نگاهی گذرا به تاریخچه ایستگاه راه آهن مشهد

ایستگاه راه‌آهن مشهد در ضلع شمالی شهر و در فاصله‌ ۲ کیلومتری از حرم امام رضا (ع) قرار دارد و به دلیل احداث در بزرگ‌ترین کلان‌شهر مذهبی جهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ساخت ایستگاه راه‌آهن مشهد در ۲۵ شهریور ۱۳۳۴ شروع و در ۴ آبان ۱۳۴۵ به بهره‌برداری رسیده است. ساختمان ایستگاه راه‌آهن با طرحی از معماران ایرانی حیدر غیایی، عبدالعزیز فرمانیان و محسن فروغی و یک معمار فرانسوی به نام فرناند پویون و به سرپرستی مرتضی کباری اجرا شده است. این ایستگاه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 سال ۱۳۱۶ هجری شمسی، عملیات اجرایی خط راه‌آهن تهران _ مشهد به طول ۹۲۶ کیلومتر، آغاز شد و در سال ۱۳۳۵ اولین قطار باری در این محور راه‌اندازی و 15اردیبهشت سال ۱۳۳۶ محور 
تهران _مشهد به‌طور رسمی افتتاح شد.

در گزارشی که در صفحه اول بیشتر روزنامه‌های زمان افتتاح انتشار یافت، گفته شد که ایستگاه راه‌آهن مشهد بزرگ‌ترین ایستگاه راه‌آهن کشور (تا پیش از مطبق کردن ایستگاه راه‌آهن تهران) است. 

ساختمان ایستگاه راه‌آهن مشهد در بدو ورود، با نیمه سقفی معلق و عظیم، به مسافران خوش‌آمد می‌گوید. سپس با عبور از آرایه‌ای از ستون‌ها، به سالنی با تاقی مرتفع می‌رسد که بلندمرتبگی سقف آن، عظمتی را در ذهن بیننده ایجاد می‌کند. زاویه این تاق، برابر با زاویه پل ورسک طراحی شده و خود بنا به شکل بال‌های فروهر و با الهام از معماری اشکانی هاترا وتیس پون طراحی شده است.
ایستگاه راه‌آهن مشهد یکی از بناهای ماندگار و قدیمی نه‌تنها برای شهر مشهد بلکه جنبه‌ای ملی دارد. ساختمان اصلی ایستگاه در زمینی به مساحت حدود ۱۲۰۰۰ مترمربع ساخته شده است. ساختار مستطیلی پلان، نمای کلاسیک با ستون‌های منظم و سقف منحنی مجموعه زیبایی را پدید آورده است. حجم یادمانی بیرون در درون، سالنی با شکوه می‌سازد که با اجزایی متناسب به‌صورت کاربردی قرار می‌گیرند. توالی ستون‌های سفیدپوش سنگی در نمای اصلی، ریتم یکسان صدای آشنای قطار را تداعی می‌کند و سایه‌روشن مطبوعی را زیر منحنی تیره سقف پدید می‌آورد. ترکیب کلی فضا یادآور آثار برجسته دوران بعد از جنگ دوم جهانی در اروپا است. 
روال به‌روزرسانی ساختمان و تغییرات جزیی در ساختمان و حواشی آن همواره در سال‌های بعدی ادامه داشته است. در سال ۱۳۸۱ عملیات احداث ایستگاه باری مشهد و تفکیک ترافیک و استقرار قطارهای مسافری از باری انجام شد.
در سال ۱۳۹۴ عملیات افزایش سکوها و خطوط قبول و اعزام قطارهای مسافری ایستگاه راه‌آهن مشهد با احداث ۳ سکوی مسافری تعداد سکوها از ۴ به ۷ سکو و تعداد خطوط قبول و اعزام قطارهای مسافری از ۷ به ۱۳ خط افزایش پیدا کرد.

سازه ایستگاه مشهد

سازه (المان) مقابل ایستگاه مفهوم فضای ایستگاهی را کامل کرده و نشانه به هم رسیدن و نزدیک کردن آدمیان از فواصل دور و نشانه دیدار است. این ساختار، در خدمت مضمونی کاربردی سفر قرار می‌گیرد و فضایی مطلوب برای انبساط خاطر هر مسافر مضطرب فراهم می‌کند. در جست‌وجوی طراح این نماد قدیمی‌ و زیبا به نامی‌ برمی‌خوریم که بخشی از تاریخ معماری مشهد با آن گره خورده است. از طراحی نماد خاطره‌انگیز فلکه پارک که حالا در میدان فرودگاه نصب شده تا ساختمان بیمارستان آریا و نماد «همای رحمت» میدان غدیر، همه از آثار دکتر «یعقوب دانش‌دوست» است.
دانش‌دوست درباره نماد میدان راه‌آهن بیان می‌کند: سال 51 شهرداری و انجمن شهر قصد داشتند یک یا دو نماد در مشهد بسازند. از آنجایی‌که من به شهرداری رفت‌وآمد می‌کردم و در آن زمان، طراحی و اجرای نماد فلکه پارک را تمام کرده بودم و با استقبال روبه‌رو شده بود، قرار شد کار طراحی و اجرای نماد میدان راه‌آهن را هم به من بسپرند.
نماد میدان راه‌آهن که دکتر دانش‌دوست، نام «به‌سوی او» را برای آن انتخاب کرده است، تنها چند شکل هندسی ساده نیست که کنار هم قرار گرفته باشند، بلکه پشت هریک از این اشکال، مفهوم و فلسفه‌ای خاص نهفته است که در نگاه اول نمی‌توان به آن دست یافت. دانش‌دوست دراین‌باره می‌گوید: نماد میدان راه‌آهن، ترکیبی از پیکره یک زن و یک مرد است که نماد بشر هستند. دو طاق پایینی این بنا، نشان‌دهنده زمین است و طاق‌های رو به بالا یادآور زمانی است که انسان در حال تلاش برای سفر به ماه بود. شکل کلی نماد هم اگر توجه کرده باشید، دو سطح عمود بر هم است که سطح کوتاه‌تر نماد زن و سطح بلندتر نماد مرد است و بیانگر این موضوع که دست بشر به‌سوی آسمان و خداوند، بلند است. هنگامی‌ که نماد ساخته و رونمایی شد، می‌خواستیم تندیس‌هایی از مفاخر مشهد و ایران، مانند فردوسی را بسازیم و در اطراف آن قرار دهیم تا بر جذابیت کار افزوده شود اما بنا به دلایلی این کار انجام نشد.

سلام رضوی

برای «سلام به حضرت» مسافران ریلی، جانمایی مجموعه راه‌آهن مشهد به‌گونه‌ای انجام شد که با یکی از خیابان‌های چهارگانه منتهی به امام مهربانی‌ها، تقاطع داشته باشد تا زائران و مسافران ریلی، دیدگاهی به این بارگاه داشته باشند. این تقاطع غیر هم‌سطح، به‌عنوان «پل سلام» شناخته می‌شود