کتابفروشی‌ها و کتابخانه‌ها؛ نماینده‌های فرهنگی مشهد 
علی باقرزاده بقای ادب، فرهنگ و علم بود 
چیدمان خانه به سبک معماری ایرانی- اسلامی
محمدهادی عرفان با استفاده از معماری سبک‌های خاص ایرانی و اسلامی حال و هوای متفاوتی به فضای خانه خود بخشیده است.
برخی افراد بر این باورند که باید به سبک زندگی گذشتگان پناه برد و برای رهایی از دغدغه‌های زندگی ماشینی که بخش زیادی از آن اجتناب‌ناپذیر است، فضای خانه را با روش پیشینیان و با طراحی سنتی آرامش‌بخش و شادی‌آفرین کرد.
گروهی دیگر توصیه‌های اسلامی را مدنظر قرار داده و به شیوه ساده‌زیستی روی می‌آورند. اما در این میان محمدهادی عرفان از شهروندان محله چهارچشمه با استفاده از معماری خاص، حال و هوای متفاوتی به فضای خانه خود بخشیده است.
طراحی ۱۵ مسجد ایرانی اسلامی
از سال ۷۰ دانشجوی رشته معماری بوده و ۱۵ سال در سطوح مختلف مدیریتی با نهاد‌های مختلف شهرسازی همکاری داشته است. او به اهمیت نقش معماری در زندگی اشاره کرده و می‌گوید: از سال‌ها قبل به معماری با سبک‌های خاص ایرانی و اسلامی علاقه داشتم و بیش از ۱۵ مسجد را هم طراحی کرده‌ام.
اما از سال ۸۸ به این نتیجه رسیدم که سبک ایرانی‌اسلامی را نمی‌توان از طریق سیستم اداری به جایی رساند. من به‌عنوان یک طراح احساس کردم که وظیفه دارم به مردم بگویم می‌توانند در فضا‌هایی زندگی کنند که انرژی‌بخش باشد و برای آرامش حق انتخاب دارند.
استخراج احادیث راهبردی
او که مدرس دانشگاه است، ادامه می‌دهد: من احساس می‌کردم ما در رویارویی با تمدن غرب درست عمل نکرده‌ایم. در هر نقطه‌ای از امور، یا دانش را وارد کردیم یا فن را. به همین دلیل با جمعی از دانشجویانم مرکزی را تأسیس کردیم به نام مرکز دانش حکمت و فن معماری ایرانی اسلامی.
حکمت کلمه‌ای است که ریشه ایرانی دارد و سعی کردیم در تراز اسلامی به دنبال گفتمانی در معماری باشیم و بعد از تأسیس مرکز به دنبال این بودیم که برای شروع چه باید بکنیم. اول سراغ معماری سنتی رفتیم، اما این معماری به‌تن‌هایی مورد قبول ما نبود. سپس به‌سراغ منابع احادیث رفتیم و راهبرد‌هایی را که از طریق معصومین (ع) درباره معماری و طراحی خانه بود استخراج کردیم.
آزمایش واقعی طرح
به اعتقاد عرفان ایده‌های طراحی باید اجرا می‌شد تا در واقعیت مورد آزمون قرار می‌گرفت. پس تصمیم بر این گرفته شد که وی از منزل خود این‌کار را شروع کند. او اظهار می‌کند: به دنبال جایی بودم تا طرح را در واقعیت بیازمایم. با جست‌وجوی فراوان این خانه را که در مرحله سفت‌کاری بود معامله کردم.
ویژگی‌های خاص زمین برای طرح بسیار مناسب بود. کشیدگی در جهت قبله و نورگیری از ۳ طرف مواردی بود که در نورپردازی و طراحی فضا‌ها بسیار اهمیت داشت. این خانه نور طلوع را در اتاق خواب‌ها، نور ظهر را در آشپزخانه و نور غروب را در پذیرایی دارد و در تمام روز از روشنایی خورشید بهره می‌برد. بیش از یک‌سال و نیم زمان برد تا طراحی بر اساس آموزه‌های حدیثی و اسلامی انجام شود و تقریبا ۷۵ درصد موفق به انجام توصیه‌های حدیثی شدیم.
سنتی یا مدرن، مسئله این نیست
وی با تأکید بر اینکه پیشینه این معماری اسلامی است و نحوه بیان آن ایرانی است می‌گوید: در طراحی این منزل سنتی یا مدرن بودن مدنظر نبوده است و اصلا خود را به زمان محدود نکردم. حتی در بحث هزینه‌ها هم دقت کردم که با مبلغی حدود ۱۵ درصد هزینه کل، طراحی با این سبک خاص انجام شود، زیرا یکی از مباحث دینی این است که از اسراف پرهیز شود و من هم تلاش کردم در حد متوسط خرج کنم. البته هر خانه‌ای با توجه به زیرساخت‌ها و قابلیت‌هایش و اندازه زیربنا طراحی خاص خود را دارد.
او به متفاوت‌بودن سلیقه افراد در معماری منزل اشاره کرده و می‌گوید: من خانه خود را با استفاده از احادیث اسلامی طراحی کردم، اما همه مردم که مسلمان یا شیعه نیستند و حتی همه شیعیان هم به یک اندازه اعتقادات مذهبی ندارند.
برخی از مردم به قدری به مسائل مذهبی مقید و پایبند هستند که حتی در معماری بنای خود نظر مرجع تقلید را مهم می‌دانند. به همین دلیل ما از آیات عظام درباره نحوه معماری نیز استفتا گرفته‌ایم تا برای هر اعتقادی طرحی مناسب ارائه دهیم. حتی می‌توانیم با توجه به اقلیم و آب و هوا و شرایط باد‌های خاص مشهد هم طراحی خود را سازگار کنیم.
تقبیح خانه‌های کوچک در اسلام
وی به احادیثی اشاره می‌کند که در آن خانه بدون حیاط و خانه کوچک تقبیح شده و می‌گوید: در احادیث اسلامی توصیه شده است که منزل تا حد لازم بزرگ باشد و حتی در شأن بزرگ‌تر‌های فامیل است که منزل بزرگ‌تری برایشان فراهم شود. در اسلام اسراف نهی شده است، اما درباره ساده بودن یا نبودن خانه هر فردی مختار است که چگونه عمل کند.
طرف‌داران پرو پا قرص طرح
او که از زندگی در خانه‌ای با سبک و سیاق اسلامی‌ایرانی احساس رضایت می‌کند، می‌افزاید: همسر و پسرم از اینکه در فضایی با این طراحی خاص و انرژی‌بخش زندگی می‌کنند بسیار راضی هستد. در میان اقوام و دوستان هم این سبک معاری طرف‌داران زیادی پیدا کرده است و حتی چند مورد هم درخواست اجرای طرح را در منزل خود داشته‌اند.
نکته جالب توجه معماری اسلامی‌ایرانی این است که برای هر خانه با توجه به طول و عرض و موقعیت جغرافیایی بنا طرح معماری متفاوت از دیگری اجرا می‌شود.
اتاق مهمان
به گفته محمدهادی عرفان یکی از توصیه‌هایی که در احادیث اسلامی بر آن تأکید شده است استفاده از رنگ‌های متنوع، شاد و روشن در قسمت پذیرایی از مهمان‌هاست. او بیان می‌کند: در اتاق پذیرایی رنگ روشن غالب است و در عین حال سعی کردم انرژی خانه گرم باشد به همین دلیل برای چوب‌های این قسمت از خانه رنگ قهوه‌ای گرم استفاده شده است.
برای اینکه فضای پذیرایی ترکیب متعادلی داشته باشد ترکیب قهوه‌ای گرم و سفید هارمونی خوبی ایجاد کرده است. متأسفانه در معماری‌های فعلی قهوه‌ای سرد زیاد استفاده می‌شود که انرژی منفی داشته و ایجاد تنفر می‌کند.
وی بیان می‌کند: کاغذدیواری روبه‌روی آشپزخانه دارای رنگ تیره است تا بدون اینکه تیغه‌ای وجود داشته باشد مخاطب متوجه شود که جنس این فضا با بقیه پذیرایی متفاوت است. این قسمت با غزلی از حافظ که خوش‌نویسی شده و جوری چیدمان شده که حسی عمیق می‌دهد، پوشیده شده است.
حتی کسی که از معماری چیزی نداند متوجه می‌شود که فضا‌ها بدون وجود دیوار یا پرده از هم تفکیک شده است. مثلا در‌ها با الهام از معماری گذشته و ارسی‌ها که به صورت هفت‌دری اجرا شده است وظیفه جداسازی را برعهده دارد. در خانه‌های قدیمی به حرکت قوسی‌شکل ارسی گفته می‌شده است که بر اساس آن طراحی در‌ها را اجرا کردم. در واقع این ادبیات را از معماری گذشته ایران گرفتم.
در ادبیات کهن هفت دری و پنج دری نماد مهمان بوده است. یک سمت ۷ در و در سمت دیگر ۵ در را می‌بینیم که جمع آن نیز برای ما شیعیان معنای مقدسی دارد و ۲ لت دیگر در کنار در اضافه شده است که باز هم ۱۴ عدد مقدسی برای ماست.
به گفته وی نمونه دیگری که در قسمت پذیرایی به احادیث عمل شده ایجاد اتاق نماز است. او بیان می‌کند: در احادیث تأکید شده است که در خانه خود اتاق نماز داشته باشید، به همین دلیل در قسمتی از پذیرایی اتاقی ایجاد شده است که با در‌های کشویی جدا شده و دارای پنجره سرتاسری است.
اما این فضا در کنار اتاق پذیرایی به گونه‌ای طراحی شده که بستگی به خواست کاربر دارد و بر اساس دیزاین و طراحی صورت گرفته و اتصالی که بین این فضا و آشپزخانه وجود دارد می‌تواند اتاق ناهارخوری یا اتاق کار و پذیرایی از مهمانان کاری نیز باشد. طراحی اتاق نماز بین پنجره بزرگ پذیرایی و اتاق مهمانان باعث شده است که عمق ایجاد شده مانع دید همسایه‌ها به فضای داخل خانه باشد.
استفاده از نور در تمام روز
عرفان تأکید می‌کند که در استفاده از نور روز نهایت دقت شده است و می‌افزاید: در تابستان انعکاس نور روز در ارسی‌ها و سقف حالت‌های زیبایی از انواع نور‌ها را ایجاد می‌کند. در این فضا یک لایه پنجره و یک لایه ارسی داریم و برای اینکه بتوان نور را مدیریت کرد از آینه‌کاری در سقف استفاده کرده‌ام، اما به گونه‌ای متفاوت.
یعنی به جای اینکه سطوح وسیعی را آینه‌کاری کنم از خطوط باریک آینه‌کاری استفاده کرده‌ام تا سقف سبک به نظر برسد و احساس سنگینی به مخاطب دست ندهد. معمولا در کار‌های مرسوم سقف یک نقطه مرکزی دارد که نمی‌توان مبلمان را به هر صورت دلخواه چید، اما در این سقف آینه‌کاری‌ها به صورت مربع در تمام فضا‌ها گسترده شده تا چیدمان مبلمان به هر صورت دلخواه انجام شود. سقف به ما این اختیار را می‌دهد که به ده‌ها حالت مختلف مبلمان را بچینیم.
او که خود شاعر است و به خطاطی نیز علاقه دارد، ادامه می‌دهد: استفاده از خوش‌نویسی به‌عنوان یک هنر اصیل ایرانی با مضامین مثبت و انرژی‌بخش یا مضامین دینی باعث می‌شود مهمان در مدت زمان حضور احساس بطالت اوقات را نداشته باشد.
برای تزیین دیوار‌ها هم به جای تابلو‌های نفیس، کاغذدیواری با حس و حال ایرانی چاپ و طراحی کردم که برآمده از هنر خوش‌نویسی و با الهام از آموزه‌های ایرانی است. متون این خوش‌نویسی‌ها با خط نستعلیق و اشعار و احادیث با مضامین انگیزشی است.
بهداشت فضای طبخ غذا
عرفان تأکید می‌کند که آشپزخانه به‌عنوان قلب خانه اهمیت زیادی دارد و می‌گوید: خانم‌های ایرانی ساعت‌های زیادی را در آشپزخانه سپری می‌کنند. این آشپزخانه طوری طراحی شده است که هم بتواند اپن باشد و هم به وسیله پرده‌ای فضای اختصاصی به آن تعلق یابد.
در طراحی اسلامی‌ایرانی انعطاف خانه برای مهمانان مختلف هم محرم و هم نامحرم توصیه شده است. ادامه رنگ گرم قسمت پذیرایی دراین فضا نیز وجود دارد. به دلیل توصیه‌های فراوان احادیث اسلامی بر رعایت بهداشت در محیط طبخ غذا سنگ روی کابینت‌ها را کاملا ضدباکتری گرفتیم.
دستگیره‌ها نیز بدون ظریف‌کاری است تا در فضای آشپزخانه چربی لابه‌لای آن ماندگار نشود. فضایی در قسمت ورودی برای آویز چادر خانم خانه طراحی شده است که با فرهنگ ایرانی اسلامی ما لازم است. آشپزخانه از طریق دریچه‌ای با فضای اتاق نماز ارتباط دارد که برگرفته از معماری قدیم ایرانی است.
راهرو و اتاق‌ها
وی ادامه می‌دهد: فضای بدرقه مهمان نیز از طریق در‌های چوبی از پذیرایی جدا شده تا رفت و آمد مهمانان برای دیگران ایجاد مزاحمت نکند. با توجه به تأکید احادیث اسلامی بر پنهان‌بودن سرویس بهداشتی و همچنین جدا بودن فضای توالت از فضای مسواک تمام موارد توصیه شده در معماری لحاظ شده است.
وی می‌افزاید: برای جداکردن فضای پذیرایی از خواب‌ها از کاشی با طرح ایرانی در کف راهرو استفاده شده است که نمای تلفیقی از کف‌پوش را ایجاد کرده است. اتاق خواب‌ها طوری طراحی شده است که تخت‌خواب‌ها بنا به توصیه ائمه رو به قبله باشد. در این قسمت کمتر از تنوع رنگی استفاده شده است تا آرامش هنگام استراحت در فضا ایجاد شود.
* این گزارش چهارشنبه، ۱ اسفند ۹۷ در شماره ۳۲۶ شهرآرامحله منطقه ۹ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
