سمنو نماد همدلی اهالی محله وکیل‌آباد است

 پخت سمنو یکی از آداب دیرینه ایرانیان در روز‌های نزدیک به نوروز است که بیشتر توسط مادربزرگان فامیل انجام می‌شود. در این رسم دیرینه مادربزرگ‌ها دور دیگ‌های بزرگ سمنو جمع می‌شوند و برای سلامتی و آبرومندی مردم دعا می‌کنند.

سمنو به عنوان نماد زاییدن، باروری گیاهان، سمبل برکت، فراوانی و نیرومندی یکی از سین‌های سفره هفت‌سین است که گه‌گاه هم به نیت نذری، پخت می‌شود. البته این روز‌ها سمنو، به غیر از مصارف یاد شده، به عنوان یک عصرانه خوشمزه و مقوی هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.  

چند‌سالی است این رسم کهن، بین وکیل‌آباد ۹۳ و ۹۱ در منزل خانم مشمول، یکی از ساکنان این منطقه برگزار می‌شود. به همین مناسبت برای اطلاع بیشتر از چگونگی برگزاری این مراسم به سراغ زهرا کاردان، عضو شورای اجتماعی محلات منطقه ۱۲، می‌رویم.

سمنوپزان نمادی از همدای اهالی است

کاردان در همین‌باره می‌گوید: سمنوپزان را می‌توان، در واقع  نمادی از وفاق و همدلی اهالی محل به‌خصوص بانوان دانست؛ چراکه باید ساعت‌های متمادی به‌هم یاری برسانند، تا پخت سمنو به سرانجام برسد.

عضو شورای اجتماعی محلات منطقه ۱۲ می‌گوید: در آیین گذشتگان سمنوپزی از قداست ویژه‌ای بین مردم برخوردار بوده است، چراکه آن را از عنایات حضرت زهرا نسبت به خودشان می‌دانستند.

کاردان با اشاره به اینکه در مراسم سمنوپزان، زنان با ایمان، با تجربه و چشم‌پاک محل حضور دارند، می‌گوید: قدیمی‌ها، جوانه گندم را سه بار در آب شست‌وشو یا به عبارتی غسل می‌دادند تا از گزند چشم حسود و ناپاک در امان بماند. همچنین از دیرباز در محله وکیل‌آباد رسم بر این بود که زنان با لباس، روسری و شال قرمز رنگ، سر دیگ سمنو حاضر شوند.

مراحل پخت سمنو

عضو شورای اجتماعی محلات منطقه ۱۲ درباره نحوه پخت سمنو این‌گونه توضیح می‌دهد: سمنو را که گندم و آرد نان سنگگ، اجزای اصلی تشکیل دهنده آن است در یک دیگ مسین و به کمک پاروی چوبی کوچکی که به آن،  «پاروک» گفته می‌شود تهیه می‌کنند.

نحوه پخت آن هم به این‌گونه است که ابتدا گندم را تمیز می‌کنند و شست‌وشو می‌دهند، سپس به مدت سه روز آن را در آب خیس می‌کنند و طی این مدت چندین بار، آب آن را عوض می‌کنند تا نوک آن جوانه بزند.
پس از آن دانه‌های خیس خورده را در پارچه‌ای پاکیزه می‌ریزند و می‌پیچند و ۱۰ تا ۱۵ روز می‌گذارند تا در پارچه بماند.

پس از این دوهفته که دانه‌های گندم ریشه کرد گندم‌هایی که اکنون ریشه دارند را در چند سینی پهن می‌کنند و پارچه‌ای مرطوب روی آن قرار می‌دهند تا ساقه نقره‌ای سر بزند. پس از این مرحله گندم ساقه‌نقره‌ای را، در هاون‌های سنگی، آرد می‌کنند و با آب مخلوط می‌کنند.

در مرحله بعد نیز این مخلوط را از صافی عبور می‌دهند تا شیره از پوسته گندم درآید. گفته می‌شود که شیرینی سمنو از همین شیره سفید رنگ است. کاردان می‌گوید که البته  بسیاری از زنان قدیمی محل، معتقدند  نذر پخت سمنو،  ویژه حضرت «فاطمه زهرا» است و شیرینی سمنو از اثر انگشت ایشان گرفته می‌شود نه از شیرینی جوانه گندم.

خانم‌هایی که برای بردن سمنو می‌آیند، با لهجه مشهدی می‌گویند: دِ قلِه شیره آوردن، شَطِش و رنگش بیاد دِ قابلمه ما

۱۰ تا ۱۵ ساعت زمان پخت

زهرا کاردان درباره مراحل پایانی پخت سمنو نیز می‌گوید: باید دقت کرد، گندم خوب نرم شده و شیره آن گرفته شود. آرد را در قابلمه مناسبی می‌ریزند و شیره گندم را کم‌کم به آن اضافه می‌کنند تا آرد در شیره حل شود و به شکل مایع رقیقی درآید. سپس ظرف را بر روی حرارت قرار می‌دهند و آن را هم می‌زنند تا در اصطلاح ته نگیرد. در آخر حرارت زیر قابلمه را کم می‌کنند تا اینکه سمنو دم بکشد. به گفته وی مراحل تهیه و پخت سمنو بین ۱۲ تا ۱۵ ساعت به طول می‌انجامد.

عضو شورای اجتماعی محلات منطقه ۱۲ درباره آداب شب سمنوپزان این‌گونه توضیح می‌دهد: هنگام آماده شدن سمنو و برداشتن درِ دیگ، خانم‌هایی که برای بردن سمنو می‌آیند، با همان لهجه مشهدی می‌گویند: «دِ قلِه شیره آوردن، شَطِش و رنگش بیاد دِ قابلمه ما»، که این جمله بر شیرینی و رنگ سرخ سمنو اشاره دارد.

آداب شب سمنوپزان

کاردان می‌گوید: شب سمنوپزان، ساعت هشت تا نه شب، همه زن‌ها دور دیگ نذری گرد هم می‌آیند و یکی از آن‌ها کبریتی به دست می‌گیرد و با گفتن «بسم ا...» اجاق را روشن می‌کند. در این هنگام همه حاضران زیارت‌نامه دوازده امام را زیر لب زمزمه می‌کنند.

پس از آنکه دیگ گرم شد، صاحب‌خانه که نذردار اصلی و پزنده سمنو است، پاروک را با دو دست می‌گیرد و سمنو را با آن هم می‌زند. پس از آن زن‌های دیگر یکایک این کار را انجام می‌دهند. وقتی که سمنو به قل‌قل افتاد، زنانی که نذر ریختن پسته یا بادام در دیگ سمنو دارند، نذری خود را مشت‌مشت به داخل آن می‌ریزند و حاجت خود را از خدا طلب می‌کنند.

این عضو شورای اجتماعی محلات با اشاره به زمان‌بر بودن پخت سمنو می‌گوید: پخت سمنو ممکن است، گاهی تا سحر به درازا بکشد. پس از آن زنان بعد از خواندن نماز صبح، دو رکعت نماز حاجت به‌جا می‌آورند. در انتها، خانمی که هزینه‌های پخت سمنو را تقبل کرده است، درِ دیگ را برمی‌دارد و به سمنوی پخته نگاه می‌کند که آیا جای سرانگشت یا پنجه حضرت زهرا در آن مانده است یا خیر؟

اگر اثر انگشت ببیند بسیار شادمان می‌شود و ملاقه اول سمنو را خود او می‌ریزد. سمنوی پخته شده بین افراد حاضر و همسایگان، تقسیم می‌شود و فردی که برایش سمنو برده شده است به رسم سپاس، تکه نبات یا مقداری نقل در داخل بشقاب، می‌گذارد.

زهرا کاردان معتقد است که با توجه به اینکه پخت سمنو، بخشی از آداب و رسوم مردم خراسان، طی قرن‌های گذشته، تاکنون بوده است، در مورد قدمت آن نمی‌توان صحبت کرد.

این گزارش پنج شنبه، ۲۴ اسفند ۹۶ در شماره ۲۳۰ شهرآرامحله منطقه ۱۲ چاپ شده است