خاطرات نبرد از عمان تا سرپل ذهاب 
سلام هر صبح اهالی محله سجادیه به میرزاکوچک خان 
خوشنویسی هم قریحه می‌خواهد هم تمرین و مهارت
محمدعلی باقرزاده، رئیس انجمن خوش‌نویسان مشهد معتقد است خوشنویسی یک مهارت است که با تمرین کردن می‌توان آن را آموخت. اما بخشی از هنر خوشنویسی ذوق و قریحه است که فطری و ذاتی است.
خوشنویسی تقریبا در تمام فرهنگ‌ها به چشم می‌خورد، اما در مشرق زمین و به ویژه در سرزمین‌های اسلامی این هنر در قله ایستاده است. این را می‌شود از پیوند عمیق و تاریخی این هنر با دین فهمید. از کتابت قرآن و احادیث با خط خوش گرفته تا شعر‌ها و مضامین دینی که بر در و دیوار مساجد و اماکن مذهبی نقش بسته‌اند.
خوشنویسی اسلامی تعادلی است میان قالب و محتوا که با آراستگی و ملایمت تام و تمام می‌تواند شکل مناسب را برای معانی مختلف فراهم آورد. گاهی درک خوشنویسی به عنوان یک هنر مشکل است. به نظر می‌رسد برای درک و لذت بردن از تجربه بصری خوشنویسی باید بدانیم خوشنویس افزون بر نگارش یک متن، سعی داشته اثری هنری با ارزش‌های زیبایی شناختی خلق کند.
می‌شود گفت کسی از خط خوب بدش نمی‌آید و حتی به طور فطری تمام کسانی که نوشتن می‌آموزند سعی دارند بهترین شکل ممکن آن را آراسته کنند، اما اینکه چطور می‌شود در کنار این علاقه ذاتی به کمال و تعالی رسید، راهی است طولانی که به گفته محمدعلی باقرزاده، رئیس انجمن خوش‌نویسان مشهد، پایانی ندارد.
- آیا خط خوش از همان کودکی با شما همراه بود؟
من متولد ۱۳۴۴ هستم و باید بگویم که خوشنویسی در خانواده ما ذاتی است. من از طرف مادری ذوق هنری داشتم وازهمان کودکی خطم هم خوب بود، اما بعد از گرفتن دیپلم خوشنویسی را به طور حرفه‌ای ادامه دادم و در حال حاضر فوق لیسانس از دانشگاه هنر‌های زیبا دارم.
- پس می‌توان گفت خانواده‌تان در زمان خودشان جزء تحصیل کرده‌ها و با سوادان شهر بودند؟
خانواده ما ذوق هنری داشتند و مادرم خیلی خوش ذوق بود و در هنر‌های مختلف دستی داشت.
- یعنی خط خوش را برای نوشتن قرآن یا شعر حافظ هم استفاده کردند؟
این طور کار مکتوب و مدون نه، شاید زندگی در گذشته همچون امروز نبود، اما برای خود خانواده زیاد می‌نوشتند.
- الان فرزندان شما هم خط‌های خوبی دارند؟
دقیقا همین طور است هر دو پسر و یک دخترم خط خوبی دارند.
- چه می‌شود که یک فرد خط خوبی پیدا می‌کند، یعنی یک بخش از مغز این فعالیت را به طور ژنتیکی انجام می‌دهد؟
خوشنویسی یا خطاطی به معنی زیبانویسی یا نوشتن همراه با خلق زیبایی است و یک هنر است، بنابراین از دو بخش عمده تشکیل می‌شود و یک فرد می‌تواند هم به صورت مهارت آن را یاد بگیرد و هم به شکل ذاتی، و تنها هنری است که می‌تواند تمام افراد یک جامعه را تحت پوشش قرار دهد.
- یکی ازاساتید برجسته خط در جایی نوشته بود «خوش‌نویسان با صدای کشیده شدن قلم بر کاغذ به خدا نزدیک می‌شوند» نظر شما در این باره چیست؟
اصلا وقتی صحبت از هنر می‌شود باید به این فکر کنیم که هنر یک نوع آفرینندگی است و یک جور خلق و ماندگاری است، یعنی کسی که کار هنری می‌کند جا پای خدا بر زمین می‌گذارد. هنرمند فرد خالقی است و وقتی ما چیزی خلق می‌کنیم یعنی داریم چیزی را از نیست به هست تبدیل می‌کنیم.
پس این یک کار با ارزش است، من وقتی دارم هنر را تعریف می‌کنم یعنی آفرینش صور لذت‌بخش را انجام می‌دهم. وقتی اثری هنری خلق می‌کنی تو به سمت زیبایی می‌روی و این امر تو را به سمت بندگی سوق می‌دهد.
هنرمند فرد خالقی است و وقتی ما چیزی خلق می‌کنیم یعنی داریم چیزی را از نیست به هست تبدیل می‌کنیم
- شما خودتان در کار‌هایی که انجام می‌دهید کدام سبک را بیشتر دوست دارید؟
من نستعلیق که سخت‌ترین و زیباترین شاخه خوشنویسی است را دوست دارم، چرا که یک عمر انسان را درگیر خودش می‌کند. انسان در خوشنویسی باید هم صبر و هم پشتکار داشته باشد. خوشنویسی و هنر این طور نیست که پایانی داشته باشد، یعنی در اصل ذات هنر همین است. گذشتگان ما این گونه بودند و آیندگان ما هم اینگونه خواهند بود.
- در اسلام هم خوشنویسی از جایگاه بالایی برخوردار است؟
خوشنویسی همواره برای مسلمانان اهمیتی خاص داشته است. زیرا در اصل آن را هنر تجسم کلام وحی می‌دانسته‌اند. آنان خط زیبا را نه فقط در استنساخ قرآن بلکه در اغلب هنر‌ها به کار می‌بردند. خوشنویسی یا خطاطی در تمام کشور‌های اسلامی همواره به عنوان والاترین هنر مورد توجه بوده است.
مردمان این سرزمین‌ها به ویژه ایرانیان در اوج قدرت و نهایت ظرافت در این هنر تجلی یافت و خوشنویسی به مانند محوری در میان سایر هنر‌های بصری ایفای نقش کرده است.
خوشنویسی از قرون اولیه اسلامی تاکنون در کشور‌های اسلامی و مناطق تحت نفوذ مسلمانان با حساسیت و قدرت تمام در اوج جریانات هنری بوده است. قدیمی‌ترین نسخه قرآن به خط کوفی است و به حضرت علی (ع) منسوب است. پس از قرن پنجم هجری، خط کوفی تقریبا جای خود را به خط نسخ داد که حروف آن بر خلاف حروف زاویه‌دار خط کوفی منحنی و قوس‌دار است.
- آیا می‌توانیم با تبلیغات و آشنایی بیشتر، مردم را به خطاطی علاقمندتر کنیم؟
یقینا همین طور است. دنیای امروز و مدرن خیلی ماشینی شده است و هنر می‌تواند به انسان امروزی آرامش دهد. خوشنویسی یک هنر دستی است و در دل خودش هنر‌های دیگر را دارد. هنر خوشنویسی یک هنر تجسمی محض هست، سراسر ریتم و هارمونی را یک‌جا دارد کسی که با لذت ورود کند هرگز خودش را رها نخواهد کرد.
- هنر خط در کدام کشور‌های دنیا وجود دارد آیا تا به حال در این باره تحقیق کرده‌اید؟
هنر خوشنویسی فقط مختص ایران نیست. هرچند خوشنویسی در مشرق زمین اهمیت و توسعه کاملی یافته است، اما اشکالی از آن را در فرهنگ‌های مختلف می‌توان یافت. از دیرباز به ویژه در کشور‌های خاور دور و کشور‌های اسلامی ازجمله ایران، خوشنویسی به عنوان هنری شاخص مطرح بوده است.
در اروپا اگرچه از دیر زمان دولت و کلیسا به زیبانویسی توجه نشان می‌دادند همچون کتیبه‌های رومی و یا برخی نسخه‌های خطی انجیل، اما خوشنویسی در اروپا یک هنر فرعی و وابسته به کتابخانه‌هاست.
در اصل نوشتن حروف لاتین در اروپا بیشتر یک مهارت فنی است تا هنر، اما خوشنویسی چینی از کیفیت انتزاعی و تصویری خاصی برخوردار است که بیان اندیشه و احساس را ممکن می‌سازد و از این رو با نقاشی قرابت دارد.
در کشور‌هایی مانند ژاپن و کره نیز تاحدی وضع به همین صورت بود. به طور کلی در خاور دور هنر خوشنویسی هر چند بیشتر نزد کاهنان و متولیان امور مذهبی رواج داشت، اما در کنار نقاشی رشد شگرفی کرد.
- آیا تا به حال شده است به این فکر کنید که چه خوب بود که تمام بچه‌ها خوشنویسی را در مدارس به بهترین شکل یاد می‌گرفتند، یعنی ما یک فرآیند آموزش بهینه را داشتیم به اساتید هنر بهای بیشتری داده می‌شد؟
اگر این حرفی که شما می‌زنید انجام می‌شد مسلما اوضاع ما از این که هست خیلی بهتر بود. آموزش و پرورش ما اگر اولین بذر‌ها را خوب می‌پاشید هم اکنون هنر به تعالی بیشتری رسیده بود.
آموزش و پرورش به دبیر هنر بها نمی‌دهند، یعنی در درجه اول دروس تخصصی اهمیت دارد، در چند سال اخیر کمی اضاع بهتر شده است، اما در گذشته ما دبیر هنر نداشتیم و دبیران ما جزء معلمان حاشیه‌ای حساب می‌شدند.
برعکس می‌بینیم که در کشور‌های پیشرفته دروس هنری جزء دروس پایه است، یعنی بچه را آزاد می‌گذارند تا هر چه دوست دارد انتخاب کند و خودش را بالا بکشد. هنر می‌تواند تضمین کننده ذوق در دیگر بخش‌ها باشد. اگر آموزش و پرورش هوش هنری و ریاضی را پرورش دهد فرد تک بعدی بار نمی‌آید. یعنی انسان با دو بال می‌تواند زندگی‌اش را اداره کند.
- با توجه به اشاره‌ای که سابقه تاریخی و مذهبی خوشنویسی در اسلام و بلاد اسلامی داشتید، فکر می‌کنید با توجه به اینکه مشهد شهری مذهبی است، این رشته چقدر در این شهر به تعالی رسیده یا می‌توانسته برسد؟
ببینید، مشهد پتانسیل بالایی دارد و هنرمندان خراسان خمیر مایه هنری دارند، یعنی اگر در کشور حرف اول را نزنند حتما حرف دوم را خواهند زد. ما در خراسان مفاخر بزرگی همچون فردوسی، خیام، عطار نیشابوری و... را داریم و وقتی وضعیت دانشگاه هنر را رصد می‌کنید می‌بینید که بیشترین آمار بچه‌های هنر در دانشگاه هنر را یا تهرانی‌ها و آذری‌ها تشکیل داده‌اند، یا مشهدی‌ها.
پس پتانسل وجود دارد، اما مشهد در شرق کشور واقع شده است یعنی مهد تمدن اسلامی. ما شهری مذهبی هستیم که سالیانه میلیون‌ها زائر به شهرمان می‌آیند چرا نمی‌آییم هنرمندان‌مان را برای خودمان نگه داریم تا از مهاجرت آن‌ها به تهران جلوگیری شود. چرا در شهر خودمان یک دانشگاه هنر‌های زیبای فاخر نداریم؟
- فکر نمی‌کنید که در اصفهان هنرمندان و مسئولان بیشتر پشت هم هستند و همین باعث رشدشان شده است؟
بله، یکی از مشکلات ما هنرمندان مشهد همین است که پشت هم نیستیم. الان گاهی می‌بینیم پروژه‌های فاخر را به استادان دیگر شهر‌ها می‌دهند، در صورتی که خودمان بهترین استادان را داریم. من نمی‌دانم در پس اینگونه اتفاق‌ها چه تفکری نشسته است، اما از قدیم گفته‌اند چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام است.
- وضعیت مدیریت کلاس‌های آزاد خوشنویسی در مشهد چگونه است؟ فکر کنم الان برعکس گذشته بیشتر کسانی به کلاس خوشنویسی می‌آیند که خط بدی دارند درست است؟!
بله همین طور است. ببینید بچه‌های ما بد خط شدند و خوشنویسی هم یک مهارت است و مهارت هم باید با تمرین کردن آموخت. شما تکنیک را یاد می‌گیرید و تکرار می‌کنید، اما بخشی از هنر خوشنویسی ذوق و قریحه است که فطری و ذاتی است و کسانی به این درجه می‌رسند که این را داشته باشند، پس این مهارت و قریحه و ذوق دست به دست هم می‌دهند و هنرمند خوشنویس را می‌سازند.
- این واقعیت دارد که خط خوب شخصیت فرد را نشان می‌دهد؟
بله از نظر روان شناسی این مسئله اثبات شده است این که کسی بنشیند و تمیز بنویسد مسلما در شخصیتش هم اثر دارد.
- الان شما از وضعیت کلاس‌های مجتمع امام رضا (ع) راضی هستید؟ مثلا در همین دوره چند هنرجو داشتید؟
ما نزدیک به ۴۵۰ نفر هنرجو در یک دوره از سال داشته‌ایم.
- تا جایی که در جریان هستم انجمن خوشنویسی مشهد خیلی بی‌حاشیه‌تر از دیگر انجمن‌ها به کار خودش ادامه می‌دهد؟
ما در دوره‌های قبلی یکسری پس لرزه‌هایی داشتیم که البته از تهران شروع شد و به برخی از استان‌ها رسید که الان رفع شده است و تقریبا الان قضیه تمام و خاموش شده است و از آنجایی که هنرمندان خوشنویس اتحاد کافی را دارند می‌شود گفت بی‌حاشیه رفتار می‌کنیم.
- آیا از وضعیت فعلی راضی هستید؟
ما در گذشته زمانی که انجمن در میدان صاحب‌الزمان (عج) قرار داشت حدود هزار و صد نفر هنرجو در طی سال تحصیلی داشتیم، اما به خاطر گرفتاری مردم و تبلیغات ضعیفی که وجود دارد دچار مشکل شدیم. اما دنبالش هستیم که یکی از تابلو‌های امامت ۱۸ را در اختیار انجمن خوشنویسی قرار دهند تا مردم بیشتر با ما آشنا شوند و این روز‌ها پیگیریم تا تبلیغات انجمن را گسترش دهیم.
- شنیدم که می‌خواهید دبیرستان خوشنویسی افتتاح کنید درست است؟
بله یکی از رشته‌های کار و دانش را می‌خواهیم به خوشنویسی اختصاص دهیم و انشاا... کار‌های نهایی‌اش را انجام خواهیم داد.
- فکر می‌کنید مردم از این جریان حمایت می‌کنند و بچه‌هایشان را در رشته خط ثبت نام کنند؟
بله، من فکر می‌کنم این روز‌ها این مسئله مورد نیاز است و استقبال هم می‌شود. ما فوق دیپلم را در دانشگاه فرهنگیان آموزش می‌دهیم. الان بچه‌های دانشجو هم خط قلم و هم تحریری را می‌آموزند.
- چه تعداد دانشجو در این ارتباط دارید؟
الان ما لیسانس هنر‌های تجسمی را داریم و تا چهار واحد خوشنویسی هم دانشجویان می‌گذرانند.
- در اتفاق مهم مشهد ۲۰۱۷ آیا انجمن خوش‌نویسان هم قرار است کاری انجام دهد؟
بله از ما خواسته شده است که حتما شرکت کنیم. پیشنهاد هم داشتیم که بزرگداشت سلطان علی مشهدی که یکی از مفاخر بزرگ خوشنویسی عهد تیموری است برگزار شود و خودمان در تولید محتوا کمک خواهیم کرد.
* این گزارش پنج شنبه، ۱۵ مهر ۹۵ در شماره ۲۱۰ شهرآرامحله منطقه ۱۱ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
