گرمابه اسلام؛ حمام 150 ساله محله جدیدها

نویسنده

المیرا منشادی

یهودی‌ها بناهای زیادی را در کوچه‌پس‌کوچه‌های محله عیدگاه که ساکن آن بودند، احداث کردند که امروزه به بناهای تاریخی تبدیل شده‌اند و هویت یک دوره از تاریخ مشهد را به‌دوش می‌کشند. یکی از این بناها حمام است. حمامی که به‌گفته قدیمی‌های محله حمامی با معماری خاص بوده است و تا زمانی که درهای محله جدیدها به‌سوی مردم مشهدی باز نشده بود، فقط یهودی‌ها حق استفاده از آن را داشتند.

بناهای زیادی را در کوچه‌پس‌کوچه‌های محله عیدگاه که ساکن آن بودند، احداث کردند. ساختمان‌هایی که امروزه به بناهای تاریخی تبدیل شده‌اند و هویت یک دوره از تاریخ مشهد را به‌دوش می‌کشند. درباره جدیدها یا همان یهودی‌های مسلمان شده واقعه «الله داد» صحبت می‌کنیم.

اجداد این افراد بعد از ورودشان به مشهد و قبول نشدنشان از سمت مشهدی‌های باایمان، در محله زردتشتی‌ها که آن زمان خارج از شهر و کنار باغات بود، زمین‌هایی را خریداری می‌کنند و ساکن می‌شوند. به‌مرور زمان چادرهایشان به خانه‌ تبدیل می‌شود و بساط‌های دست‌فروشی‌شان به مکانی برای دادوستد منتقل می‌شود.

کم‌کم این محله شکل تازه‌ای به خود می‌گیرد، حمام و کنیسه‌های خانگی بنابه رسم و معماری یهودیان ساخته می‌شود و به محله جهودها یا جدیدها معروف می‌شود. یکی از حمام‌های قدیمی که تاجری یهودی در دوره قاجار بنایش می‌کند، «حمام اسلام» است.

حمامی که به‌گفته قدیمی‌های محله حمامی با معماری خاص بوده است و تا زمانی که درهای محله جدیدها به‌سوی مردم مشهدی باز نشده بود، فقط یهودی‌ها حق استفاده از آن را داشتند. حمام اسلام که هنوز دایر است و به‌وسیله زائران و مجاوران استفاده می‌شود، با وجود قدمت و معماری خاص ثبت میراث نشده است و وضعیت مناسبی ندارد.

حمام تاجرها

در دوره قاجار فشار از روی یهودیان کمی برداشته می‌شود و بااستناد به آنچه در تاریخ ثبت شده است، یهودیانی که در زمان نادرشاه افشار از قزوین به مشهد آورده شدند و به‌علت فشارهای مردم مذهبی مشهد به خارج از شهر و به دور از جامعه شهری رانده می‌شوند، آزادی عملی بیشتری به‌دست می‌آورند. بیشترین تحرکات و فعالیت‌های اجتماعی و تجاری این افراد نیز مخصوصا ساخت‌وسازها در این دوره بوده است. یکی از این ساخت‌وسازها «حمام اسلام» است.

محله عیدگاه 2حمام داشت که یکی از آن‌ها حمام لوی است و ازسوی تاجری بزرگ و معروف به‌نام عبدالرحیم لوی ساخته می‌شود. عبدالرحیم لوی وقتی از ایران می‌رود آن را به مسلمانی به‌نام حاج‌رضا می‌فروشد. این حمام تا سال‌ها به‌وسیله یهودیانی استفاده می‌شد که در اطراف حرم حجره و تجارت‌خانه داشتند و به همین دلیل در بین قدیمی‌ها به حمام تاجرها معروف می‌شود.

محله عیدگاه 2حمام داشت که یکی از آن‌ها حمام لوی است و ازسوی تاجری بزرگ و معروف به‌نام عبدالرحیم لوی ساخته می‌شود

حاج‌رضا این حمام را در زمان پهلوی اول می‌خرد و مطابق با معماری ایرانی‌اسلامی آن را بازسازی می‌کند. با این همه حمام 50سال پیش ازسوی 2دوست و شریک به‌نام‌های عرفانی و باغدار توسی خریداری می‌شود. مالکانی که هنوز هم «حمام اسلام» را اداره می‌کنند.
این حمام جزو حمام‌های قدیمی و خزینه‌ای مشهد بوده است، البته شکل جدیدش دوش دارد. قدیمی‌بودن این حمام از آنجا مشخص می‌شود که در گودی ساخته شده، زیرا حمام‌های خزینه‌ای در گودی ساخته می‌شدند. اصل حمام مربوط به 150سال پیش است، اما بافت جدید آن به حدود 40سال پیش برمی‌گردد.

معماری خاص

حمام لوی بعد از مسلمان‌شدن ظاهری یهودیان در واقعه «ا...داد» به اسلام تغییر نام می‌دهد و درهایش به روی مسلمانان نیز باز می‌شود. این حمام به‌گفته قدیمی‌های محل حمام بسیار زیبایی بوده و کاشی‌کاری‌های خاصی داشته است. به‌گفته اورعی غلامی، از قدیمی‌های محله عیدگاه، بنای اصلی حمام مانند حمام‌های ایرانی ساخته می‌شود، اما تزیینات داخلی آن مطابق با آداب و رسوم یهودی‌ها بوده است.

اگر امروزه هم به این حمام بروید با طاق‌های گنبدی تودرتویی مواجه می‌شوید که معماری آن مربوط به سال‌های بازسازی حمام بعد از خریدش ازسوی حاج‌رضاست. شیشه‌‌کاری‌های زیبا با رنگ‌های خاص از دیگر جلوه‌هایی است که هنوز هم تا حدودی دست‌نخورده باقی‌مانده است و از جلوه‌های زیبای این حمام محسوب می‌شود.

دلاک‌های معروف

«حمام اسلام» 2دلاک معروف داشت. 2دلاکی که بعد از انقلاب هرکدام به سوی سرنوشت خود می‌روند. احمدی یکی از قدیمی‌های محله عیدگاه از خاطرات کودکی‌اش که این 2دلاک را در حمام می‌دیده می‌گوید: یکی حاج‌ممد بود و نام آن یکی را به‌یاد ندارم.

خیلی از مردم برای این 2نفر به حمام اسلام می‌رفتند. مشت‌مال‌هایشان حرف نداشت. هر2 این دلاک‌ها افغانستانی بودند و در سال‌های قبل از انقلاب به ایران مهاجرت می‌کنند. نکته جالب‌تر این 2دلاک سرنوشت آن‌هاست، حاج‌ممد به آلمان می‌رود و در همان کشور هم ساکن می‌شود. آن دلاک دیگر هم اکنون یکی از تاجران معروف خشکبار مشهد است.

لینک کوتاه