محله خواجه‌ربیع؛ محل زیارتگاه مهم مشهد

تاریخچه

آرامگاه خواجه‌ربیع که یکی از زیارتگاه‌های معروف مشهد است و سالانه زائران و مجاوران زیادی به آن مراجعه می‌کنند، بنا به کتاب «جغرافیای تاریخی شهر مشهد»، در اراضی روستای حسین‌آباد خواجه‌ربیع قرار دارد. این روستا جزو موقوفه مزار خواجه‌ربیع بوده و اکنون مجموعه باغ خواجه‌ربیع توسط آستان قدس رضوی اداره می‌شود. باغ خواجه‌ربیع یکی از آرامستان‌های مهم مشهد نیز هست و بسیاری از چهره‌های معروف مشهد و همچنین شهدا، حتی از جنگ ظفار در آن مدفون‌اند.

خواجه‌ربیع از علمای صدر اسلام و یار امام‌علی (ع) در جنگ صفین بوده است. صفویان که ارادت زیادی به اسلام به‌ویژه شیعیان داشتند، می‌خواستند آرامگاهی برای خواجه‌ربیع بسازند، اما اطلاعاتشان درباره این شخصیت تاریخی محدود بود؛ بنابراین شاه‌عباس صفوی از شیخ بهایی کمک خواست و او نیز به‌درستی «ربیع‌بن‌خثیم اسدی ثوری کوفی» را به شاه‌عباس معرفی و او را مجاب کرد دستورات لازم برای ساخت گنبد بر آرامگاه وی را صادر کند.

آرامگاه خواجه‌ربیع در سال‌های ۱۰۲۶ تا ۱۰۳۱ قمری ساخته شد. طرح آرامگاه در نمای بیرونی هشت‌ضلعی و در درون چهار‌ایوانی است. ارتفاع این گنبد فیروزه‌ای ۱۸‌متر است. بخش دیگری از محله کوچک خواجه‌ربیع در محل روستای قدیمی «گلشاد» قرار دارد که اکنون نیز با نام بولوار گلشاد نام‌گذاری شده است.

هرچند برخی از اهالی آن را کوی گلشاد، کوی شهید هادی مقدم و گلشاد موفقی (نام یکی از مالکان) نیز می‌شناسند. با وجود جست‌وجو در اسناد و کتاب‌های مشهد، سابقه تاریخی از روستای گلشاد به‌دست نیامد. 

خواجه‌ربیع پیش از انقلاب یکی از مکان‌های تفریحی مشهد بود و اولین باغ وحش مشهد در محدوده این محله قرار داشت که نزد مردم مشهد قدیم معروف بود.

بافت

گرچه عموم مردم محدوده بزرگی را از شهرک قدس گرفته تا مال‌آباد و چاهش را به نام خواجه‌ربیع می‌شناسند، این محله بنا به تقسیم‌بندی‌های شهری تنها وسعتی ۸۹ هکتاری دارد. نیمی از مساحت محله به خانه‌های مسکونی اختصاص دارد و پهنه‌های تجاری، تجهیزات شهری، آموزشی و... بقیه مساحت را به خود اختصاص می‌دهند.

در هر هکتار این محله ۱۶۵‌نفر سکونت دارند و گروه سنی ۳۰ تا ۳۴‌ساله‌ها بیشترین جمعیت محله را به خود اختصاص می‌دهند. خانه‌های ویلایی یک تا سه‌طبقه ساختار شکلی ساختمان‌های محله خواجه‌ربیع را شکل می‌دهد. نیشابوری‌ها بخش زیادی از ساکنان محله خواجه‌ربیع را تشکیل می‌دهند.

دسترسی

محله خواجه‌ربیع به خطوط مترو دسترسی ندارد. راه ارتباط این محله با مرکز شهر از طریق بولوار‌های بهمن، خواجه‌ربیع و شهید ناصری ممکن می‌شود. پراکندگی خطوط اتوبوس در محله بهمن مطلوب است و به‌طور میانگین از هر نقطه محله تا ایستگاه اتوبوس ۱۵۲‌متر راه است. پایانه اتوبوس‌رانی محله خواجه‌ربیع به بسیاری از نقاط شهر خط اتوبوس دارد.

امکانات فرهنگی، رفاهی

• آرامگاه خواجه‌ربیع از زمره پر زائرترین زیارتگاه‌های شهر مشهد است.
• آرامستان خواجه‌ربیع، دومین آرامستان عمومی مشهد است که هر روز و به ویژه آخر هفته‌ها افراد زیادی برای زیارت قبور به این آرامستان می‌آیند.
• روز بازار جلوی پارکینگ خواجه‌ربیع تنوع کالایی خوبی دارد.
• دوشنبه‌بازار محله خواجه‌ربیع نیز به دلیل تنوع کالایی و قیمت مناسب طرفدارانی از محلات اطراف دارد.
• راسته تجاری خیابان یوسف زاده بسیاری از نیاز‌های اهالی را برطرف می‌کند.
• محله خواجه‌ربیع ۵ دبستان، ۴ مسجد و یک درمانگاه شبانه‌روزی دارد.
• پایانه مسافربری کلات در نزدیکی بوستان بهار در محله خواجه‌ربیع محل رفت و آمد مشهدی‌ها به شهر کلات است.
• مجتمع شوق زندگی در بوستان بهار که در گذشته فرهنگسرای قرآن و عترت بوده است، اکنون محلی برای آموزش به کودکان کار است.

حدود جغرافیایی

محله خواجه‌ربیع در شمال شهر مشهد قرار دارد. این محله شکل هندسی منظمی ندارد. این محله با خیابان‌های شهیدیوسف‌زاده، بولوار مهرمادر، بولوار بهمن و بولوار شهیدناصری محدود می‌شود. محله‌های بهمن و پارک بهار در همسایگی محله مهرمادر قرار دارند.