کتابخانه شهید مطهری، دری گشوده به روی کتابخوانها 
عرفان بعد از سقوط در کال تصمیم گرفت کشتیگیر شود 
داستان ورود تاکسی به مشهد و شکل‌گیری سازمان تاکسی‌رانی
شیرین سیدی، هانیه مشتاق خراسانی| در دهه۲۰ قرن گذشته هرچند اتومبیلهای شخصی در مشهد رفت‌و‌آمد داشتند، حملونقل عمومی، اغلب با چهارصد درشکه در محدوده شهر مشهد و حومه آن انجام می‌شد، اما به‌مرور در همین دهه (دهه ۲۰قرن ۱۴ خورشیدی) که بیش از نیم‌قرن از تولید اتومبیل میگذشت، پای خودرو‌های سواری کوچک برای استفاده در حملونقل عمومی به مشهد باز شد؛ این تحول بزرگ با ورود ۱۰دستگاه تاکسی به مشهد رقم خورد.
آذرماه۱۳۲۸خورشیدی اسدالله قهرمان، شهردار وقت مشهد، در یک آگهی عمومی نرخ کرایههای تاکسی را در شهر به اطلاع عموم رساند. این روش حملونقل آن‌قدر مورد‌استقبال قرار گرفت که تا سال۱۳۳۳خورشیدی تعداد تاکسیهای شهر به دویست دستگاه رسید.
مطابق گزارش غلامرضا ریاضی، نویسنده کتاب راهنمای مشهد، سال۱۳۳۴خورشیدی نرخ کرایه یک کورس تاکسی در داخل شهر برای دو نفر پنج ریال و برای سه نفر ۱۰ ریال بود. این تاکسی‌ها شبانهروز کار می‌کردند، اما از ساعت۲۴ تا ۴ صبح کرایه برای یک یا دو نفر ۱۰ ریال بود و از دو نفر به بالا نفری پنج ریال اضافه می‌شد.
با وجود این اقدامات توسط مدیریت شهری، تا سال۱۳۷۶ امور تاکسی‌رانی توسط بخش خصوصی اداره می‌شد و نظارت بر آن بر عهده پلیس بود و شهرداری نقش چندانی در آن نداشت. در سطر‌های پیش‌رو، به روند سامان‌دهی و نظاممند شدن این خودرو‌های زرد‌رنگ شهر و شکل‌گیری هسته سازمان نظارت بر تاکسی‌رانی در شهرداری مشهد در تاریخ ۲۳ مهرماه ۱۳۷۶خورشیدی میپردازیم.
لازم به ذکر است که در این روز، سازمان نظارت بر تاکسی‌رانی در شهرداری مشهد شکل گرفته است. ناگفته نماند که این گزارش براساس اسناد و جراید موجود در سامانه جامع اسناد تاریخ و توسعه شهری شهرداری مشهد جمع‌آوری شده است.
تأسیس شرکت تعاونی تاکسی
مسئولیت نظارت و حمایت از تاکسی‌رانان مشهد از ۱۵اردیبهشت۱۳۴۷ خورشیدی رسما به عهده «شرکت تعاونی تاکسی و کرایه سواری مشهد و حومه» قرار گرفت که در این تاریخ با شماره۶۹۷ به ثبت رسید. این شرکت در سالهای نخستینِ تأسیس، در میدان عدل‌خمینی (ره) امروز قرار داشت.
یکی از اولین نامههای شرکت تعاونی تاکسی هم در تاریخ ۲۲خردادماه۱۳۴۷ زده شده است. در این نامه سرگرد‌مقدم، مدیرعامل شرکت تعاونی تاکسی‌رانی مشهد، از شهرداری درخواست کرده است نرخ تاکسی‌ها در محدوده شهر مشهد و حومه را اعلام کنند.
مدیر‌عاملان اولیه این شرکت، مقامات نظامی بودند. پس از سرگرد مقدم، هیئت‌مدیره شرکت تعاونی تاکسی و سواری کرایه مشهد و حومه در شهریور۱۳۵۱خورشیدی، سرگرد عزیزی را به‌عنوان مدیرعامل انتخاب کرد.
گفتیم این شرکت تعاونی مستقل از شهرداری فعالیت میکرد، باوجود‌این تعیین نرخ کرایه تاکسی در مسیر‌های خاص باید به تأیید انجمن شهر میرسید. روزنامه اطلاعات ۲۹بهمن‌ماه۱۳۴۷خورشیدی در گزارش مصوبات انجمن شهر، از تعیین نرخ کرایه تاکسی از راهآهن مشهد به هر نقطه از شهر خبر داده که برای یک نفر ۱۰ ریال، برای دو نفر پانزده ریال و برای سه نفر بیست ریال تعیین شده بود.
تاکسی‌تلفنی مشهد، جلوتر از تهران
نخستین تاکسی تلفنی تهران دهم مهرماه۱۳۴۸خورشیدی فعالیت خود را آغاز کرد، در‌حالی‌که حداقل از اول این سال خبر فعالیت تاکسیهای تلفنی در مشهد را می‌توان در جراید دید. ۱۹فروردین۱۳۴۸خورشیدی هم روزنامه آفتاب‌شرق شمارهای برای تاکسی‌تلفنی منتشر کرده است: «اهالی محترم مشهد! برای استفاده از تاکسی‌تلفنی به شماره۶۱۲۳ مراجعه فرمایید...»
نهم اردیبهشت‌ماه نیز این روزنامه از سوی شرکت‌تعاونی تاکسی یک آگهی منتشر کرده که جزئیات بیشتری از خدمات تاکسی‌تلفنی را مشخص میکند. در این جریده چنین نوشته شده است: «به‌منظور رفاه بیشتر اهالی محترم مشهد: سرویس تاکسی‌تلفنی شرکت تعاونی تاکسی‌رانی مشهد همه‌روزه از ساعت۷بامدادتا ۱۰شب آماده مراجعات تلفنی اهالی محترم میباشد. ضمنا نرخ تاکسی‌تلفنی به شرح زیر اعلان میشود؛ هر‌کورس برای یک‌نفر ۱۰ ریال دو نفر پانزده ریال و سه نفر بیست ریال.
برای احضار، پنج ریال به نرخهای فوق اضافه میشود. برای استفادههای ساعتی در شهر، هر‌ساعت صد ریال میباشد. برای خارج از محدوده شهر، در‌صورت رفت‌و‌برگشت، کیلومتری پنج ریال با دو ساعت توقف در محل و در صورت توقف بیشتر هر‌ساعت هشتاد ریال بر این مبلغ اضافه میگردد. استفاده ۲۴ ساعتی در شهر روزانه هزار ریال و خارج از محدوده شهر ۱۵۰۰ریال میباشد.»
نخستین تاکسی‌تلفنی خصوصی مشهد به نام «کنکوردتاکسی» را هوشنگ توتونچی‌صراف در سال ۱۳۵۳ با به‌کارگیری سی دستگاه خودرو آخرین‌مدل، از جمله شورلت، در خیابان ابنسینا دایر کرد. سپس تاکسی «جت» و بعد نیز «خانمنش» وارد این عرصه شدند، اما در آن زمان فقط «کنکوردتاکسی» بود که ماشینهای تشریفاتی داشت.
فرایند پیوستن به شهرداری
۱۲اسفند۱۳۷۱ مجلس‌شورای اسلامی تصویب کرد که اداره امور تاکسیرانیها به شهرداریها محول شود و این‌طور بود که امور تاکسی‌رانی هر‌شهر در سال ۱۳۷۲خورشیدی زیرنظر شهرداری همان شهر قرار گرفت. آییننامه اجرایی این قانون، اما ۱۰ آبان۱۳۷۴ به تصویب هیئت وزیران رسید و سال۱۳۷۶ این دستورالعمل اجرایی توسط وزارت‌کشور ابلاغ شد.
سرانجام با ابلاغ اولین مدیرعاملی برای محمدحسن‌فلکی، ۲۳ مهر۱۳۷۶ هسته اولیه تاکسی‌رانی در طبقه سوم ساختمان شهرداری منطقه۸ (در میدان عدل‌خمینی (ره)) با استفاده از شش نفر از نیرو‌های مأمور از سازمان پایانههای مسافربری شکل گرفت و از آذرماه آن سال طراحی و چاپ فرمهای اجرایی صدور پروانهها هم آغاز شد.
نخستین تاکسی‌تلفنی خصوصی مشهد به نام «کنکوردتاکسی» را هوشنگ توتونچی‌صراف در خیابان ابنسینا دایر کرد
هشتم آبان۱۳۷۶ در گزارشی که سازمان ترافیک مشهد ارائه داده است، روزانه ۴۰۴ هزار تردد وسایل نقلیه در مشهد انجام میشده که حدود ۲۱۶ هزار مورد مربوط به خودرو‌های شخصی و ۱۸ هزارو۲۳۴ دستگاه مربوط به تاکسی‌ها بوده است. یازدهم آبان‌ماه نیز روزنامه خراسان از سامان‌دهی مسافرکشهای شخصی در مشهد خبر می‌دهد. البته این موضوع از جمله وظایف اداره راهنمایی‌ورانندگی بود.
از مرداد‌ماه۱۳۷۷ تاکسی‌تلفنی‌ها هم تحت‌پوشش سازمان تاکسی‌رانی قرار گرفتند. روزنامه قدس در‌این‌باره می‌نویسد: «همه خودرو‌های حملونقل مسافر در داخل شهر‌ها تحت‌نظر یک سازمان واحد در میآیند و محمدمحسن فلکی، مدیرعامل وقت سازمان تاکسی‌رانی مشهد، در‌این‌باره گفته بود: همه پروانههای تاکسی‌تلفنی از اعتبار ساقط است، مگر اینکه تحت‌پوشش این سازمان قرار گیرد و خود را با مقررات جدید تطبیق دهد.
در سیستم جدید، همه تاکسی‌تلفنی‌ها موظف به نصب تاکسیمتر هستند و با متخلفین به‌شدت برخورد میشود. در‌حال‌حاضر پانصد واحد تاکسی‌تلفنی دارای پروانه صنفی و حدود دویست واحد فاقد پروانه در مشهد فعال هستند و برآورد میشود که نزدیک به ۱۰ هزار خودرو در این واحد‌ها به شهروندان خدمت ارائه میدهند. تاکسی‌متر‌ها در قبال هر یک ساعت کار ۵ هزارو۱۶۰ ریال دستمزد دریافت میکنند.»
خردادماه۱۳۷۸خورشیدی با امضای یک توافق‌نامه، وظایف شرکتهای تعاونی تاکسی‌رانی کشور و سازمانهای تاکسی‌رانی از هم تفکیک شد تا تعارض وظایف و منافع دیگر رخ ندهد.
زنان در لباس تاکسی‌رانی
اردیبهشت‌ماه۱۳۸۰ بود که بانوان راننده مشهدی به رانندگان تاکسیهای تلفنی پیوستند و آژانس ویژه بانوان در شهر مشهد راه‌اندازی شد. این آژانس پنجشنبه، ششم اردیبهشت‌ماه، ساعت۱۵ افتتاح شد. در همین‌ماه چهل دستگاه تاکسی جدید نیز به ناوگان تاکسی‌رانی مشهد اضافه شد و سایت سازمان تاکسی‌رانی به شبکه جهانی اینترنت پیوست.
مهرماه۱۳۸۱ هم خطوط ویژه تاکسی در مشهد راه‌اندازی شد. مقرر بود هفتاد خط ویژه تاکسی در شهر راه‌اندازی شود. این خطوط در مسیر‌های میدان شهدا، ابتدای امامت، ابتدای کوثر، میدان ملکآباد، سه‌راه راهنمایی و میدان‌بار سپاد قرار گرفتند. یک پروژه دیگر که تاکسیهای مشهد را متحول کرد، گازسوز‌کردن آنها بود.
اسفند‌ماه۱۳۸۴خورشیدی خبر گازسوز شدن همه تاکسیهای مشهد منتشر شد. در این زمان، یعنی بیست سال پیش، شهرداری مشهد ۲۷ خط تاکسی‌رانی داشت و ۲ هزارو ۵۰۰ دستگاه تاکسی در این خطوط فعالیت می‌کردند. روزانه یک‌میلیون‌و ۵۰۰ هزار سفر درون‌شهری هم با تاکسی انجام می‌شد.
روزگار تاکسی در مشهد امروز
مرداد ماه۱۳۸۸ نخستین مرکز تاکسی بی‌سیم خصوصی در مشهد افتتاح شد. این مرکز با ۱۰۱دستگاه تاکسی فعالیت خود را آغاز کرد. سهام‌داران اصلی این شرکت کارکنان زندان‌های خراسان‌رضوی بودند.
غلامرضا زارعی، مدیرعامل وقت سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسی‌رانی شهرداری مشهد، در مراسم افتتاح همین مرکز از آغاز خدمت‌رسانی سازمان تاکسی‌رانی برای تأمین خودرو‌های سرویس مدارس از مهرماه آن سال نیز خبر داد.
از تابستان سال۱۳۹۵ فعالیت تاکسیهای اینترنتی در مشهد آغاز شد ولی با وجود اینکه هنوز ۱۰ سال از فعالیتشان نگذشته بود، به بخشی از زندگی شهری بدل شدند، آن‌چنان‌که سازمان تاکسی‌رانی مشهد از سال۱۳۹۸ با این شرکتها قرارداد بست تا تاکسیهای زرد نیز از طریق این نرم‌افزار‌ها بتوانند فعالیت کنند.
طبق آمار سال گذشته (۱۴۰۳) در سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسی‌رانی شهر مشهد، ۳۹نفر فعالیت دارند؛ همچنین شهر ما، مشهد، حدود۱۰هزار و۷۸۰ دستگاه انواع تاکسی دارد. میانگین سن ناوگان تاکسی‌رانی هم ۸/ ۹ سال است و تخمین زده میشود به‌طور‌میانگین هر تاکسی روزانه حدود۱۵۰ کیلومتر در شهر تردد دارد.
* این گزارش پنجشنبه ۲۴ مهرماه ۱۴۰۴ در شماره ۴۶۰۲ روزنامه شهرآرا صفحه تاریخ و هویت چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
