچه پس از تصرف موقت مشهد و استقرار نظامیان شوروی سابق در باغ خونی مشهد که در نزدیک حرم است، خون زیادی از مردمان مدافع امامت و ولایت ریختند و صدمه‌های جزئی به حرم مطهر وارد کردند، اما نتوانستند تغییری در اعتقادات مردم این دیار ایجاد کنند.

مطلب مرتبط ناشنیده‌هایی از پیشینه فلکه ضد

دفاع، تاریخ مصرف ندارد!

یکی از کسبه محل در مقابل سوالم درباره علت نامگذاری این خیابان به نام ضد با لبخندی می‌پرسد: حالا بدانیم فلسفه نامگذاری به این نام چه دلیلی دارد، چه دردی را دوا می‌کند؟!

حقیقت این است که بعضی نام‌ها یا پاره‌های تاریخی یادآور اتفاقاتی است که باید علاوه بر بازبینی و حفظ آنها، درسی باشند برای تاریخ آینده کشورمان؛ به کارگیری امکاناتی محدود در آن زمان برای دفاع از شهرمان آن هم در نقطه‌ای که نزدیک‌ترین فاصله را تا حرم مطهر امام‌رضا (ع) دارد جای کمی‌تأمل و بررسی دارد.

گرچه گاهی عادت شده مراحل تاریخی دفاع از میهن و اعتقاداتمان، همچون دفاع مقدس هشت‌ساله را که به شکل موزه‌ای با آن رفتار شده، به دست فراموش بسپاریم، اما به یاد داشته باشیم که زمانی قسمتی از جبهه جنگ، نه در فرسنگ‌ها آن‌طرف‌تر بلکه در همین نزدیکی، در محله ما برای مقابله با مهاجمان خارجی وجود داشته و جفای به تاریخ دفاع از کشورمان است تا این‌گونه مکان‌ها علاوه بر تخریب، حتی در تاریخ ما ثبت نشوند تا آیند گان بدانند اعتقاد به دفاع از کشور به دور از هیاهو‌های سیاسی در خون مردمان آن در جریان است.

این خیابان به دلیل همان جاگذاری ضدهوایی به نام ضدهوایی یا ضد معرف بوده است

از خیابان ضد‌هوایی تا خیابان تهران!

هنگامی‌که درباره سیر تاریخی این خیابان در چند دهه اخیر در میان خاطرات و نقل‌قول‌ها بیشتر می‌گردیم مشخص می‌شود این خیابان به دلیل همان جاگذاری ضدهوایی به نام ضدهوایی یا ضد معرف بوده است و تا حدود سال‌۱۳۴۵ تا قبل از اینکه ساختمان‌های مرتفع جای بنای آن را بگیرد در همین محل مستقر بوده تا درسال‌۱۳۵۷، در زمان مرگ اسدا... علم و تشییع پیکر او در این خیابان تا حرم مطهر مدتی هم به نام وی معروف شد.

اما این نام از سوی مردم مورد استقبال قرار نگرفت تا پس از انقلاب اسلامی که نام این خیابان به فردوسی تغییر یافت. حسن آسوده از دیگر ساکنان این محله درباره نامگذاری قسمتی از خیابان امام‌رضا (ع) به نام خیابان تهران می‌گوید: محدوده حرم مطهر تا میدان بسیج مستضعفین (فلکه برق کنونی) خیابان تهران نامیده می‌شد و این به دلیل وجود گاراژ‌های اتوبوس برون‌شهری در دهه‌۱۳۳۰ بود که مسیر بیشتر آنها به سمت تهران آن روزگار بود.

خیابانی برای زائران امام‌رضا (ع)

این نام‌ها در این محدوه بود تا اینکه چند سال پس از انقلاب اسلامی‌بنا به تشرف بیشتر زائران امام‌هشتم (ع) از مسیر ترمینال تا حرم از این خیابان، به نام مبارک امام‌رضا (ع) تغییر یافت و هم اکنون هم به این نام معروف است.

سراغ قدیمی‌های زیادی را می‌گیرم تا بتوانم خاطرات بیشتری را در این‌باره جویا شوم، اما سالیان زیادی از این ماجرا می‌گذرد و بیشتر شاهدان این موضوع از دنیا رفته‌اند دیگر ساکنان این محله هم تنها خاطرات یکسانی از پدربزرگ‌های خود شنیده‌اند.

* این گزارش در شماره ۴۸ شهرآرا محله منطقه ۸ مورخ ۲۰ فروردین ماه ۱۳۹۲ منتشر شده است.