تماشای پرندگان مهاجر در تالاب کشف‌رود 
امیریه ۳۷ شهر چهار‌هزارنفری 
مرور شور انقلاب در محلات سرشور و جنت
اولین کسانی که اعلامیه‌های حکومت نظامی را زیر پا گذاشتند، دانش‌آموزان دبیرستان‌های شاه‌رضا (دکتر علی شریعتی) واقع‌در کوچه باغ‌عنبر و دبیرستان فیوضات واقع‌در کوچه سجادیه بودند که در گروه‌های کوچک حرکت می‌کردند و شعار‌های ضد‌سلطنت سر می‌دادند. همین موضوع سبب شد تعداد نیرو‌های ارتش در خیابان‌های مشهد بیشتر شود.
منطقه ۸، منطقه‌ای قدیمی و دارای هویت است و در سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی به‌دلیل هم‌جواری با حرم مطهر رضوی، قرارگرفتن منزل علمایی مانند آیتالله سید‌جواد خامنه‌ای، آیتالله سیدکاظم مرعشی، آیتالله قمی، آیتالله سیدهادی میلانی، آیتالله دهشت، آیتالله مروارید، آیتالله گلکارو... و پادگان ارتش در آن، به مکانی حساس تبدیل شده بود. شواهد تاریخی گواه این است که بیشتر وقایع انقلاب در خیابان‌های این منطقه رخ داده است. در این مطلب مهم‌ترین وقایعی را که در نقاط مختلف منطقه ۸ روی داده است، مرور می‌کنیم.
مسجد امام‌حسن (ع)
مسجد امام‌حسن (ع) در خیابان دانش برای برخی از مشهدی‌ها نامی آشناست؛ مسجدی که در سال۵۳ میزبان رهبر معظم انقلاب بود و سخنرانی ایشان در آن، سبب شد فضای کوچک مسجد گسترش پیدا کند. آیتالله العظمی خامنه‌ای، نیمه اول اردیبهشت۵۳ در مسجد امام‌حسن (ع) به تفسیر نهج‌البلاغه می‌پرداختند.
مأموران شهربانی اواسط اردیبهشت۵۳ گزارش کردند که ایشان در مسجد امام‌حسن‌مجتبی (ع) در خیابان فردوسی (دانش امروزی) اقامه جماعت و شب‌های جمعه تفسیر نهج‌البلاغه دارند. آوازه ایشان در آن زمان برای جلسات تفسیر به اندازه‌ای بود که این مسجد کوچک دور‌افتاده از مرکز شهر را بر سر زبان‌ها انداخت و مأموران ساواک به آن حساس شدند. مسجد امام‌حسن‌مجتبی (ع) اوایل اردیبهشت تا ۲۴ مهر۱۳۵۳ شاهد سخنرانی‌ها و جلسه‌های پرشور رهبر معظم انقلاب بود.
راهپیمایی‌ها علنی شد
هفدهم دی ۱۳۵۶ برای مردم مشهد فصلی جدید در صفحات تاریخ انقلاب اسلامی محسوب می‌شود. در این روز، تعدادی از زنان مسلمان مشهد برای نخستین‌بار علیه حکومت پهلوی دست به اعتراض زدند. حسینیه پزندگان در کوچه نخودبریز‌ها (امام رضای یک) که نزدیک میدان دقیقی (فلکه آب) قرار داشت، به گفته قدیمی‌ها ویژه بانوان بود و در سال‌های انقلاب، اتفاقات مهمی در این حسینیه رخ داد. مهم‌ترین حادثه، قیام زنان محجبه مشهدی در ۱۷ دی۱۳۵۶ است که می‌توان آن را اولین راهپیمایی عمومی و علنی دانست.
این راهپیمایی در سالروز تصویب قانون ممنوعیت حجاب با شرکت بیش از ۱۲۰زن محجبه از حسینیه پزندگان به‌سمت میدان شهدا برگزار شد. هدف از برگزاری این تظاهرات برهم زدن مراسمی بود که هر‌ساله به تشویق رژیم پهلوی توسط برخی زنان بی‌حجاب در بزرگداشت این روز و بزرگداشت رضاخان، در میدان شهدای امروزی اجرا می‌شده است.
خیابان‌های تاریخ‌ساز
علاوه‌بر خیابان سرشور و میدان بیت‌المقدس، خیابان خسروی نو، دروازه‌طلایی (چهارراه مدرس) نیز شاهد راهپیمایی‌های بسیاری بود. مهم‌ترین دلیل انتخاب این مسیر‌ها برای مردم، وجود مدارس و ادارات مرکزی در آن بود. هم‌زمان با مهاجرت امام از عراق به فرانسه در مهر۱۳۵۷ اعتصاب‌ها و تظاهرات به‌صورت گسترده در این مسیر اجرا شد. اولین کسانی که اعلامیه‌های حکومت نظامی را زیر پا گذاشتند، دانش‌آموزان دبیرستان‌های شاه‌رضا (دکتر علی شریعتی) واقع‌در کوچه باغ‌عنبر و دبیرستان فیوضات واقع‌در کوچه سجادیه بودند که در گروه‌های کوچک حرکت می‌کردند و شعار‌های ضد‌سلطنت سر می‌دادند. همین موضوع سبب شد تعداد نیرو‌های ارتش در خیابان‌های مشهد بیشتر شود.
ساعت ۱۸:۳۰ روز شانزدهم مهر در خیابان نادری تظاهرات آغاز شد. مردم از کوچه چهارباغ و بازار سرشور مشهد به خیابان خسروی‌نو آمدند و در طول مسیر تعدادشان بیشتر می‌شد. تظاهرات‌کنندگان راه خود را به‌سمت چهارراه خسروی ادامه دادند. هر‌جا با نیرو‌های انتظامی برخورد می‌کردند، راه را کج می‌کردند و با ادامه شعار، مسیری دیگر در پیش می‌گرفتند.
در چهارراه دروازه‌طلایی (چهارراه مدرس) مأموران انتظامی با شلیک چند تیر هوایی قصد متفرق‌کردن جمعیت را داشتند، ولی جمعیت به دو دسته تقسیم شدند؛ یک‌دسته از خیابان پهلوی (امام‌خمینی (ره)) به‌سمت میدان سوم اسفند (ده‌دی) حرکت کردند و دسته دیگر به خیابان خسروی برگشتند و به حرکت خود ادامه دادند. درنهایت در خیابان دروازه طلایی (بولوار مدرس) با حضور نیرو‌های ارتشی که با تانک حمایت می‌شدند، جمعیت متفرق شد.
تغییر نام مکان‌ها
نوزدهم آبان به‌دنبال پایان‌یافتن اعتصاب غذای دانشگاهیان، اعتصاب غذای ۸۴ ساعته پزشکان و کارکنان بهداری و بهزیستی مشهد آغاز و مطب همه پزشکان در شهر تعطیل شد. این اعتصابات سبب شد نام بیمارستان «ششم‌بهمن» به «هفده‌شهریور»، دبیرستان «شاه‌رضا» به دبیرستان «دکتر علی شریعتی» و خیابان «پهلوی» به خیابان «امام خمینی (ره)» و میدان «عدل پهلوی» به میدان «امام خمینی (ره)» تغییر پیدا کند.
روز ۲۱آذر عده‌ای از عوامل شاه به بیمارستان هفده‌شهریور یورش بردند و تصاویر امام‌خمینی (ره) را پاره کردند و تهدید کردند که نام‌های تغییر‌یافته به اسم سابقش برگردد، در‌غیر‌این‌صورت با رگبار مسلسل، تابلو‌ها را معدوم خواهند کرد.
۲۳آذر در یاد‌ها ماند
در آغاز دهه دوم محرم، یکی از فجایع اصلی، تهاجم عوامل مزدور رژیم شاه به بیمارستان امام‌رضا (ع) و بیماران بی‌گناه و بی‌دفاع این بیمارستان بود. روز ۲۳ آذر چماق‌به‌دستان با حمایت نیرو‌های امنیتی، از در جنوبی وارد باغ بیمارستان امام‌رضا (ع) شدند. آنان ابتدا به ماشین‌های سواری پزشکان و کارکنان بیمارستان حمله کردند و شیشه‌های آن را شکستند، سپس در ادامه حرکت خود به بخش اطفال بیمارستان هجوم بردند و ضمن شکستن اثاثیه داخل آن، شروع به تیراندازی کردند. هنگام ورود به این بخش، نگهبانان بیمارستان مقاومت کردند و بر‌اثر درگیری، تعدادی از آنان مجروح شدند.
با انتشار خبر این حمله در شهر، مردم برای دفاع و کمک به‌سمت بیمارستان هجوم بردند. از‌آنجا‌که نزدیک‌ترین ساختمان به خیابان، بخش اطفال بود، نیرو‌های نظامی به‌سمت بخش اطفال تیراندازی و برای متفرق‌کردن مردم از گاز اشک‌آور استفاده کردند. در این حادثه محمدعلی منفرد که از حریم بیمارستان دفاع کرده بود، شهید شد.
۹دی، مقابل استانداری
اتفاقات روز‌های نهم و دهم دی سال۱۳۵۷ را باید اوج مبارزه مردم با عوامل رژیم پهلوی در مشهد دانست. درواقع آ‌نچه به‌عنوان تجربه مبارزه، طی اتفاقات ماه‌های قبل، از حمله به حرم مطهر و پس از آن، واقعه حمله به بیمارستان امام‌رضا (ع) و تحصن چهارده‌روزه مقابل آن، برای انقلابیون حاصل شده بود، در روز‌های نهم و دهم دی به کار گرفته شد.
ششم دی ۱۳۵۷ بود که خبر تحصن کارکنان استانداری و پیوستن آن‌ها به جریان انقلاب، در شهر پیچید. به‌منظور حمایت از اقدام انقلابی کارکنان استانداری و جلوگیری از تعرض نیرو‌های نظامی رژیم به آن‌ها، مثلث رهبری انقلاب در مشهد که شامل حضرت آیتالله العظمی خامنه‌ای، مرحوم آیتالله واعظ طبسی و شهید هاشمی‌نژاد بود، برنامه یک راهپیمایی گسترده به‌سمت استانداری را طراحی کردند.
روز ۹ دی‌ماه مردم به‌تدریج در میدان شهدا تجمع و به‌سمت حرم مطهر حرکت کردند. تجمع اصلی تظاهرکنندگان، مقابل مدرسه علمیه نواب بود. مردم پس‌از سردادن شعار‌های انقلابی به‌سمت فلکه حضرت (میدان بیت‌المقدس) حرکت کردند و از آنجا وارد خیابان تهران (خیابان امام‌رضا (ع) فعلی) شدند. هر لحظه بر تعداد جمعیت تظاهرکننده افزوده می‌شد. حضرت آیتالله العظمی خامنه‌ای درباره آغاز این حرکت تاریخی در مشهد می‌گویند: «در راهپیمایی روز نهم دی‌ماه که مصادف با اول صفرالمظفر بود، قرار شد مقصد راهپیمایی برخلاف معمول، این دفعه باغ استانداری باشد. جمعیت با یک نظم واقعا شگفت‌آوری، مانند کوهی آرام، مثل یک قطار عظیم، به‌سمت استانداری در حرکت بود.»
با ورود مردم به باغ استانداری، مقدمات سخنرانی ایشان فراهم شد. ناگاه ورود یک جیپ ارتشی به باغ استانداری، اوضاع را متشنج کرد. با اینکه مسئولان برگزاری راهپیمایی توانستند با کمک مردم، جیپ و سرنشینان آن را از محوطه خارج کنند، شلیک چند گلوله و ورود تانک‌ها به چهارراه استانداری، التهاب شدیدی در مردم ایجاد کرد. طولی نکشید که تیراندازی به‌سوی مردم آغاز شد. جمعیت به هر سو فرار می‌کرد.
مکان‌های فعال منطقه هشت در دوران انقلاب اسلامی که ساواک به آن‌ها حساس بود
حسینیه آیتالله خامنه‌ای
بیشتر مشهدی‌ها بیت مرحوم آیتالله سید‌جواد خامنه‌ای واقع‌در محله سرشور را می‌شناسند. در حال حاضر، منزل پدری رهبر معظم انقلاب به‌عنوان حسینیه شناخته می‌شود. این حسینیه که سبک و سیاق قدیمش حفظ شده، مکانی برای برگزاری مناسبت‌های مذهبی است.
خانه انقلاب
یکی از مکان‌هایی که خاطرات بسیاری از روز‌های انقلاب در آن ثبت شده است، منزل رهبر معظم انقلاب در کوچه برنجیان است. این خانه به «خانه انقلاب» تبدیل شده است. خانه شخصی رهبر معظم انقلاب که از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ در آن سکونت داشتند، محل رفت‌وآمد بسیاری از بانیان و مؤسسان انقلاب اسلامی و محلی برای برنامه‌ریزی‌های انقلاب بوده است.
منزل آیتالله مرعشی
خانه آیتالله مرعشی ابتدا در کوچه شوکت‌الدوله در خسروی قرار داشت و پس‌از آن در خیابان آخوند خراسانی. این خانه محل فعالیت بسیاری از انقلابیون بوده است. ایشان نیز در بیشتر راهپیمایی‌ها در صف اول حضور داشتند.
منزل شهید اندرزگو
شهیداندرزگو معروف به «مرد هزار‌چهره» یکی از انقلابیون فعال بوده است. چندین سال است که منزل شهیداندرزگو قرار است موزه شود. چهل‌سال از شهادت ایشان می‌گذرد، اما هنوز تمهیدی برای موزه‌شدن این منزل تاریخی انجام نگرفته است.
مدرسه آیتالله خویی در کوچه مستشاری
حسینیه سراب در بازارچه سراب
مسجد امام‌حسین (ع) در سه‌راه دارایی
مسجد بنا در خیابان خسروی
منزل میرزا‌جواد آقای تهرانی در خیابان خسروی نو
مسجد الرضا (ع) در خیابان ملک الشعرای بهار
مدرسه موسی‌بن‌جعفر(ع) در کوچه پنجم خیابان خسروی نو
حسینیه انتهای بازار سرشور
تکیه نخود بریز‌ها (حسینیه پزندگان) در میدان دقیقی (بیت‌المقدس)
منابع:
کتاب انقلاب اسلامی در مشهد، جلد اول، نوشته غلامرضا جلالی
کتاب مشهد از مقاومت تا پیروزی، بررسی مبارزات علما و مردم مشهد نوشته جمعی از نویسندگان
گفتگو با غلامرضا آذری خاکستر، بهزاد چوپانکاره، جواد نواییان رودسری
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
