جادوگر جراحی قرن سرانجام به مشهد نیامد!

برای آنها که بیماری قلبی امانشان را بریده بود و در انتظار بهبود بودند، شاید خبر اینکه دکتر برنارد معروف، جراح و نخستین پیونددهنده قلب در جهان به مشهد قدم می‌گذارد، یک خبر مسرت‌بخش و ا‌میدآفرین بود. این خبر در روز‌های آخر اردیبهشت سال ۱۳۴۷ در مطبوعات مشهد منتشر شد.

این اتفاق آن‌قدر در آن زمان مهم بوده است که چند در جهان روز در صدر اخبار قرار می‌گیرد و همه جزئیات مربوط‌به آن در ایران پوشش داده می‌شود. در سالروز این حضور به‌سراغ جراید آن زمان رفته‌ایم و دو روزنامه مشهدی و یک روزنامه سراسری را که در مشهد آن زمان نیز توزیع می‌شد، مرور کرده‌ایم.

سه روزنامه خراسان، آفتاب‌شرق و اطلاعات به کمک ما می‌آیند تا بدانیم این جراح قلب در ایران کجا رفت، چه گفت و چه شنید.

چرا برنارد مهم بود؟

اولین عمل تعویض قلب را دکتر برنارد بر روی «واشکانسکی» انجام می‌دهد و خبرش، دنیا را می‌لرزاند؛ البته عمر نخستین بیمار او به دنیا قد نمی‌دهد و او پس از چند روز می‌میرد. دکتر بدون توجه به حساسیت‌های به‌وجودآمده به‌سراغ دومین عمل پیوند قلب در بیمارستان کیپ تاون می‌رود.

بیمار دوم، خود یک پزشک است که البته زنده می‌ماند. این اتفاقات باعث می‌شود او شهرت بسیار زیادی پیدا کند و به کشور‌های مختلف جهان دعوت شود. حضور وی در ایران به‌عنوان نخستین کشور آسیایی از این نظر اهمیت بیشتری دارد.

این جراح معروف آفریقای‌جنوبی البته قول حضور در یک عمل قلب باز را به‌عنوان ناظر در بیمارستان پهلوی تهران (امام‌خمینی‌امروز) می‌دهد؛ البته این وعده در طول این سفر محقق نمی‌شود.

جراح قلب به مشهد می‌آید؟

«پروفسور برنارد به مشهد سفر می‌کند». این تیتر روزنامه خراسان است که در دو صفحه ابتدایی و انتهایی خود به آن می‌پردازد. در شرح این خبر آمده است: «پرفسور برنارد که به دعوت وزیر دربار شاهنشاهی و رئیس دانشگاه پهلوی شیراز به ایران می‌آید، مدت چهار روز در ایران به‌سر خواهد برد.

او ساعت ۳:۳۰ بامداد روز یکشنبه، تهران را ترک می‌کند و روانه اسپانیا می‌گردد و بعد به آفریقای‌جنوبی بازمی‌گردد. پروفسور برنارد طی اقامت خود در ایران، از عده‌ای بیمار قلبی دیدن خواهد کرد. تاکنون ۱۵۰ نفر که به بیماری قلبی مبتلا هستند، تقاضا کرده‌اند که بزرگ‌ترین جراح قلب جهان از آنان معاینه به عمل آورد.

پروفسور برنارد در این سفر از پذیرفتن بیمار خصوصی خودداری می‌کند و تنها در بیمارستان شهربانی، از چند بیمار عیادت خواهد کرد. پروفسور برنارد در روز‌های پنجشنبه و جمعه از آبادان، مشهد و شیراز دیدن می‌کند».

همین خبر است که نوید حضور این شخصیت علمی را در شهر امام‌رضا (ع) می‌دهد و ما را راغب می‌کند سفر او را با اشتیاق بیشتری در مطبوعات آن زمان دنبال کنیم.

پروفسور برنارد به تهران می‌آید

هنوز پای جراح مشهور به ایران نرسیده است که اخبار حضورش در میان مطبوعات دست‌به‌دست می‌شود. دو روز قبل از حضور برنارد در ایران، خبرنگار «خراسان» از سفر جراح معروف قلب جهان به تهران در روز چهارشنبه خبر می‌دهد؛ البته این شخصیت علمی روز سه‌شنبه به تهران وارد می‌شود و از چهارشنبه بازدیدهایش را شروع می‌کند.

طبق برنامه، برنارد عصر چهارشنبه در تلویزیون ملی ایران در یک مصاحبه اختصاصی شرکت خواهد کرد. مطلب دیگری در شماره ۵۴۵۶ روزنامه خراسان، خبر حضور برنارد در ایران را تکمیل می‌کند و می‌نویسد: «پروفسور برنارد وارد تهران شد».

بعضی بیماران قلبی خودشان را به فرودگاه رساندند و تصور می‌کنند پروفسور می‌تواند به سؤالات آنها پاسخ بدهد!

روزنامه اطلاعات جزئیات بیشتری از ورود پزشک معروف به چاپ می‌رساند. این پزشک همراه همسرش در میان شور و هیجان صدهانفر از مردم تهران که برای دیدار وی به فرودگاه مهرآباد رفته بودند، وارد تهران می‌شود. بسیاری از افرادی که به استقبال برنارد می‌آیند، پزشک و پرستار هستند. بعضی بیماران قلبی هم خودشان را به فرودگاه رسانده‌اند و تصور می‌کنند پروفسور می‌تواند در آن شلوغی به سؤالات آنها پاسخ بدهد.

آنها امید بهبودی را در حضور این جراح معروف جست‌وجو می‌کنند و منتظر یک معجزه هستند؛ البته امید همه خبرنگاران، بیماران و سایر استقبال‌کنندگان به ناامیدی گره می‌خورد؛ چون او خیلی زود به داخل خودرو هدایت می‌شود و به هتل هیلتون می‌رود، حتی آنجا هم تعدادی در انتظار این پزشک هستند.

دکتر برنارد هدف از سفرش را حضور در سه کنفرانس اعلام می‌کند. او البته برخلاف آنچه در بعضی اخبار آمده است، به‌صراحت از پذیرش بیمار خودداری می‌کند و می‌گوید: «من فقط در بیمارستانی که هستم، با قلب سروکار دارم و در اینجا فقط کنفرانس می‌دهم».

قلبم را به برنارد می‌بخشم

خبر بعدی که می‌تواند توجه خوانندگان روزنامه را به خود جلب کند، تیتر یک روزنامه خراسان است: «یک دختر ایرانی قلب خود را به پروفسور برنارد بخشید». برای اینکه از چندوچون این ماجرا باخبر شویم، باید به صفحه آخر این جریده برویم که نوشته است: «این دختر نوشته است من امروز یا فردا خواهم مرد. قبل از اینکه قلب من از تپش بازماند، آن را به پروفسور برنارد می‌سپارم تا به انسانی که در انتظار زندگی جدید است، ببخشد و به او حیات دوباره بازگرداند».

ادامه این خبر را باید در بیست‌وششمین روز اردیبهشت در روزنامه اطلاعات خواند: «در این هنگام، برنارد از دختر بیماری که حاضر شده است قلب خود را دراختیار برنارد بگذارد، دیدن کرد و اظهار امیدواری نمود که پیشرفت علم پزشکی، بتواند هرچه زودتر این دختر زیبای شانزده‌ساله ایرانی را از ناراحتی نجات دهد».

تیتر دیگر این روزنامه، خبر از آمادگی برای اهدای قلب ده‌هانفر به برنارد می‌دهد و جالب است که از میان آنها، یک زن اصفهانی گفته است ۱۰ هزار ریال می‌پردازد تا برنارد را ببیند. 

این روزنامه می‌نویسد: «ده‌ها نفر در تهران و شهرستان‌ها نامه می‌نویسند یا تلفن می‌کنند که ما حاضریم قلب خود را دراختیار پروفسور برنارد بگذاریم تا برای پیوند به انسان‌هایی که در آستانه مرگ قرار دارند، مورد استفاده قرار گیرد»؛ البته پروفسور معروف به آنها این پیغام را می‌دهد: «دوستان عزیز! قلب‌های پاک و خوبتان را برای خودتان نگه‌دارید؛ زیرا من قلب انسان زنده را پیوند نمی‌کنم».

بورس برنارد در ایران

برخلاف دو روزنامه خراسان و اطلاعات که گزارش روزانه از فعالیت‌های دکتر برنارد تهیه می‌کنند، روزنامه آفتاب‌شرق به دادن خبر‌های کوتاه در بعضی شماره‌هایش بسنده می‌کند. آفتاب‌شرق در یکی از این اخبار در ۲۶ اردیبهشت ۱۳۴۷ خورشیدی که به نقل از روزنامه کیهان به چاپ می‌رساند، از به‌راه افتادن بورس برنارد در ایران و فرصت مطالعاتی برای دانشجویان پزشکی ایرانی با نام این شخصیت خبر می‌دهد. 

این روزنامه می‌نویسد: «بورسی به نام بورس برنارد به افتخار دکتر کریستین برنارد، جراح عالی‌قدر قلب که به ایران آمده است، تهیه کرده و دراختیار شورای تشویق و معاونت دانشجویان گذاشته است. این بورس به بهترین فارغ‌التحصیل دانشکده‌های پزشکی ایران اهدا می‌شود. این بورس برای مطالعه یک‌ساله در یکی از مراکز پزشکی بزرگ جهان است».

همچنین مهندس توکلی که یکی از مترجمان اطلاعات هفتگی در آن زمان است و شش سال در ایتالیا در رشته مجسمه‌سازی تحصیل کرده است، از روی عکس‌های او در مطبوعات، مجسمه‌ای می‌سازد و به دکتر جراح تقدیم می‌کند.

همسر برنارد به مطبوعات ایرانی چه گفت؟

لوکی برنارد، همسر این پزشک معروف است که او را همراهی می‌کند. این حضور، توجه مطبوعات ایرانی را به خود جلب می‌کند، تاجایی‌که یک مصاحبه با او ترتیب می‌دهند. خبرنگار اطلاعات در طبقه پانزدهم هتل هیلتون با خانم برنارد به گفتگو می‌نشیند.

او پرستاری بوده است که در دوره کارآموزی در بیمارستان گرت‌شور با برنارد آشنا می‌شود و با او ازدواج می‌کند؛ البته زمان حضور در تهران از ازدواج آنها حدود بیست سال گذشته است و آنها دو فرزند شانزده و هجده‌ساله دارند.

لوکی می‌گوید: «کار بزرگ من، این است که برای دریچه‌های قلب مصنوعی که دکتر برنارد به‌کار می‌برد، روپوش‌های ظریفی از داکرون تهیه می‌کنم. این فقط یک سرگرمی نیست، بلکه کار ارزنده‌ای است».

البته خبرنگار اطلاعات به‌سراغ حواشی هم می‌رود و از تصویری که از دکتر برنارد درکنار سوفیا لورن منتشر شده است، می‌پرسد و پاسخ می‌شنود: «دکتر برنارد تا چند ماه پیش، پزشک گمنامی بود، اما امروز شهرت پردامنه‌ای دروازه‌های خود را به روی او گشوده است. او برای میلیون‌هانفر یک قهرمان افسانه‌ای است».

وعده‌ای که برنارد داد!

روزنامه اطلاعات نیز یک مصاحبه اختصاصی با پروفسور برنارد به چاپ می‌رساند. در آن زمان فقط دو پیوند قلب انجام شده است که پنجه‌های طلایی این پزشک، آنها را به سرانجام رسانده و بارقه تازه‌ای از امید را در دل بیماران قلبی روشن کرده است.

روزنامه اطلاعات در این‌باره می‌نویسد: «کریستین برنارد، جراح معروف و عالی‌قدر بشری که از ایران به عنوان بیست‌وسومین کشور دنیا و اولین کشور آسیایی بعد از انجام دو عمل تعویض قلب دیدن می‌کند، امروز اعلام کرد که هزینه هنگفت عمل تعویض قلب با حرکتی که دنیای پزشکی در این زمینه در چند ماه گذشته از خود نشان داده، به‌تدریج کاهش می‌یابد و این عمل در آینده به‌صورت یک عمل جراحی ساده درخواهد آمد».

جراح چهل‌ودوساله آفریقای‌جنوبی که گویا همیشه لبخند به لب دارد، از عمل پیوند قلب دفاع می‌کند و به روزنامه اطلاعات می‌گوید: «آینده عمل تعویض قلب، روشن می‌باشد و مشکلات در راه آن، به‌تدریج درحال از بین رفتن است».

او درحالی قدم به ایران گذاشته است که مقدمات سومین عمل در آفریقای‌جنوبی درحال فراهم شدن است و او باید خودش را به آن جراحی برساند. پزشک معروف ۲۹ اردیبهشت ایران را ترک می‌کند و البته در پایان این سفر معلوم می‌شود که او به مشهد نخواهد آمد. حالا نمی‌دانیم برنامه فشرده پروفسور، مانع حضور او در شهر ما شده یا از همان ابتدا، روزنامه «خراسان» برای جلب نظر خوانندگانش، چنین خبری را داده است.

نکته: دکتر برنارد در املای آن زمان مطبوعات ایران «بارنارد» نوشته شده است.

* این گزارش دوشنبه ۲۴ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ در شماره ۴۲۱۶ روزنامه شهرآرا صفحه تاریخ و هویت چاپ شده است.