روایتی درباره ساخت بزرگترین علم ایران 
متین صفائیان، اسکیتبازی که در حمله رژیم صهیونی شهید شد 
نوحه‌خوان ۷۹ ساله محله کلاهدوز صلواتی می‌خواند
مسجد یزدی‌های میدان شهدا، سال‌هاست که در ماه محرم جمعیت زیادی را پای نوحه‌خوانی‌های محمدژیان حاجی‌محمدی نشانده است. نوحه‌خوان خوش‌رو و بااخلاق ساکن محله کلاهدوز که چراغ یکی از اصلی‌ترین هیئت‌های مذهبی مشهد با نام پنج‌تن آل عبا (ع) را روشن نگه داشته است.
ژیان حدود ۶ دهه از عمرش را وقف مدح اهل بیت (ع) کرده است. او پای ثابت جلسه‌های استادانی قوی و متبحر بوده و پس از درگذشت آن‌ها رونق ویژه‌ای به جلسه‌های هیئت‌های مشهدی داده است.
او در مجالس عزاداری با خواندن اشعار پندآموز و عرفانی از سعدی و حافظ و مولانا شور خاصی به محافل می‌دهد و حاضران را به تفکر وامی‌دارد. همچنین او به‌دلیل دریافت‌نکردن هزینه برای مجالسش مورد عنایت اهالی و مردم قرار گرفته است. ژیان به مداحی و نوحه‌خوانی به‌عنوان یک شغل نگاه نمی‌کند و دریافت هزینه‌های هنگفت از سوی برخی مداحان را بی‌حرمتی به مجالس اهل بیت (ع) می‌داند.
حاج محمدژیان حاجی‌محمدی متولد سال ۱۳۱۸ در محله بالاخیابان مشهد است. در خانواده‌ای با ۴ خواهر و برادر بزرگ شده است و اکنون نیز ۳ پسر و یک دختر دارد. تا سال ۸۵ در همان محله کودکی‌اش زندگی می‌کرده و در حال حاضر ۱۲ سال است که در محله کلاهدوز زندگی می‌کند.
شروع خدمت
او درباره چگونگی ورودش به عالم روضه و نوحه‌خوانی می‌گوید: پانزده‌ساله بودم که با برادرم به هیئت پنج‌تن آل‌عبای مسجد یزدی‌ها در میدان شهدا می‌رفتیم و در مراسم سینه‌زنی شرکت می‌کردیم.
از همانجا کم‌کم به نوحه‌خوانی علاقه پیدا کردم. یکی از بزرگان هیئت هم به من پیشنهاد داد که این‌کار را شروع کنم و آموزش ببینم. من هم با استقبال زیاد از همان زمان، ابتدا در همین هیئت و سپس در هیئت‌های دیگر شروع به مداحی و نوحه‌خوانی کردم و سال‌های سال در کنار شغلی که داشتم، به نوحه‌خوانی مشغول شدم و در دستگاه اهل بیت (ع) خدمت کردم.
نوحه‌خوان صلواتی
نوحه‌خوان پیش‌کسوت محله کلاهدوز، شخصیتی آراسته به خصوصیات نیک اخلاقی است و این را می‌شود از ویژگی بارز او که همان دریافت‌نکردن ریالی در تمام این سال‌ها برای نوحه‌خوانی‌هایش است، فهمید. ماجرایی که تمام اطرافیان این نوحه‌خوان قدیمی به آن اعتراف کامل دارند.
شاید به همین دلیل هم باشد که او از مداحان و نوحه‌خوانانی که مبالغ هنگفتی دریافت می‌کنند، گله دارد و می‌گوید: مداح خوب باید برای رضای خدا و اهل بیت (ع) کار کند. مبالغ دریافتی برخی مداحان، خلاف سیره اهل بیت (ع) است.
به نظر من کسی که برای امام حسین (ع) مداحی می‌کند نباید بابت آن پولی بگیرد. اما متأسفانه اکنون نه‌تنها بسیاری از مداحان پولی شده‌اند بلکه مبالغ بسیاری هم می‌گیرند و به‌نوعی از این راه کاسبی به راه انداخته‌اند. این در حالی است که پرداخت پول زیاد حرمت مجالس اهل بیت (ع) را می‌شکند و قطعا ثواب و پاداشی هم در پی ندارد.
این نوحه‌خوان قدیمی با بیان اینکه هرگز به مداحی به‌عنوان شغل نگاه نکرده است، ادامه می‌دهد: من از همان ابتدا در حاشیه خیابان توحید خواروبارفروشی داشتم و حالا سال‌هاست که کار را به پسرانم واگذار کرده‌ام. هیچ‌وقت از راه نوحه‌خوانی و مداحی درآمد کسب نکرده‌ام.
رسالت مداح، احیای فرهنگ اهل بیت (ع) است. ولی اگر فقط به خدمت درآوردن اشک مردم باشد دیگر رسالت نیست
اشک درنیاوریم!
او به بیان مشکل دیگری در حوزه نوحه و مداحی اشاره می‌کند و می‌افزاید: رسالت یک مداح، احیای فرهنگ اهل بیت (ع) و دین است. ولی اگر این رسالت، فقط به خدمت درآوردن اشک مردم باشد دیگر رسالت نیست، زیرا اشک‌ریختن، یک بخش از مجالس مرثیه و روضه است و بیشتر زمان مجالس باید به مبحث سازندگی جامعه بر طبق معارف اهل بیت (ع) بگذرد.
نوحه‌خوان پیش‌کسوت ادامه می‌دهد: مداح مجاز نیست بدون سند روضه بخواند و با بزرگ‌نمایی و دروغ مردم را فریب دهد. قدیم مردم با یک بیت شعر در رثای معرفت امام حسین (ع)، ساعت‌ها گریه می‌کردند، زیرا زندگی‌نامه امام حسین (ع) و وقایع روز عاشورا به خودی خود جان‌گداز و ناراحت‌کننده است و نیازی نیست در آن‌ها دخل و تصرف شود.
امام حسین (ع) مرا ببخشد!
در حال گفتگو هستیم که پسر آقای حاج محمدی به جمع ما اضافه می‌شود. امیر ژیان هم از کوچکی پای نوحه‌خوانی‌های پدر نشسته و با همان‌ها بزرگ شده است و عرق خاصی به پدر دارد. او می‌گوید: آقاجان از مداحان سالم شهر است، تا جایی که ما می‌بینیم و زیر سایه‌اش بزرگ شده‌ایم، ندیده‌ایم که به هر قیمتی نوحه‌خوانی کند و اشک مردم را دربیاورد.ژیان پدر می‌خندد و با شوخ‌طبعی ذاتی خود می‌گوید: امیدوارم امام حسین (ع) هم مرا برای اینکه در مجالسش به شیوه مرسوم مداحی نمی‌کنم، ببخشد.
دیگر مداحی نمی‌کنم
این نوحه‌خوان قدیمی درباره الگوی نوحه‌خوانی خود و کسانی که از آن‌ها تأثیر گرفته است، این‌طور می‌گوید: الگوی من در نوحه‌خوانی، حاج غلام‌رضای آذر بود. مرد بسیار شریفی که او هم مبلغی بابت مداحی‌هایش دریافت نمی‌کرد. همچنین قاسم استادی با تخلص «ثابت» از بزرگانی بود که بسیار مرا تحت تأثیر قرار داد.
بعد هم درباره شیوه نوحه‌خوانی خودش و مراسمی که در آن شرکت می‌کند، برایمان می‌گوید: شب‌های یکشنبه برای خواندن اشعار و پندیات به هیئت پنج‌تن آل عبا (ع) در مسجد یزدی‌های میدان شهدا و شب‌های جمعه هم به هیئت حجار‌ها در تپل‌محله می‌روم و اشعار حافظ، سعدی، عطار و دیگر شاعران عرفانی را می‌خوانم.
او اضافه می‌کند: سال‌هاست دیگر مثل قدیم نوحه‌خوانی و مصیبت‌خوانی نمی‌کنم و بیشتر تمرکزم روی قرائت اشعار است. در مجالسی که حضور پیدا می‌کنم، در ابتدا مداح می‌خواند و پس از آن هنگامی که «یاا...» می‌گویند، مجلس را به پیش‌کسوتانی مانند ما تحویل می‌دهند تا با شعرخوانی آن را تمام کنیم.
به دوستی توأم گر به پایِ دار برند
چنان با ذوق و شوق از مجالس و شعرخوانی‌هایش حرف می‌زند که ما را هم مشتاق می‌کند تا از او بخواهیم چند بیتی را برای ما بخواند؛ و او با صدای رسای خود می‌خواند:
من آنچه هست به عشق تو داده‌ام از دست/ که منتهای مرادم تویی از آنچه که هست
به دوستی توأم گر به پایِ دار برند/ من آن نیم که بدارم تو را ز دامان دست
محبت تو نه امروز کرده جا به دلم/ که من به‌روی تو عاشق شدم به روز الست
کجا من از تو توانم برید رشته مهر/ خدای تار وجود مرا به زلف تو بست
صغیر گرد جهان گشت در پی دلدار/ رسید بر سر کوی تو و ز پای نشست
آن‌قدر با طمأنینه و شمرده‌شمرده می‌خواند که لحن زیبا و پُرسوزش ما را به یک مجلس روضه‌خوانی قدیمی می‌برد. می‌گوید: این شعر از صغیر اصفهانی، شاعر عارفی است که من کتاب مصیبت‌نامه و غزلیاتش را دارم. اما نکته مهم این است اشعاری که برای ائمه (ع) خوانده می‌شود نیاز به تفکر و تأمل در مضمون شعر دارد و هرکسی نمی‌تواند مفهوم را آن‌طور که باید دریافت کند.
از روی تلفن‌همراه می‌خوانند!
وقتی صحبت به شعر و شاعری می‌رسد، از کتاب‌هایی که دارد می‌پرسیم؛ می‌گوید: کتاب‌های زیادی از شاعران مختلف دارم که یا آن‌ها را خریده‌ام یا دوستانم به من هدیه داده‌اند و سعی می‌کنم حتما روزی ۲ ساعت از وقتم را مطالعه کنم.
بیشتر اوقات تا پاسی از شب بیدار می‌مانم و شعر می‌خوانم و ابیات را حفظ می‌کنم. به نظر من نوحه‌خوان و مداح واقعی باید اهل مطالعه باشد و بتواند شعر حفظ کند. اکنون کسی شعر حفظ نمی‌کند بلکه کاغذ دستشان می‌گیرند و می‌خوانند. به‌تازگی هم اکثرا از روی تلفن‌همراه می‌خوانند؛ اما قدیم‌ها این‌طور نبود.
حاجی ژیان سپس ما را به دیدن اتاقش دعوت می‌کند؛ در انتهای خانه ۲ اتاق در کنار یکدیگر قرار دارند. اتاق سمت چپی مملو از کتاب‌های مختلف است که روی هم گذاشته شده‌اند، اما در اتاق سمت راستی یک تخت و میز کاری وجود دارد که روی آن چندین کتاب شعر است که نشان می‌دهد این پیرِ خبره آن‌ها را برای مطالعه دردسترس گذاشته است.
امیر ژیان هم در اتاق به بیان خاطره‌ای از پدر می‌پردازد و تعریف می‌کند: به یاد دارم که آقاجان در مجلسی ۹۵ بیت ترجیع‌بند از هاتف اصفهانی را یکجا و مداوم از حفظ خواند و تعجب همه حاضران را برانگیخت. یکی از ویژگی‌های بارز پدرم همین است که هیچ‌وقت روخوانی نمی‌کند و همیشه اشعار را از حفظ می‌خواند.
دوستان سرشناس
تابلو‌هایی که به دیوار خانه‌اش آویخته، گواهی زنده بر گذشته نیک اوست. بیشتر تابلوها، هدیه مردمان سرشناس و محبوب شهرمان به اوست که با آن‌ها مراوده داشته و دوستشان می‌داشته است. از چند تن نام می‌برد. معین‌درباری، صاحب رستوران بنام مشهد، که تابلوی بسیار بزرگ و نفیسی را به او هدیه کرده است. اقبال، کتاب‌فروش قدیمی چهارراه دکترا، که شخصیتی ادب‌دوست است زیر تصویر نقاشی‌شده از او چند بیت شعر نوشته است.
ژیان از مرحوم وفادار کشتی‌گیر نیز نام می‌برد و می‌گوید که در مراسم گوناگون تمام این افراد شرکت می‌کرده و برایشان رایگان می‌خوانده است و همین موضوع سبب محبوبیت و دوستی‌شان شده است.
نوحه‌خوانان سنتی
ژیان در ادامه صحبت‌هایش نام چند دستگاه موسیقی را ذکر می‌کند و می‌گوید: من به دستگاه خاصی تسلط ندارم، اما سعی می‌کنم در هنگام شعرخوانی از تعدادی از آن‌ها مثل افشاری، شور و ترک بهره بگیرم و تنوع را رعایت کنم.
او به تعدادی از نوحه‌خوان‌ها و مداحان معروفی که در مشهد قبولشان دارد، اشاره می‌کند و می‌گوید: قدیم تعداد نوحه‌خوان‌ها بیشتر از مداحان بود، اما اکنون این روال تغییر کرده و تعداد مداحان افزایش یافته است.
سیدمهدی اولیایی، رضا حامد، محمد عرفان و عباس میری از نوحه‌خوانان قدیمی و برجسته مشهد هستند که به سبک سنتی مشهد می‌خوانند و شما را به نشستن پای نوحه‌خوانی‌هایشان تشویق می‌کنم.
این حرفه آسان نیست
او در پایان به جوانان و علاقه‌مندانی که تمایل دارند مداحی و نوحه‌خوانی کنند، توصیه می‌کند: کسانی که می‌خواهند وارد این حوزه شوند باید بدانند که این حرفه بسیار مشکل است و آن‌طور که به نظر می‌رسد آسان نیست.
تازه‌کاران باید توجه کنند که واردشدن در دستگاه اهل بیت (ع) باید با معرفت قلبی و انسانیت همراه باشد. مرام و زندگی ائمه (ع) را بشناسند و با شناخت در مراسم حضور پیدا کنند. از همه مهم‌تر اینکه هیچ‌وقت خدمت به اهل بیت (ع) را به‌عنوان شغل و محلی برای کسب درآمد انتخاب نکنند که بسیار اشتباه است.
همسر صبور
خانه‌اش بسیار تمیز و مرتب است انگار بانویی منظم آن را آراسته، اما وقتی از او دلیل پاکیزه‌بودن اینجا را می‌پرسیم با تعجب متوجه می‌شویم که همسرش سال‌هاست فوت کرده است و او به تنهایی در این واحد آپارتمان زندگی می‌کند و رتق و فتق امورش به عهده خودش است. پسرانش هم در واحد‌های دیگر این ساختمان هستند و به نوعی از پدر خود مراقبت می‌کنند.
او از همسرش، فاطمه خانم معیدی، به نیکی یاد می‌کند و می‌گوید: مادر فرزندانم نمونه بود و دیگر هیچ‌وقت مثل او را ندیدم. مادری فداکار و همسری دلسوز که خودش را وقف زندگی‌اش کرد و صبورانه با کار من کنار آمد.
* این گزارش شنبه ۳۱ شهریور ۱۳۹۷ در شماره ۳۰۸ شهرآرا محله منطقه یک به چاپ رسیده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
