کشاورزی اهالی شهر در مزرعه بولوار اندیشه مشهد

مدتی است که از «محل عبور» به «محل ماندن» تبدیل شده. اهالی خوش‌ذوق اینجا دور هم جمع می‌شوند و در هیاهوی فضای شهری، کشاورزی می‌کنند. نشانی‌اش انتهای بولوار اندیشه در پارک نیلوفر آبی است. «نیلوفر آبی» این‌روز‌ها دیگر فقط یک پارک محلی نیست؛ پاتوق علاقه‌مندان به کشت و‌کار است.

حالا که در عصر دیجیتال، حس مشارکت و احوالپرسی بین همسایه‌ها کم‌رنگ‌تر از گذشته شده، در این پارک، ایده‌ای جوانه زده است که می‌خواهد اهالی محله ایثارگران را با طبیعت و صد‌البته با هم پیوند بدهد.

مزرعه کشاورزی شهری، تا سال گذشته فقط مرکزی برای پناهِ گلدان‌های آسیب‌دیده بود، اما اکنون دارد به بستری برای شکل‌گیری هویت محله تبدیل می‌شود؛ جایی برای آموزش کشاورزی، همکاری و تعاون همسایگان، ساختن حس تعلق خاطر به محل زندگی و همه آن ویژگی‌هایی که محله‌ها و مردم قدیم با آن زنده بودند.

صبح و پارک و کشاورزی

در یکی از روز‌های آذر، راهی پارک می‌شویم. گرچه پوشش بیشتر مردم پاییزی شده، هنوز خورشید گرم می‌تابد. در پارک، بعد‌از مزار دو شهید‌گمنام که از سال‌۹۵ میهمان این محله شده‌اند، از سمت راست، تابلو «مزرعه کشاورزی شهری» آشکار است. از دور، برای تازه‌وارد‌هایی مثل ما که بار اول است به اینجا می‌آییم، هیچ فعالیت کشاورزی پیدا نیست.

حس خیلی خوبی دارد که محصول خودت را ببینی و بعد با دوستان و خانواده‌ات تقسیم کنی

قدم‌ها که بیشتر می‌شود، کرت‌ها هم پیدا می‌شوند. نور خورشید بر ردیف سبزی‌ها می‌تابد. بعضی ردیف‌ها، با پلاستیک‌های بزرگ پوشانده شده و ظاهری گلخانه‌ای پیدا کرده است. نسیم خنکی در جریان است و چند بانوی خوش‌روحیه مشغول گپ‌زدن هستند. فاطمه غلامی چهل‌و‌هشت‌ساله یکی از آنهاست. دسته‌های سبزی شاهی چیده‌شده را گرفته است و با لبخندش، ما را به سمت خود می‌کشاند.

او که از شروع به کار مزرعه، صاحب کرت شده است، می‌گوید: ما خودمان زمین داریم و پدرم زراعت می‌کند. با خاک و کشاورزی غریبه نیستم. وقتی اینجا راه افتاد، فوری درخواست کرت کردم، چون کشت‌وکار را دوست دارم، ولی رفتن سر زمین پدری برای ما که در شهر زندگی می‌کنیم، کار سختی است.

ساکن محله ایثارگران، سبزی‌های سرحالش را نشان می‌دهد و دنباله حرفش را می‌گیرد؛ «اینجا با دست خودم سبزی‌ها را می‌کارم و بعد هم برداشت می‌کنم. تا حالا خانواده خودم، خاله و دایی و همه آشنایان از محصول این زمین کوچک استفاده کرده‌اند. حس خیلی خوبی دارد که محصول خودت را ببینی و بعد با دوستان و خانواده‌ات تقسیم کنی.»

دورهمی در طبیعت

اینجا در حاشیه خیابانِ پر‌رفت‌وآمد، نشانه‌ای از استرس و هیاهو نیست. تعداد اهالی با چهره‌های پر از لبخند و شادی بیشتر می‌شود. مهناز شبانی شصت‌و‌چهارساله یکی از خانم‌های فعال است که هیچ ابایی ندارد دست‌هایش خاک را لمس کند. محصولات را بررسی می‌کند. خاک را زیر‌ورو و درباره آبیاری و کوددهی با دوستانش، یعنی صاحبان کرت‌های مجاور صحبت می‌کند. او اینجا را فضایی برای آرامش‌گرفتن‌ها معرفی می‌کند که در‌کنارش مشارکت اجتماعی و حضور مستقیم در طبیعت را هم تجربه می‌کند.

شبانی با لبخند می‌گوید: هر‌روز از ۱۰ صبح تا ۱۱:۳۰ در مزرعه هستم. اینجا فقط کشاورزی نیست؛ دورهمی خانم‌ها و حس دوستی برقرار است. بهترین اوقات من وقتی است که با دوستانم سبزی می‌کاریم و یاد می‌گیریم چگونه با طبیعت تعامل کنیم.

این بانوی ورزشکار می‌افزاید: تا قبل از اینکه مزرعه باشد، با دوستانم می‌آمدیم در پارک قدم می‌زدیم و ورزش می‌کردیم. برای همین ما اولین کسانی بودیم که متوجه شکل‌گیری مزرعه شدیم. سبزی خوردن و سیر می‌کاریم. هم لذت می‌بریم و هم کنار غذایمان از آنها بهره می‌بریم.

سبزی می‌کارم و مشاوره می‌دهم

یکی از خانم‌های فعال در مزرعه، اکرم مولازاده، کارشناس ارشد مشاوره خانواده است. او و سایر افراد از اولین کسانی بودند که کرت گرفتند. او اکنون سه کرت را با همسرش اداره می‌کند و توضیح می‌دهد: وقتی خانم‌های محله را دیدم که با حضور در مزرعه، روحیه‌شان بهتر می‌شود، تصمیم گرفتم از تخصصم استفاده کنم و کلاس‌های مشاوره رایگان برگزار کنم. اینجا یک کلاس وجود دارد که دوره‌های آموزشی باغبانی و موارد مشابه در آنجا برگزار می‌شود. برای همین به ذهنم رسید با مسئول مزرعه هماهنگی و کلاس مشاوره برگزار کنم.

اینجا فقط کشاورزی نیست؛ دورهمی خانم‌ها و حس دوستی برقرار است

خانم‌ها درحالی که دورهم جمع شده‌اند، با لبخند رضایت، صحبت‌های مولازاده را تأیید می‌کنند. این مشاور می‌گوید: همه‌مان دغدغه‌های روحی و ذهنی داریم که باید به آن هم رسیدگی شود؛ همان‌طور‌که حضور ما در طبیعت باعث شادی و نشاط می‌شود، باید به آن دغدغه‌ها هم توجه کنیم. برای همین در هفته یک‌ساعتی هم به این موضوع اختصاص می‌دهیم تا خانم‌ها واقعا با حال خوب به خانه برگردند.

برای بسیاری از بانوان خانه‌دار، بازنشستگان و زوج‌ها، این مزرعه و مرکز امداد، سرگرمی و درمان است. روزهایشان با برداشت سبزی و گفت‌و‌گو با همسایگان پر می‌شود. زهرا فدایی پنجاه‌ساله، درباره تأثیر روحی مزرعه می‌گوید: وقتی اینجا هستم، همه دغدغه‌هایم از بین می‌رود. هر‌روز که محصولاتم را می‌چینم و با دیگران تقسیم می‌کنم، حس می‌کنم عضوی مؤثر هستم. اتفاقات اینجا و دورهمی‌هایش، ارزشمندتر از هر کلاس تئوری است.

با مبلغ اندک صاحب باغ شوید

سامان محمدزاده، راهبر مزرعه و کارشناس ارشد گیاه‌پزشکی، با دقت وضعیت هر کرت را زیر‌نظر دارد. او کارشناس مسئول اینجاست و با تخصصش کنار علاقه‌مندان به بهبود کشت‌وکار کمک می‌کند.

این کارشناس توضیح می‌دهد: مزرعه شامل کرت‌های ده‌متری است که به‌صورت سالانه به شهروندان واگذار می‌شود. هر فرد می‌تواند با اجاره کرت، سبزیجات و صیفی‌جات دلخواهش را، از شاهی و تربچه گرفته تا شلغم، کرفس و جعفری، بکارد. هزینه اجاره سالانه کرت‌ها هم ۳۰۰‌هزار‌تومان است. الباقی ملزومات موردنیاز به صورت فروشی در مرکز فراهم است.

محمدزاده اضافه می‌کند: در‌کنار فعالیت‌های روزانه، مرکز، هر هفته برنامه‌های آموزشی ویژه مادران و کودکان برگزار می‌کند. کودکان یک روز باغبانی و حضور در طبیعت را تجربه می‌کنند. می‌آموزند چگونه سبزی و گیاه بکارند، برگ‌ها و علف‌های هرز را تمیز کنند و اهمیت محیط زیست و تعاملات اجتماعی را تجربه می‌کنند.

کاشتن بذر مشارکت

حسین نوغانی، رئیس شورای اجتماعی محله ایثارگران

اگر بخواهم از اولش بگویم، اینجا فقط یک «مرکز امداد گیاه» بود. مردم گلدان‌هایشان را که بیمار می‌شد یا آسیب می‌دید، می‌آوردند و مشاوره می‌گرفتند، راهکار می‌آموختند و به گیاهشان رسیدگی می‌کردند. کار مرکز در حد آموزش و مشاوره بود، ولی همان هم واقعا به درد مردم می‌خورد.

ایده توسعه این فضا از جلسات شورای اجتماعی محله بیرون آمد. به‌همین‌دلیل، فضای باز کنار مرکز اضافه شد تا خانواده‌ها بتوانند زمین کوچکِ یک در ۱۰‌متر را اجاره و با آموزش و مشاوره، کشت‌وکار را تجربه کنند. الان وضعیت به این شکل است که فقط برای همین فضا، حدود چهل‌نفر در نوبت هستند، آن هم در‌حالی‌که ما تبلیغات گسترده‌ای نکرده‌ایم و اطلاع‌رسانی فقط از‌طریق شورا‌های محله انجام شده است. دنبال این هستیم که فضای دیگری برای کشاورزی اضافه کنیم تا پاسخ‌گوی این استقبال باشیم.

البته اجرای کار زمان‌بر بوده است. مصوبه‌ها، هماهنگی با شهرداری، فنس‌کشی و آماده‌سازی زمین، همه اینها پروسه داشته است. مدت زیادی نیست این بخش جدید راه افتاده است، ولی بازخوردش نشان می‌دهد مردم دوست دارند. ما اعتقاد داریم کاربری پارک نباید صرفا تفریحی باشد. هر‌قدر کاربری‌ها متنوع‌تر شود، سودش برای مردم بیشتر است؛ هم از نظر اجتماعی، هم فرهنگی، هم محیط‌زیستی.

هدف ما این است که مردم حس کنند اینجا متعلق‌به خودشان است، کنار هم باشند و محله را زنده و پویا نگه دارند

واقعیت این است که یکی از مشکلات محله‌های ما، نبودن پیوند‌های اجتماعی و کم‌بودن مشارکت مردم است. برای حل این مسئله، نیاز داریم هویت‌های جدید خلق کنیم؛ فضا‌هایی که مردم در آن احساس تعلق کنند. این مجموعه، یکی از همان هویت‌هاست. ما حتی به‌دنبال راه‌اندازی موزه محله‌ای در همین محدوده هستیم. هدف ما در شورای اجتماعی محله حجاب همین است؛ اینکه مردم حس کنند اینجا متعلق‌به خودشان است، کنار هم باشند و محله را زنده و پویا نگه دارند.

خدمات حضوری و مجازی

علیرضا کفاش، معاون فضای سبز سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد

کفاش درباره ضرورت این طرح توضیح می‌دهد: با افزایش زندگی شهری و آپارتمان‌نشینی، نیاز بود فضایی ایجاد کنیم که مردم خودشان با خاک و گیاه ارتباط پیدا کنند. اولین زمین کشاورزی شهری با ۳۰۸‌قطعه در بوستان برکت افتتاح شد و پس‌از آن، چهل‌قطعه زمین در بوستان نیلوفر آبی و ۱۰۸‌قطعه در بوستان بزرگ کرامت طراحی شده است.

به گفته او از صبح تا شب (۷‌صبح تا ۵‌بعدازظهر)، کارشناسان مرکز به صورت حضوری آماده خدمت هستند و شهروندان می‌توانند بیست‌و‌چهارساعته از‌طریق سایت و کانال «گیاه‌آفرین» با آنها در ارتباط باشند. خدمات شامل آموزش، نگهداری گیاهان آسیب‌دیده، فروش گیاهان آپارتمانی و فصلی و مشاوره مستقیم است.

این مسئول بیان می‌کند: مرکز مشاوره و امداد گل و گیاه، با مساحتی بالغ‌بر ۲۴۶‌مترمربع فضای آموزشی و اداری، دمنوشکده، گلخانه و ۱۷۹‌مترمربع باغچه آموزشی طراحی شده است. هدف از ایجاد این مرکز، افزایش آگاهی شهروندان درباره کاشت و نگهداری گل و گیاه، ترویج علاقه و مشارکت اجتماعی و آموزش روش‌های مراقبت از گیاهان آسیب‌دیده اعلام شده است.

* این گزارش چهارشنبه ۳ دی‌ماه ۱۴۰۴ در شماره ۶۴۷ شهرآرامحله منطقه ۹ و ۱۰ چاپ شده است.