محله شهید بهشتی، همسایه کوهسنگی

تاریخچه

محله شهید بهشتی حد فاصل خیابان کوهسنگی و پادگان ارتش قرار دارد. در نقشه سال ۳۵ بیشتر اراضی حاشیه کوهسنگی، تفرج‌گاه مردم، زمین کشاورزی و باغی بوده است. بر اساس نقشه‌های قدیم، نام خیابان امیرکبیر، در گذشته خیابان ثریا بوده و نام خیابان شهید بهشتی نیز که نام محله از آن وام گرفته شده است، خیابان رضاشاه بوده است. 

یکی از نقاط مهم این محله که همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد باغ الندشت است که در طومار علیشاهی در سال ۱۱۶۰ قمری به عنوان موقوفات آستان قدس معرفی شده است. الندشت به معنای دشت بلند (یا غیر آبگیر و دیمه‌زار) است. البته در زمان نادرشاه نام علم‌دشت نیز آورده شده ولی نام الندشت دارای پیشینه تاریخی بیشتری است.

باغ الندشت در حال حاضر با ده هکتار مساحت یکی از باغات اداره باغات آستان قدس رضوی است که زیر مجموعه سازمان اقتصادی آستان قدس رضوی اداره می‌شود. در باغ الندشت نمونه‌ای از درختان گلابی، سیب و شلیل و چندمحصول باغی دیگر میوه دهی می‌کند که شکوفه این درختان در فصل بهار جلوه خاصی را برای ساکنین و رهگذران از این مکان بوجود می‌آورد.

کوهسنگی که کوهی بوده است خارج از شهر مشهد، به داشتن سنگ‌های هرکاره معروف بوده. این کوه توسط محمدولی خان اسدی، نایب التولیه آستان قدس (در سال‌های ۱۳۰۵ تا ۱۳۱۴ خورشیدی) آباد و ضمیمه شهر مشهد شد. از این بخش شهر و زمین‌های اطرافش در بعضی از وقف‌نامه‌ها از «دیمچه‌زار کوهسنگی» نام برده شده است.

سینما آفریقا یکی از ساختمان‌های هویتی این محله است که در سال ۱۳۵۰ به نام سینما شهرفرنگ بهره‌برداری شد. مالکان این سینما هراند منگاساریان، یفرم توماس و فردی هندی تبار به نام دیک چند بودند.

سال ۵۷ در جریان انقلاب این سینما در حالی که فیلم کینگ کنگ را بر پرده داشت به آتش کشیده شد و پس از مصادره در سال ۶۰ توسط بنیاد مستضعفان بازسازی شد و با نام جدید آفریقا و نمایش فیلم شیطان پیر بازگشایی شد. این سینما اکنون در مالکیت مجتمع اقتصادی کمیته امداد امام خمینی و در اجاره بخش خصوصی قرار داد.

زیست خاور که یادآور خاطرات بسیاری برای مشهدی‌ها و میهمانان مشهد است در سال ۶۶ به بهره‌برداری رسید. سال ۶۷ واحد‌های تجاری و سال ۷۰ برج مسکونی آن واگذار شد. برادران باباجانی سازنده این برج هستند که از یک شرکت آمریکایی به نام «اسکیدمور، اوینگز و مریل (SOM)» دعوت به کار کردند.

نمونه پروژه زیست خاور در آمریکا نیز ساخته شده است. محاسبات سازه و فنداسیون آن را آمریکایی‌ها در سال‌های ۵۴ تا ۵۸ انجام می‌دهند ولی پروژه پس از پیروزی انقلاب تعطیل می‌شود و حدود سال‌های ۶۱- ۶۲ دوباره فعال می‌شود. برادران باباجانی با دریافت وام از بانک تجارت به آن مقروض می‌شوند و در جریان پس دادن آن زیست خاور در سال ۶۴ با درصد ۴۹ به ۵۱، بین بانک و برادران باباجانی تقسیم می‌شود.

سال ۶۸ این ساختمان به بانک واگذار شد. حدود سال ۸۱-۸۲ نیز از مالکیت بانک تجارت خارج و تمام اختیاراتش به هیئت‌مدیره، که متشکل از مالکان بود، واگذار شد. اکنون نیز هر دو سال یک‌بار اعضای هیئت‌مدیره انتخاب می‌شوند.

همچنین باید افزود از پادگان تا میدان، در بین مردم به نام دیدگاه لشکر شناخته می‌شود که به معابر مهمی مانند بولوار ملک‌الشعرای بهار، ارشادالرضا، سردادور و ثامن‌الائمه متصل می‌شود، دلیل این نام‌گذاری نیز وجود دکل دیده‌بانی در میدان بود، به گفته ساکنان قدیمی این خیابان، تانک‌ها از همین مسیر عبور می‌کردند و رژه نیز از مقابل پادگان شروع شده و از دیدگاه لشکر به سمت خیابان بهار و سپس به سمت میدان شهدا و حرم می‌رفته است.

آرامگاه میرزا ابراهیم رضوی از دیگر نقاطی در محله است که بار یک تاریخ را بر دوش می‌کشد. آرامگاه میرزا ابراهیم رضوی مربوط به دوره صفوی است و در مشهد، خیابان کوهسنگی، کوچه شهید قرائیان واقع شده است.

با توجه به کتیبه‌ای که در بالای محراب قرار دارد، این آرامگاه در ۱۰۴۷ هجری قمری احداث شده است. این آرامگاه در سال ۱۳۶۵ هجری شمسی به همت تولیت وقت سادات رضوی، آقای سید حسین بدیعی، مرمت شد.

یکی دیگر از مکان‌های مهم این محله بیمارستان ۱۷ شهریور است که در نقشه‌های سال ۱۳۴۸ خبری از آن نیست.  به نظر می‌رسد این بیمارستان در اوایل دهه پنجاه ساخته شده است. نام پیشین این بیمارستان ۶ بهمن بوده است که به مناسبت تصویب لوایح ۶ گانه در سال ۴۱ به این نام خوانده می‌شد. وقایع بیمارستان شاهرضا در ۲۳ آذرماه ۱۳۵۷ و تیراندازی شدید مأموران در ۱۷ شهریور در میدان ژاله تهران، در تغییر نام این بیمارستان اثرگذار بود.

در سندی که آمریکایی‌ها به همین مناسبت تهیه کرده‌اند به جزئیات این تغییر نام اشاره دارند: در ۱۴ دسامبر [۲۲ آذر]نمایندگان پزشکان در بیمارستان ۶ بهمن شورایی تشکیل داده و به عنوان اعتراض، به تغییر نام آن بیمارستان به بیمارستان ۱۷ شهریور رأی دادند. علامت جدیدی (بر سر در بیمارستان) نصب شد. 

بافت

محله بهشتی ۲۱۵ هکتار وسعت دارد و تراکم آن ۱۶۳ نفر در هر هکتار است. ۳۵ هزار نفر در این محله زندگی می‌کنند که رتبه ۱۶ام جمعیت را در شهر مشهد برای آن ایجاد کرده است. بیشترین کاربری محله بهشتی (حدود ۸۰ درصد) مسکونی است و بافت قدیمی آن سبب شده تا اتحاد و همدلی بین ساکنان آن به خوبی مشاهده شود.

این محله از سه سطح برخوردار، نیمه برخوردار و کم برخوردار تشکیل شده است که در محله کم برخوردار آن خانه‌ها به صورت ریزدانه شکل گرفته‌اند. بخش‌های تجاری این محله بیشتر در حاشیه خیابان شهید بهشتی، کوهسنگی و امیرکبیر قرار دارد. از حاشیه خیابان شهید دکتر بهشتی تا راستای بلوار شهید نامجو بیشترین تراکم منطقه بین ۳۰۰ تا ۶۰۰ نفر است.

با وجود همسایگی با بوستان کوهسنگی شاید این تصور وجود داشته باشد که هیچ کدام از اهالی برای دسترسی به فضای سبز مشکلی نخواهند داشت. با این وجود در میانه‌های محله این فاصله دسترسی به فضای سبز به بیش از ۶۰۰ متر می‌رسد. 

درتصاویر سه بعدی این محله منازل ۳ و ۴ طبقه بیشترین حضور را دارد. ساختمان‌های بلند محله شهید بهشتی بیشتر در حاشیه خیابان کوهسنگی قرار دارد. وجود چند برج در حاشیه خیابان کوهسنگی آن را خاص کرده است.

دسترسی

به لحاظ دسترسی به خطوط قطار شهری باید گفت در این محله از جهت شمالی در میدان دکتر علی شریعتی دسترسی به ایستگاه شریعتی خط یک و دو قطار شهری مشهد و همچنین ایستگاه‌های الندشت و کوهسنگی در خط ۲ قطار شهری برای شهروندان محله میسر است. پایانه زکریا در انتهای بلوار شهیدان خلیلی یکی دیگر از مسیر‌های دسترسی شهروندان با وسایل حمل و نقل عمومی به دیگر نقاط شهری است.

راسته خیابان کوهسنگی، خیابان دکتر بهشتی، بولوار برادران شهید خلیلی، خیابان رودکی، خیابان جهان‌آرا، بولوار شهید نامجو ایستگاه اتوبوس وجود دارد که رفت و آمد شهروندان را تسهیل می‌کند و آن‌ها با پیمودن میانگین فاصله ۱۶۴ متر و زمان میانگین ۱ دقیقه و ۳۳ ثانیه به نخستین ایستگاه دسترسی پیدا می‌کنند.

امکانات فرهنگی رفاهی

• سینما آفریقا، زیست خاور، باغ الندشت، بیمارستان ۱۷ شهریور و آرامگاه میرزا ابراهیم رضوی، کتابخانه عمومی رسالت، دبیرستان استعداد‌های درخشان شهید هاشمی نژاد در انتهای شهید بهشتی از نقاط مهم این محله است. 
• دبستان‌ها در بیشتر محله با پیمودن ۵۰۰ متر قابل دسترسی است. وجود ۶ دبستان در خود محله و ۶ دبستان در همسایگی آن دسترسی به مراکز آموزشی دبستان را راحت کرده است.
• دو درمانگاه عمومی در حاشیه خیابان شهید بهشتی وجود دارد که اهالی محله با پیمودن فاصله ۶۶۰ متری به آن می‌رسند. این دسترسی برای ساکنان در بلوار شهید نامجو به حدود یک کیلومتر می‌رسد.
• حدود ۱۱ مسجد در محله باعث شده است که نیاز به اماکن مذهبی در این محله اقناع شود و اهالی به طور متوسط ۲ دقیقه و ۸ ثانیه بپیمایند تا به نخستین مسجد برسند.
• حدود ۴ سالن و مجتمع ورزشی در محله شهید بهشتی وجود دارد و دو مرکز ورزشی در اطراف آن قرار دارد. نوجوانان و جوانان محله فقط کافی است به طور متوسط ۳۶۶ متر را در فاصله زمانی ۴ دقیقه و ۳۵ ثانیه طی کنند.

حدود جغرافیایی

محله شهید بهشتی از ادغام دو محله کوهسنگی و بهشتی شکل گرفته است. محله بهشتی از شمال به محله جنت، جنوب به محله آبشار، شرق به محله امام خمینی (ره) و از سمت غرب به محله احمدآباد متصل می‌شود. 

شریان‌های ارتباطی این محله بزرگراه شهید سردار سلیمانی، بولوار ملک الشعراء بهار، بولوار شهید بهشــتی و بولوار شهید نامجو است.