حال و هوای تاریخی کوچه «اندرزگو۱۲» احیا شده است 
راسته بازار ایثار پاتوق مانتوفروشهای مشهد است 
میادین منطقه ۸ در گذر زمان چه تغییراتی کردند؟
احمد پورمنفردی| حتما تا به حال برایتان پیش آمده که بعد از سال‌ها دوباره به یکی از شهرهای کشور سفر کنید و در جریان آن سفر متوجه خیلی از تغییرات در برخی بولوارها و میدان‌های اصلی شهر شوید، گاه این تغییرها به قدری زیاد است که باعث می‌شود شما از تعجب انگشت حیرت بر دهان بگیرید.
این‌گونه تحولات در محیط اطراف ما کم نیستند. اصلا بیایید یک مصداق ملموس‌تر در نظر بگیریم؛ همین مشهد خودمان، من که در مدت این بیست و چند سالی که از خدا عمر گرفتم شاهد تغییرهای فیزیکی بسیاری در سطح شهر بوده‌ام.
مصداق‌های ملموس‌تر آن هم در همین منطقه خودمان است، میدان جهاد که یادتان هست، نماد سفیدرنگی که با چهار نماد نیم دایره‌ای بزرگ درست در وسط میدان قرار گرفته بود یا میدان ۱۵ خرداد و البته گواه روشن‌تر آن هم همین میدان‌شریعتی یا تقی‌آباد که بار‌ها تغییر شکل داد و الان هر از چندگاهی چهارراه می‌شود و دوباره بعد از مدتی می‌بینید که بلوکه‌های سیمانی دایره‌وار اطراف این چهارراه را احاطه کرده و اصطلاحا چهارراه دوباره به میدان تبدیل شده است.
البته میدان بسیج یا همان فلکه برق خودمان هم از این موضوع جدا نبوده و اگرچه الان وسط میدان به مسیر ویژه عبور خط بی‌آرتی اختصاص یافته ولی این میدان تا قبل از ایجاد این خط همچنان چهارراهی و میدانی بود.
میدان‌ها حفظ شوند
پورموسی شهروند مسنی است که خاطرات میدان‌های قدیمی مشهد را خوب به خاطر دارد. او که هر روز برای انجام ورزش صبحگاهی مسیر تقی‌آباد تا کوهسنگی را پیاده‌روی می‌کند می‌گوید: به نظر من برخی میدان‌های اصلی شهر هویت مشهد هستند که باید حفظ شوند، میدان تقی‌آباد هم جزو همین میدان‌ها بوده که متاسفانه از بین رفت. حالا اینکه اصل میدان از بین رفت بماند، اینکه هر روز به چهارراه تبدیل می‌شود و روز بعد دوباره میدان می‌شود جالب است!
تقی‌آباد بهتر است چهارراه شود
حسینی یک راننده تاکسی خطی است که معمولا مسیرش از میدان تقی‌آباد تا شهداست. او درخصوص اینکه چهارراه تقی‌آباد(دکتر علی شریعتی ) به کمتر شدن گره‌های ترافیکی کمک می‌کند می‌گوید: درست است که میدان تقی‌آباد به قولی یکی از میدان‌های اصلی شهر است ولی باید به رشد جمعیت، تردد خودروها و ترافیک موجود در این میدان به‌ویژه در ایام پیک تردد هم توجه کرد.
یادی از میدان جهاد نیست
حسن‌زاده کارمند بازنشسته جهاد است، او هم درخصوص میدان قدیمی جهاد حرفی برای گفتن دارد، می‌گوید: میدان جهاد میدانی برای مشهد با سابقه و اصیل بود و از همه مهم‌تر یادآور جهادسازندگی، واقعا هربار که از بزرگراه کلانتری عبور می‌کنم یاد و خاطره آن میدان برایم زنده می‌شود و افسوس می‌خورم.
او با اشاره به نصب تابلوهای سنگی دیواری با موضوع جهاد در زیر پل زیرگذر بزرگراه کلانتری می‌گوید: درست است که این تابلوها به نوعی یادآور موضوع جهادسازندگی هستند اما هیچ‌وقت جای آن نماد سنگی بزرگ را نمی‌گیرند.
«جهاد» میدانی با سابقه و اصیل بود و از همه مهم‌تر یادآور جهادسازندگی، هربار از آنجا رد می‌شوم، افسوس می‌خورم
میدان بسیج نیم‌فلکه شده است
محسنی یکی از زائران حرم رضوی است که در هتل آپارتمانی در اطراف خیابان امام‌رضا (ع) اقامت دارد، او می‌گوید: من از ۱۲ سالگی سالی یک‌بار به زیارت امام‌رضا (ع) می‌آیم، خوب یادم هست که همین میدان‌بسیج (برق سابق) در ابتدا به چه شکلی بود حتی در کنار میدان آن زمان عکس یادگاری هم دارم.
اما در چند سال اخیر هربار که به مشهد آمدم تغییری در این میدان مشاهده کردم، یک‌بار چهارراه، یک‌بار مسیر ویژه و الان هم که دونیم دایره با خط ویژه است. او می‌گوید: درست است که پیشرفت، توسعه و ارائه راهکار برای ترافیک از ضروریات یک شهر است، اما کاش برنامه‌ریزی‌ها به گونه‌ای بود که میدان‌های اصیل و قدیمی شهر امام‌رضا (ع) حفظ شوند.
اما در مورد لزوم احیا و بازسازی میدان‌های سطح منطقه به سراغ مدير امور هنري شهرداري مشهد می‌رویم. مظفری به لزوم طراحي نمادها در ميدان‌هاي سطح شهر اشاره مي‌کند و می‌گوید: می‌توان برای میدان‌هایی که بر اساس اهداف مختلف به شکل دیگری تبدیل شده‌اند نمادهایی تعریف کرد که يادآور خاطره‌هاي تلخ و شيرين شهروندان باشند.
او تاکید می‌کند: هميشه براي ميدان‌ها، نصب نماد مناسب نيست و باید در طراحی‌های مختلف به این موضوع هم توجه داشت که نمادهای موجود در آن‌ها ديد مقابل را پر نکند و به حفظ هويت منطقه کمک کند. مظفري این را هم می‌گوید که میدان‌ها با گذر زمان و سال‌هاي پیاپی به‌عنوان خاطره در يادها مي‌مانند و مردم آن را در ذهن خود جاي مي‌دهند.
فلکه گل‌ختمی دیروز، میدان بسیج امروز
خیابان تهران از آن جهت كه مسير اصلي مشهد به تهران بود به اين نام خوانده شده است. انتهاي خيابان تهران «فلكه گل‌ختمي» نام داشته كه بعدها به فلكه« برق» معروف شد زيرا «كارخانه برق خسروي» كه به شهرداري متعلق بود، در اين مکان قرار داشت و امروز هم میدان بسیج نام گرفته است.
فلکه ضدهوایی دیروز، میدان ۱۵ خرداد امروز.
اما پس از توسعه شهر و امتدادیافتن خیابان تهران به‌سمت زمین‌های بیرون شهر که به میدان‌های تیر و مشق لشکر منتهی می‌شد، چون توپ‌ها و مسلسل‌های ضدهوایی در آن محل نصب شده بود، آن میدان به «فلکه‌ضدهوایی» یا «فلکه‌ضد» و دنباله خیابان تهران بین فلکه برق و فلکه ضد نیز به «خیابان‌ضد» معروف شد، البته این میدان اکنون ۱۵ خرداد نام گرفته و بولوار هم به بولوار امام‌رضا (ع) تغییر نام داده است.
میدان پانزده خرداد چون توپ‌ها و مسلسل‌های ضدهوایی در آن نصب شده بود، به «فلکه‌ضدهوایی» یا «فلکه‌ضد» مشهور بود
خیابان ارگ
گفته می‌شود دروازه ارگ، کوچه ارگ، چهارطبقه و خیابان ارگ در سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۰۹ شمسی در امتداد ارگ قدیم مشهد در جهت شمالی–جنوبی احداث و به این دلیل به «خیابان ارگ» مشهور شد. در کنار ارگ قدیم مشهد که در گذشته محلة نظامی شهر بوده، در محدوده «بانک ملی» فعلی، دروازه‌ای نیز به نام «دروارزه ارگ» وجود داشته که هم‌اکنون هیچ اثری جز نام آن باقی نیست. این خیابان (امام‌خمینی (ره) فعلی) هنوز هم توسط برخی مردم، خیابان ارگ خوانده می‌شود.
«کوچه ارگ» قبل از احداث «خیابان خسروی»، راه ارتباطی خیابان ارگ به حرم‌مطهر بوده (بین خیابان خاکی و بازار سرشور)، به همین دلیل کوچه ارگ نام‌گذاری شد. «ساختمان چهارطبقه» در حاشیه خیابان ارگ که هم‌زمان با خیابان ارگ در سال‌های ۱۳۰۹-۱۳۰۷ شمسی احداث شد ابتدا هتل پارس بود و «اداره کل فرهنگ خراسان» در آن استقرار یافت. به هنگام احداث «خیابان دروازه‌طلایی» (مدرس فعلی) در سال ۱۳۵۰ شمسی تخریب شد ولی نام چهار طبقه هنوز بر زبان مردم جاری است.
خیابان ارگ؛ زادگاه مشهد نوین
قلعه ارگ مشهد که قدمت آن به دوران شاه‌سلطان‌حسین صفوی می‌رسد زادگاه مشهد نوین است البته باید گفت که دیگر اکنون از آن برج و بارویی باقی نمانده است. در ادامه توصیف این هویت می‌توان به یکی از دروازه‌های ورودی مشهد به نام دروازه سراب اشاره کرد که گویا توسط ملک محمود سیستانی ساخته شده بود و اگر کسی می‌خواست از جنوب‌شرقی وارد مشهد شود باید از ارگ حکومتی می‌گذشت به همین دلیل این ورودی شهر را ، دروازه ارگ می‌گفتند.
خانه ملک
خانه مرحوم حاج‌حسین ملک (۱۲۸۸ ه. ق، ۱۳۵۱ ه. ش) بنای دیگری است که بیننده را به افق‌های دوردست تاریخ و فرهنگ ایران می‌برد. این خانه شاخص‌ترین بنای تاریخی خیابان ارگ است. معماری این بنا متعلق به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی است.باغ‌ملی قدیمباغ‌ملی یا نخستین پارک مدرن شهر مشهد نیز از موقوفات شادروان ملک بود و به شهرداری اهدا شد. البته ابتکار ایجاد پارک از موسیو لولوی بلژیکی است که در آن زمان متصدی گمرک خراسان (۱۲۹۱ ه. ش) بود.
کوچه ثبت
اداره ثبت‌احوال مشهد نیز به سال ۱۳۰۸ ه. ش در محدوده زمین‌های ارگ حکومتی بنا شد که به کوچه ثبت مشهور است. این بنا بازسازی شده و در برابر برجی که در ابتدای این کوچه ساخته می‌شود، هنوز از جلوه و نما نیفتاده است.
سرعت تغییرات خیابان ارگ هنوز مانند دیگر مکان‌های مشهد نیست و همین امر نوید می‌دهد که شاید بتوان ساختار این خیابان را با ابنیه آن که جزئی از هویت و تاریخ مشهد است تا دیر نشده حفظ کرد، خیابان ارگ را با ابنیه آن و موزه ملک می‌توان در یک روز بازدید کرد و اندکی به تفکر در تاریخ این شهر هنگام گذر از اواخر دوره قاجار تا پایان حکومت پهلوی پرداخت. دوران تجدد چه خوب و چه بد به مشهد هویتی مستقل از ریشه تاریخی آن داده است.
* این گزارش سه شنبه، ۳ بهمن ۹۱ در شماره ۴۰ شهرآرامحله منطقه ۸ چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
