هوای نفس کشیدن نیست

سال ۹۷ هوای مشهد ۶۸ روز  به مرز هشدار رسید و در سال ۹۶ نیز ۱۰۳ روز خاکستری و نا سالم، نفس شهروندان را تنگ کرد و این روز‌ها هم دست کمی از آن سال‌های نه چندان دور ندارد.

همین موضوع بهانه‌ای شد تا زمانی که هوای نفس‌کشیدن نیست، سراغ سوژه آلودگی هوا برویم؛ هرچند نگرانی مردم را به‌دنبال داشته باشد. رضا اسماعیلی، رئیس مرکز پایش آلاینده‌های زیست محیطی مشهد، درباره ایستگاه خیابان چمن و وضعیت آلودگی هوای منطقه ۶ در مورد  تجهیزاتی که در مجموعه ایستگاه پایش چمن مستقر است می‌گوید: ایستگاه‌های بخش کیفیت هوا در مشهد شامل دو قسمت است.

قسمت اول مربوط به اداره کل حفاظت محیط زیست استان است که این شبکه با کمک بانک جهانی در سال ۱۳۸۴ نصب و راه‌اندازی شده است، اما شهرداری مشهد نیز در سال ۹۳ با تأسیس مرکز پایش آلاینده‌های زیست‌محیطی مشهد با همکاری محیط زیست ۱۰ ایستگاه در شهر مستقر کرده است و یک ایستگاه نیز در سال ۱۳۹۴ ازسوی سازمان هواشناسی کشور در حرم مطهر نصب و راه‌اندازی شده است.

در حال حاضر ۲۳ ایستگاه در مشهد مستقر است. هدف این شبکه پخش دقیق کیفیت هوا از تمامی نقاط شهر است و علاوه‌بر هوا پارامتر‌های هواشناسی، UV، مقدار بارندگی نیز توسط این تجهیزات اندازه‌گیری می‌شود. همچنین تجهیزات دیگری امواج الکترومغناطیس، شدت صوت و به صورت موردی خروجی گاز‌های آلاینده‌های هوا از اگزوز خودرو‌های بنزینی و گازوئیلی را  راه‌اندازی می‌کنند.

مهم‌ترین کارکرد و وظیفه اصلی ایستگاه‌هایی همچون چمن به گفته مدیر آن، سنجش و ثبت دقیق پارامتر‌های آلودگی هواست. این ایستگاه‌ها پنج آلاینده اصلی شامل ذرات معلق (۲.۵ و ۱۰ PM) منو اکسید کرین (CO) اکسید‌های نیتروژن (NXO) دی اکسیدگوگرد (SO۲) و ازون (O۳) را مطابق با استاندارد‌های جهانی و به روش‌های معتبر اندازه‌گیری می‌کنند.

انواع آلاینده‌های مشهد

به دلیل رشد سریع شهر مشهد و به‌تبع آن افزایش حمل‌ونقل و سوخت‌های فسیلی آلاینده‌های مختلفی در شهر مشهد وجود دارد. اسماعیلی در این باره توضیح می‌دهد: مهم‌ترین آن‌ها ذرات معلق در هواست که عمدتا ناشی از سوخت‌های فسیلی است که از خودرو‌ها یا صنایع و نیروگاه‌ها منتشر می‌شود.

قابل ذکر است منظور از ذرات معلق گردوغبار و ریزگرد‌ها نیست و این دو با هم تفاوت دارد. با این حال آلاینده‌های شهر مشهد عبارت‌اند از ذرات معلق، ازون، دی‌اکسیدکربن و نیتروژن.

آلاینده‌ها برحسب مقادیر آن‌ها عبارت‌اند از Co،  PM۱۰، NO۲، ۵/ PM۲

دلیل اصلی آلودگی هوای مشهد چیست؟

مهم‌ترین عوامل آلودگی هوای مشهد را می‌توان به‌طور خلاصه چنین فهرست کرد؛

• افزایش جمعیت و توسعه فیزیکی شهر و مصرف انرژی به‌ویژه سوخت‌های فسیلی
• بخش حمل و نقل (که غالبا فرسوده، یا غیراستاندارد و...) است.
• موقعیت شهر مشهد و قرارگیری بین دو رشته کوه بینالود و هزارمسجد و تخلیه‌نشدن مناسب هوا.
• شرایط اقلیمی و هواشناسی از جمله اینورژن (وارونگی دما) که طبق محاسبات انجام شده علمی به طور متوسط ۳۲۲ روز در سال اینورژن در مشهد اتفاق می‌افتد که عامل اصلی انباشت آلاینده‌های هواست.
• موقعیت و محل قرارگیری منابع انتشار از جمله فرودگاه مشهد، نیروگاه‌های تولید برق، پایانه قطار و مسیر تردد آن، پایانه‌های اتوبوس بین‌شهری، معادن سنگ و شن، زمین‌های کشاورزی و... که غالبا در شرق و جنوب شرق مشهد است و در مسیر باد غالب هستند که باعث انتقال آلاینده بر روی شهر مشهد و این منطقه می‌شود.

بار آلودگی هوا در مناطق حاشیه شهر

به طور کلی و در مدت تحقیق که در مدت ۵ سال انجام شده نشان می‌دهد بیشترین بار آلودگی هوای مشهد در یک‌سوم شرق و جنوب شرق مشهد است که مناطق ۳، ۴، ۵ و ۶ را شامل می‌شود.

به‌طور کلی دلایل آن تراکم جمعیت، حمل و نقل فرسوده، نزدیکی به منابع انتشار که گفته شد، تراکم فضای سبز شهری، زمینه‌های کشاورزی و حاشیه‌نشینی و... را می‌توان ذکر کرد. به‌طور کوتاه‌مدت نمی‌توان اظهارنظر کرد، بلکه آنچه قابل استناد و مهم است شرایط بلندمدت است که وضعیت آن تشریح شد.

نحوه سنجش آلودگی هوا هم در نوع خود جالب توجه است که او در این باره می‌گوید: نحوه، شیوه و مقیاس زمانی پخش آلاینده‌های هوا کاملا براساس ضوابط و استاندارد‌های جهانی است و در تمامی کشور یکسان است. سنجش در بازه زمانی ۱۵ دقیقه انجام می‌شود و بر اساس دستورالعمل ساعتی گزارش می‌شود.

با توجه به اینکه اکنون بیشتر گوشی‌ها وضعیت جوی (میزان دمای هوا) را در خود دارند و نشان می‌دهند این امکان فراهم شده است که وضعیت آلودگی هوا نیز بر آن‌ها به‌طور خودکار ثبت و ضبط شود.

اسماعیلی می‌گوید: در حال حاضر روش‌های مختلفی برای اطلاع‌رسانی کیفیت هوا انجام می‌شود. مهم‌ترین و دردسترس‌ترین آن سایت مرکز پایش آلاینده‌های زیست محیطی مشهد به نشانی EPMC.MASHHAD.IR است که شهروندان می‌توانند حتی از گوشی‌های هوشمند تلفن همراه نیز به این سایت دسترسی داشته باشند.

علاوه‌برآن تلویزیون‌های شهری، تابلو‌های ترافیکی شهر (VMS)، فرستادن پیامک برای مدیران و دست‌اندرکاران، فرستادن اخطاریه و وضعیت هشدار آلودگی هوا، اما به‌طور مشخص در حال حاضر نسخه ارتقا یافته گوشی همراه APP  در  سایت مرکز پایش قرار داده شده است.