روز‌های سیاه و سفید سید‌اسماعیل آموزگار 
طرق، روزگاری مرکز تولید آرد مشهد بود 
۳۰ سالگی دُرّ دَری، پاتوق فرهنگیان ایرانی و افغانستانی
نوشین اکبرزاده| نخستین فعالیت انجمن دُرّ دَری ۳۰ سال پیش از پلاک یازده واقع‌در ابتدای محله پنجتن، خیابان دهخدای شمالی آغاز شد. خانه کلنگی ۵۰ متری که می‌شود گفت تقریبا غیر‌قابل‌سکونت تلقی می‌شد. این خانه، هم اتاق‌کار اعضای هئیت تحریریه بود و هم محل جلسات ادبی‌هنری.
سال‌های بعد دفتر مؤسسه به محله تلگرد، خیابان صاحبدلان ۲ و در طبقه دوم یک مجتمع مسکونی نقل مکان کرد؛ محله‌ای که معروف به محله جاروسازان است. آنجا پاتوق شاعران و نویسندگان و هنرمندان مهاجر و نیز جمعی از چهره‌های شاخص شعر مشهد بود.
کار به جایی رسید که این‌سال‌ها وقتی گوگل‌ارث را جستجو می‌کردی، این محله قدیمی مشهد را با نام درّ دری نشان می‌داد. اینک حدود دو سال می‌شود که سیدابوطالب مظفری و یاران اندک او به بولوار امت کوچ کرده‌اند. داستان کوچ‌کشی‌های مکرر این مؤسسه و چند هفته تقسیم اساس در خانه‌های اعضا به‌دلیل گیرنیاوردن مکان مناسب خود داستان مفصلی است که بماند. در ادامه گفتگوی شهرآرامحله را با شورای سیاست‌گذاری موسسه در دری بخوانید.
دردری؛ فصل‌نامه‌ای برای اهالی ادب و زبان فارسی
«درّ دری» که اینک عنوان مؤسسه را به خود گرفته، قبلا نام فصل‌نامه‌ای بود که توسط نویسندگان همین مؤسسه در مشهد منتشر می‌شد.
سیدابوطالب مظفری، شاعر و نویسنده برجسته افغانستان که سال‌هاست مسئولیت مؤسسه درّ دری را برعهده دارد، می‌گوید: «درّ دری از یک اتفاق ساده و از دوستی بی‌رنگ و ریای چند شاعر و نویسنده در روزگاری که بی‌رنگی‌ها اسیر رنگ بود، آغاز شد و هدف ما بیشتر آن بود که یک کار فرهنگی و ادبی مستقل، تخصصی و متمرکز بر مدار وحدت ملی تشکیل دهیم؛ چراکه شاعران، نویسندگان و هنرمندان جامعه افغانستان بیشتر به‌دنبال رسانه‌ای بودند که افکار خود را بدون بهره‌برداری‌های سیاسی درمعرض افکار عمومی قرار دهند.»
نخستین شماره فصل‌نامه درّ دری در بهار ۱۳۷۶ خورشیدی منتشر شد و تا ۱۳ شماره هم در موضوعات ثابت و متغیر ادبی، فرهنگی و هنری ادامه پیدا کرد.
مظفری از محتوای فصل‌نامه درّ دری در آن سال‌ها چنین یاد می‌کند: «تمرکز ما روی ادبیات و البته فرهنگ شعر افغانستان، ایران و تاجیکستان از بخش‌های ثابت هر شماره بود و تقریبا هر شماره یک ویژه‌نامه اختصاصی هم داشتیم که اختصاص می‌یافت به مهم‌ترین موضوعات فرهنگی‌ادبی در کشور افغانستان همچون ویژه‌نامه‌های مطبوعات، هنر خوش‌نویسی و گرافیگ، ویژه‌نامه مطبوعات و ویژه‌نامه داستان‌ها و رمان‌ها که این ویژه نامه‌ها هنوز یکی از منابع معتبر و مفید برای محققین و دانشجویانی است که پایان‌نامه‌های خود را در این موضوعات انتخاب می‌کنند.»
نخستین اعضای فصل‌نامه درّ دری، برخی شاعران و نویسندگان مطرح افغانستان بودند؛ سرور دانش که درحالحاضر معاون‌اول رئیس‌جمهوری افغانستان است، مدیرمسئول نشریه بود و سیدابوطالب مظفری سردبیر آن. اعضای هیئت‌تحریریه عبارت بودند از محمدکاظم کاظمی، محمدجواد خاوری، محمدشریف سعیدی، علی پیام، سیدنادر احمدی و سیدمحسن حسینی که به‌عنوان طراح وگرافیک فعالیت می‌کردند. همه اعضا به‌جز محمدکاظم کاظمی و سیدابوطالب مظفری به افغانستان بازگشتند.
از در دری تا خط سوم
هم‌زمان با تحولات یازدهم سپتامبر و روی‌کارآمدن دولت حامد کرزی در افغانستان، این مؤسسه نیز فعالیت‌های خود را گسترش داد. درّ دری شد نام مؤسسه و نام فصل‌نامه نیز به خط سوم تغییر یافت.
ابوطالب مظفری از این جریان به‌عنوان دور دوم کاری مؤسسه نام می‌برد. نخستین شماره فصل‌نامه خط سوم در پاییز سال ۱۳۸۱ به مسئولیت محمدجواد خاوری و سردبیری سیدابوطالب مظفری در مشهد منتشر شد.
اعضای تحریریه همان اعضای قبلی بودند؛ علاوه اینکه تعدادی دیگری نیز از جوانان شاعر و نویسنده به دایره کار افزوده شده بود، کسانی مانند زهرا حسین‌زاده، حسین حیدربیگی و بصیراحمد حسین‌زاده.
از فصل‌نامه خط سوم نیز ۱۳ شماره به چاپ رسید. خط و مشی خط سوم همان خط و مشی فصل‌نامه درّ دری بود با این تفاوت که به مسائل فکری فرهنگی اقبال بیشتری نشان می‌داد. انتشار یکی از شماره‌های این فصل‌نامه ویژه بررسی جریان روشن‌فکری در افغانستان بود که تاکنون نیز جامع‌ترین تحقیق در موضوع به شمار می‌رود.
برنامه‌های آموزشی و فرهنگی
مؤسسه فرهنگی درّ دری را بیشتر با فصل‌نامه‌های دردری و خط سوم می‌شناسند؛ اما مؤسسه از همان آغاز در کنار انتشار نشریه، فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی مختلفی نیز داشته است. دفتر کوچک ولی پررونق درّ دری در آن سال‌ها علاوه‌بر فعالیت‌های انتشاراتی جلسات مختلف فرهنگی و آموزشی نیز داشته است.
سلسله‌نشست‌های نقد و بررسی و نیز آموزش شعر و قصه، با حضور داستان‌نویسان و شاعران برتر افغانستانی و نیز آموزش نقاشی و خوش‌نویسی و برگزاری جلسات نمایش فیلم و نقد و بررسی فیلم‌های برتر جهان از برنامه‌های مرتب این مؤسسه در سال‌های گذشته بوده است. جواد خاوری، علی پیام، سیدنادر احمدی، حسین حیدربیگی، رحیمه میرزایی و خانم حسین‌زاده ازجمله کسانی بودند که جلسات دردری را در سال‌های گذشته مدیریت می‌کردند.
از مهم‌ترین آنها می‌توان به سلسله‌نشست‌های ادبی که به شکل هفته‌ای و بیشتر در روز‌های جمعه برگزار می‌شد، اشاره کرد. جلسه شعر این مؤسسه فرهنگی که در طول ۳۰ سال گذشته بی‌وقفه روز‌های جمعه برگزار می‌شود، در میان همه اهالی هنر و ادبیات شناخته‌شده است و بسیاری از شاعران مشهدی و حتی از دیگرشهر‌های ایران نیز به این جلسه رفت‌و‌آمد دارند.
زهرا حسین‌زاده یکی از اعضای مؤسسه فرهنگی درّ دری و از شاعران پرتوان شعر افغانستان است که اینک سال‌هاست مدیریت این جلسه ادبی را برعهده دارد. او درمورد پیشینه جلسه شعر درّ دری می‌گوید: جلسه شعر درّ دری باسابقه‌ای از ابتدای شکل‌گیری مؤسسه همراه است؛ یعنی چیزی حدود سی سال، من نزدیک به هفت سال اجرای این جلسه را برعهده داشته‌ام سال‌هایی پر از خاطره آدم‌هایی که حالا جای آنها یا در جهان خالی است یا در این جلسه.
برخی آواره سرزمین‌های دور شده‌اند و کسانی، چون رضا بروسان، اسد سجادی، علی‌پور و حامد مقتدر که برای همیشه نیستند و ما را تنها گذاشتند. حسین‌زاده از حضور شاعران ایرانی و به ویژه شاعران شهر مشهد خاطرات فراوانی را در ذهن دارد و می‌گوید: جلسه شعر تا جایی که درخاطرم مانده است، جمعه‌ها برگزار می‌شده و با حضور شورمند شاعران ایرانی و افغانستانی. شاعرانی که اینک بعد از گذشت سال‌ها، نام‌هایی درخشان در حافظه ادبیات فارسی‌اند و آثار درخوری خلق کرده‌اند. جایگاه این جلسه آن‌قدر عزیز است که خیلی از دوستان شاعری که از شهر‌ها و کشور‌های دیگر هستند و گذر آنها به مشهد می‌افتد، حتما در برنامه سفر خود، حضور در جلسه شعر درّ دری را می‌گنجانند.
حسین‌زاده همچنین درمورد حضور چهره‌های مطرح شعر افغانستان که به این جلسه رونق خاصی بخشیده‌اند، چنین یاد کرد: جاذبه‌های جلسات درّ دری یکی نفس گرم استادی، چون ابوطالب مظفری است که با آن منش خاصی که دارد، از هیچ محبتی در حق شاعران دریغ نمی‌کند و دیگری حضور گاه‌گاه استاد محمدکاظم کاظمی‌که غنیمت بزرگی است.
روابط به‌دور از تشریفات و صمیمانه برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان نیز جلسه را متفاوت کرده است.
نشست‌های فرهنگی با حضور هنرمندان مطرح افغانستان، ایران و تاجیکستان
برگزاری کنفرانس و نشست فرهنگی و ادبی با حضور شخصیت‌های فرهنگی و هنری از افغانستان، ایران و تاجیکستان از دیگر برنامه‌های مؤسسه فرهنگی درّ دری در طول ۳۰ سال گذشته بوده است.
بصیراحمد حسین‌زاده یکی دیگر از اعضای فعال این مؤسسه، در این‌باره می‌گوید: دعوت از شخصیت‌های مطرح در عرصه فرهنگ، ادب و هنر افغانستان، ایران و تاجیکستان در طول سال‌های گذشته همواره در دستورکار این مؤسسه قرار داشته است که برگزاری نشست‌هایی با حضور سیدعسکر موسوی، حسین فخری، فرید بیژن، داوود سرخوش، اسد بدیع، مریم محبوب، بهروز افخمی، مجید مجیدی، پرویز خرسند، گلرخسار صفی‌آوا و بسیاری از دیگرشخصیت‌های فرهنگی سه کشور فارسی‌زبان در دستورکار مؤسسه قرار داشته است.
وفاق میان جامعه ادبی ایران و مهاجرین
محمدکاظم کاظمی، از شاعران مطرح افغانستانی و یکی از اعضای مؤسسه درّ دری، نقش پنهان دردری در وفاق شاعران ایران و افغانستان را مهم می‌داند و می‌گوید: در وفاق میان شاعران ایران و مهاجرین افغانستانی، به نظر من درّ دری یک نقش پنهان ولی مهم داشت و آن ترویج وفاق، مدارا و همدیگرپذیری در جامعه مهاجر بود.
در اوضاعی که جامعه افغانستان بسیار از‌هم‌گسسته و درگیر دسته‌بندی‌ها و جناح‌بندی‌های سیاسی و ایدئولوژیک بود، درّ دری توانست اعتماد اشخاص گوناگون با سلایق و افکار مختلف را جلب کند و کانونی شود برای گردهمایی همه گروه‌های اجتماعی و فکری. این یک مدل خوب از یک وفاق ملی است که جامعه افغانستان سخت به آن نیاز دارد.
حتی این وفاق به ارتباطات میان جامعۀ ادبی مهاجر و ایرانی هم گسترش پیدا کرد؛ به‌گونه‌ای که هم در فصل‌نامۀ درّ دری و هم در جلسات آن، همواره اهل قلم و شعر و ادب ایرانی حضور داشته‌اند.
چاپ و انتشار کتاب مؤسسه درّ دری در طول سال‌های فعالیت ۳۰ ساله اخیر خود ده‌ها کتاب ادبی، هنری و تاریخی از اعضای خود را با همکاری مؤسسه انتشارات عرفان و نشر سپیده‌باوران تاکنون منتشر کرده که باعث تحول مهمی در عرصه هنر و ادبیات در ایران و افغانستان شده است.
وضعیت فعلی درّ دری
دوره سوم شروع دوباره کار با نام درّ دری و چاپ یک شماره و فعالیت‌های هنری و آموزشی آغاز شد. سیدابوطالب مظفری از فعالیت‌های فعلی این مؤسسه این‌گونه یاد کرده است:در دور سوم فعالیت‌ها، قصد بر این بود که فصل‌نامه در حوزه کشور‌های فارسی‌زبان گسترش یابد و از این دوره دو سال می‌گذرد و بهعلاوه در این مدت برنامه‌های موسسه در حوزه‌های همکاری با نهاد‌های دیگر نیز گسترش یافته است؛ مثلا همکاری با گروه کُر امید که به‌عنوان نخستین گروه موسیقی توانست به جشنواره‌های بین‌المللی راه پیدا کند. همکاری ما با این گروه این بود که فضای مؤسسه را در اختیار این جوانان قرار دادیم تا بتوانند استعداد‌های خود را پرورش دهند.
همچنین همکاری با گروه عکاسان گلشهر و زمینه‌دادن به فعالیت‌های آنها در مؤسسه و همکاری به گروه امیرخسرو دهلوی و گذاشتن کلاس برای آوازخوانان این گروه و نیز برنامه‌های مشترک در درّ دری، از دیگربرنامه‌های ما در طی این مدت بوده است.
همکاری با شورای فرهنگی افغانستانی‌های مقیم ایران و برگزاری محافل مختلف هنری و ادبی به‌شکل مشترک از دیگربرنامه‌های ما بوده است. مظفری در ادامه افزود: درحالحاضر هم قصد داریم این همکاری‌ها را در زمینه‌های گوناگون گسترش دهیم و فعالیت‌های خود را فقط به حوزه ادبیات محدود نکنیم. طرح آینده موسسه این است که آن را به‌صورت دیجیتالی و پاکدست منتشر کند تا انتقال آن به مخاطبان پراکنده در افغانستان و کشور‌های دیگر با سهولت بیشتر صورت گیرد.
همکاری حوزه هنری با مؤسسه درّ دری
با شکل‌گیری دفتر ادبیاتِ فارسی‌زبانان در حوزه هنری که محمدحسین جعفریان، شاعر و مستندساز مشهدی نخستین مسئول این دفتر بود، همکاری دوجانبه‌ای میان حوزه هنری و مؤسسه درّ دری شکل گرفت. با همکاری حوزه هنری و محمدحسین جعفریان، دفتر فعلی درّ دری دراختیار شاعران و نویسندگان مهاجر قرار گرفته است.
سخن آخر.
اما باوجود همه موفقیت‌هایی که دُر دری در این سال‌ها در عرصه هنر و ادبیات داشته است، ابوطالب مظفری از بد‌اقبالی‌های آن نیز سخن گفت و آن را مشکل اقتصادی و کم‌توجهی دولت افغانستان و نیز جامعه میزبان به فرهنگ افغانستان و مهاجران دانست. وی فرهنگ افغانستان را گم‌شده در زیر غبار کار‌های سیاسی و نظامی می‌داند. اینکه یک مؤسسه فرهنگی هنوز بعد از سی سال فعالیت نمی‌داند که پول آب و برقش را چگونه تأمین کند، یک مشکل بنیادی است که برخی از آن متوجه مدیران این مؤسسه و برخی ناشی از درک‌نکردن اهمیت کار فرهنگی است.
*این گزارش یکشنبه ۹ آبان ۱۳۹۵ در شماره ۲۲۲ شهرآرامحله منطقه ۴ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
