از فسیل اهدایی به موزه‌ تا فسیل آرامیده در آرامگاه فردوسی

 روز چهارشنبه، 19 آبان، خبر اهدای فسیل 180 میلیون ساله به موزه های خراسان رضوی، روی خروجی بسیاری از خبرگزاری های استان و کشور قرار گرفت. رئیس گروه موزه های اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی، نام این فسیل را «آمونیت» خواند و محدوده کشف آن را کوه های کلات در محل شهر زاوین اعلام کرد. 

محمدرضا پهلوان با بیان اینکه فسیل آمونیت از فسیل های شاخص محسوب می شود که در اکتشافات نفت و گاز بسیار تعیین کننده است، گفت: این فسیل از سوی مسلم یزدانی، مشاور سازمان محیط زیست ایران و از فعالان زیست محیطی و علاقه مندان به میراث فرهنگی، به موزه های خراسان رضوی اهدا شده است.

فسیل آرامگاه فردوسی مهجور است

انتشار خبر اهدای این فسیل، ما را به یاد فسیلی مهجور در میان سنگ فرش های آرامگاه فردوسی انداخت؛ فسیلی که در دهه70 همراه با بسیاری از سنگ های کف رودخانه دره کارده به آرامگاه فردوسی منتقل شد و از همان زمان به عنوان سنگ فرش در سمت چپ استخر معروف به «سی فواره» جا خوش کرد و حدود سه سال پیش، از سوی یکی از راهنمایان گردشگری خراسان شناسایی شد.

همان زمان گزارشی با تیتر «فسیل چند میلیون ساله در سنگ فرش آرامگاه فردوسی» منتشر و پیشنهاد کردیم محل فسیل مشخص شود و تابلویی برای معرفی آن به گردشگران آرامگاه فردوسی کنار استخر قرار گیرد. اما این پیشنهاد مورد استقبال مسئولان وقت آرامگاه فردوسی قرار نگرفت.
فراوانی فسیل آمونیت در دنیا و البته وجود شکستگی در این فسیل، دلایل رد این پیشنهاد از سوی مسئولان میراث بود.

فسیلی ارزش موزه ای دارد که کامل باشد

ارزش فسیلی که به تازگی به موزه های خراسان رضوی اهدا شده ، در اندازه بزرگ و ظاهر سالم آن است. مسلم یزدانی، محقق و فعال محیط زیستی که فسیل 180میلیون ساله آمونیت را به موزه های خراسان رضوی اهدا کرده است، می گوید: فسیل آمونیت، نه جزو فسیل های فراوان مانند گاستروپود است که در هر «سازند‌آهکی»‌وجود داشته باشد و نه جزو فسیل های نادر و کمیاب در طبیعت مانند فسیل مهره داران است. 

این فسیل در دسته متوسط قرار دارد که اگر کامل و بزرگ باشد، ظرفیت موزه ای دارد.
یزدانی اضافه می کند: البته همه فسیل ها ارزش علمی دارند و مطالعه آن ها، اطلاعات خوبی در اختیار محققان می گذارد، اما چون ساختار فسیل ها پر از شکستگی است، تنها زمانی در موزه نگهداری می شود که فرم طبیعی آن حفظ شده باشد.

می توان فسیل سنگ فرش آرامگاه فردوسی را با رنگ تفکیک کرد

نظر این پژوهشگر درباره سنگ فسیل جا گرفته در سنگ فرش آرامگاه فردوسی را که می پرسیم، توضیح می دهد: این سنگ، رد یا اثر حک شده فسیل آمونیت روی سنگ آهک است. در واقع فسیل در زمان شکل گیری روی رسوباتی که آن را احاطه کرده اند، رد و اثری به جا می گذارد که این نمونه، به همین شکل ایجاد شده است. 

این رد حک شده فسیل، متعلق به کوه های هزار مسجد است و با فرسایش رودخانه ای، از کوه جدا شده و به مناطق پایین دست رسیده است، سپس در بافت سنگ فرش آرامگاه فردوسی از آن استفاده کرده اند. این سنگ فسیل شاید به ذات آن چنان ارزشمند نباشد ولی چون در آرامگاه فردوسی به کار رفته است، می تواند برای عموم مردم جذاب باشد. پیوند این فسیل با تاریخ نیز در میزان اهمیت آن تأثیر دارد. 

از آنجا که این رد تقریبا کامل است، می توان با رنگ آمیزی، آن را از بقیه سنگ ها تفکیک کرد و باعث شناسایی آن شد. اگر آرامگاه فردوسی بودجه ای داشته باشد و تابلویی هم برای معرفی این فسیل نصب شود به دلیل پربازدید بودن این مکان، به افزایش آگاهی مردم درباره فسیل ها کمک می کند.
یزدانی اضافه می کند که برای حفاظت از این سنگ، کار خاصی لازم نیست و آب، آفتاب و... روی آن اثر منفی ندارد.

ایران کنونی یک اقیانوس بزرگ بوده است

این محقق که به خاطر شرایط کار خود به شهرهای مختلف سفر و روی زمین تحقیق می کند، تا کنون سنگ های فسیلی فراوانی را کشف و به اداره های محیط زیست و میراث فرهنگی اهدا کرده است. او درباره فراوانی فسیل ها در ایران توضیح می دهد: ایران کنونی، میلیون ها سال پیش، اقیانوس بزرگی بوده است. رسوبات کف این اقیانوس طی فرایندهای کوه زایی و در دوره های مختلف به سنگ تبدیل شده و سیمای کنونی ایران را تشکیل داده اند. 

در این میان اگر جانوری ساختار بدنی محکمی داشته که تجزیه نمی شده، در میان گل و سنگ حبس می شده است. فسیل ها در واقع اسکلت بدن آن جانوران هستند. این کارشناس محیط زیست ادامه می دهد: در میان همه فسیل ها، خبر کشف اسکلت دایناسور می تواند بسیار شگفت آور باشد که متأسفانه تا کنون در ایران اتفاق نیفتاده است.

 هرچند ما رد و نشان وجود دایناسورها را در ایران دیده ایم، به دلیل اختصاص نیافتن بودجه، تحقیق جامعی در این زمینه انجام نشده است. تا کنون تنها تعدادی رد پای دایناسور در سازند آهکی کرمان و یک استخوان دنده دایناسور آبزی در کوه های کلات کشف شده است.