ساختمان جهاد، خانه سنگرسازان

پنج‌ماه و پنج‌روز از انقلاب گذشته بود که جهاد سازندگی به فرمان امام راحل شکل گرفت. کارمند، کارگر، کشاورز، روحانی و محصل همه درکنار هم، آمدند تا در فعالیت‌های جهادی حاضر شوند. همه با هم صبح به صبح می‌رفتند گندم‌درو و عصر برمی‌گشتند. کم‌کم به‌دنبال این بودند تا آب و برق را به روستا‌ها برسانند و راه بسازند.

علاوه‌برآن بهداشت روستا‌ها را هم تامین می‌کردند. هرچند هرکدام از این اقدامات باید زیرنظر دستگاهی انجام می‌شد، جهادگران با فرهنگ جهادی خالصانه و بدون چشمداشتشان، آن را انجام می‌دادند. جهادگران در آن زمان، تکنیک‌های خارجی را بومی‌سازی کردند و با عزمی راسخ به‌دنبال سازندگی، دفاع و بازسازی بودند.

به‌دنبال وظیفه نبودند

وقتی که جنگ شد، آنها بدون آنکه بگویند وظیفه ما چیز دیگری است، به جبهه رفتند و بنابر نیاز با رزمندگان همراه شدند و جنگ را مهندسی کردند. پشتیبانی از جبهه‌های جنگ را نیز برعهده گرفتند و پابه‌پای دیگران پیش رفتند. در گیرودار جنگ هم به‌دنبال بازسازی شهر‌های جنگ‌زده بودند تا آوارگان و بی‌خانمان‌ها بتوانند به خانه‌هایشان برگردند.

این اقدامات و تلاش‌ها انجام می‌شد تا اینکه اواسط دهه ۱۳۷۰ اندک‌اندک زمزمه‌های ادغام دو وزارتخانه جهادسازندگی و وزارت کشاورزی برسر زبان‌ها افتاد و درنهایت در سال ۱۳۷۹ این دو در یکدیگر ادغام شد.

ساختمان جهاد قبل‌از انقلاب دراختیار سازمان شیر و خورشید بود و مراسم پیشاهنگی در آن برگزار می‌شد

با گذشت سال‌ها کم‌کم موضوع جهاد و فعالیت‌های جهادی کم‌رنگ شد و امروز از خاطرات سال‌های اول انقلاب و دوران جنگ جهادگران، تنها ساختمانی در خیابان جهاد باقی است که هرگاه جهادگران از مقابل آن عبور می‌کنند، با دیدن آن، به یاد روز‌های گذشته می‌افتند.

ثبت ۶۱ هزار اعزام

ساختمان جهاد قبل‌از انقلاب دراختیار سازمان شیر و خورشید بود و مراسم پیشاهنگی در آن برگزار می‌شد؛ خیابان جهاد را نیز خیابان پیشاهنگ می‌نامیدند. این ساختمان تا آن زمان هیچ قداستی نداشت، اما از موقعی که یاد ۶۱ هزار اعزام به جبهه، ۶۴۹ جانباز و ۵۴ آزاده را در خود ثبت کرد و معراج ۳۱۲ شهید خراسان رضوی شد، وضعیتش تغییر کرد و دیگر آن ساختمان معمولی نبود.

خشت‌خشت این ساختمان، خاطرات بسیاری از آن روز‌ها در خود ثبت کرده است؛ جهادگرانی که ابزارشان لوازم فرسوده سایر ادارات بود، دورتادور سالن اجتماعات میز‌های کوچکی را چیده بودند و هر میز، مرکز کمیته‌ای بود و از همان‌جا با امکانات اولیه، فعالیت‌هایشان را برنامه‌ریزی و مدیریت می‌کردند.

هویت‌ها حفظ می‌شوند

به‌طور معمول در بیشتر کشور‌های دنیا مکان‌هایی که میراث فرهنگی محسوب می‌شوند، حفظ و نگهداری می‌گردند. مکان‌هایی که در آن حادثه‌ای تاریخی اتفاق افتاده، یک شخصیت متولدشده یا اقدام ویژه‌ای از لحاظ هنری انجام شده است، حائز اهمیت هستند.

برای نمونه قرار بر این شد که ایستگاه مترو در میدان شریعتی ساخته شود، اما برای ساخت این ایستگاه نیاز بود قسمت کوچکی از هنرستان شهید‌بهشتی خراب شود. معلمان این هنرستان شصت‌ساله و دانش‌آموزان قدیمی‌اش اجازه ندادند هنرستان خراب شود و در پی اعتراض آنها ایستگاه، داخل خیابان کوهسنگی احداث شد.

آموزش‌وپرورش مدتی است پیگیری می‌کند تا «یادمان ایثار و شهادت» را در دبیرستان حکمت برپا کند تا یاد شهدای دانش‌آموز این مدرسه و فعالیت‌هایشان در ذهن‌ها باقی بماند.

شهرداری نیز در‌تلاش است تا واقعه ۲۳ آذر را مقابل بیمارستان امام‌رضا (ع) در خیابان ملک‌الشعرای بهار به تصویر بکشد تا نسل‌های جدید با آن روز‌ها آشنا شوند. اما گویا سرنوشت ساختمان جهاد این است که همچون جهادگران آن سال‌ها گمنام بماند.

ساختمان شخصیت‌پرور

مسئولانی که به‌دنبال ساخت المان و یادواره‌های انقلاب و شهدا هستند، فراموش کرده‌اند در خیابان جهاد در محله سلام، ساختمانی با خاطرات بسیار از جهادگران، این روز‌ها در کش‌و‌قوس است که ساختمانی اداری شود یا موزه انقلابی.

ساختمانی که در آن افرادی مانند دکتر سیدحسن فیروزآبادی، دکتر سیدحسن قاضی‌زاده‌هاشمی، سیدهاشم بنی‌هاشمی، محسن انتظاری‌هروی، شهید محمدتقی رضوی و دیگر شخصیت‌های برجسته حضور داشته و رشد کرده‌اند.

احداث ۴ هزار روستا

اگر طی ۵۰ سال قدرت رژیم طاغوت، ۱۷۸ روستا در خراسان آباد شد، جهادگران توانستند از سال ۱۳۵۷ تا ۶۵ بالغ بر ۴ هزار روستا احداث کنند. برخی کار‌ها در کشورمان ازجمله سیلوسازی یا احداث سد خاکی در سیطره بیگانگان بود، اما جهادگران توانستند در همان ساختمان ۴۰۰ مترمربعی، تمام این امور را در دست بگیرند. 

ساختمان جهادی، اداری می‌شود

جهاد سازندگی بعد‌از ادغام با سازمان جهاد کشاورزی به ساختمان جهاد کشاورزی واقع‌در میدان راهنمایی انتقال یافت و از آن زمان ساختمان جهاد بدون استفاده ماند. ساختمان تحویل جهاد نصر شد که گروهی از ایثارگران بودند.

آنها همان کار‌های جهاد را با ساختار جهادی انجام می‌دادند. ساختمان در‌اختیار آنها بود تا اینکه قرار شد سازمان بیوتکنولوژی در خراسان فعالیتش را آغاز کند و این ساختمان مکان فعالیت‌های اداری آنها تعیین شد. از آن به بعد کم‌کم مشکلات این ساختمان به وجود آمد؛ تاجایی‌که می‌خواستند آن را تخریب کنند، اما ایثارگران و فرزندان شهید به میدان آمدند و مانع‌از این کار شدند.

انگار قرار است در این روز‌ها که فعالیت‌های جهادی کمتر از همیشه به چشم می‌آید، اثری از ساختمان قدیمی جهاد هم نباشد. به‌سراغ سیدحمزه رضوی، مدیر امور اداری سازمان جهاد کشاورزی رفتیم تا درباره این ساختمان و کاربری‌های آن بیشتر بدانیم.

پسر شهید رضوی می‌گوید: ماجرا‌های مربوط به این سازمان از زمانی شروع شد که جهاد شهرستان مشهد به میدان راهنمایی منتقل شد و پس‌از مدتی تصمیم بر این قرار گرفت که در شمال‌شرق کشور و مشهد، مرکز بیوتکنولوژی احداث شود.

مرکز تحقیقاتی در طرق برپا شد. برای ساختمان اداری و آزمایشگاه هم قرار شد از مکان قدیم جهاد کشاورزی شهرستان مشهد استفاده کنند و در ساختمان مرکز پشتیبانی جهاد در زمان جنگ جهاد که قبل از آن خانه پیشاهنگان بود، ساختمان جدیدی بسازند. همچنین قرار بر این شد تا زمان ساخته‌شدن ساختمان جدید، ساختمان قدیم جهاد دراختیار قسمت اداری سازمان بیوتکنولوژی قرار بگیرد.

مذاکرات متعددی انجام شد که این اتفاق نیفتد. مجمع فرزندان شهدا در سازمان جهاد کشاورزی، فرماندهان جهادگر دوران جنگ و دیگر دوستان پیگیری کردند تا منجر به ثبت صورتجلسه‌ای شد مبنی بر اینکه به‌محض آماده‌شدن ساختمان بیوتکنولوژی، این ساختمان را تخلیه کنند.

وی ادامه داد: بعد‌از اتمام ساخت ساختمان بیوتکنولوژی، متاسفانه ساختمان جهاد را پس ندادند و می‌گفتند این مکان، بایدساختمان اداری‌شان باشد و ساختمانی که ساخته‌اند، محل آزمایشگاه.

البته فقط در یکی از طبقات ساختمان، وسیله چیده‌اند و دیگر طبقات خالی است. متاسفانه سردر جهاد را برداشتند و می‌خواستند ساختمان را هم خراب کنند، اما فرزندان شهدا، فرماندهان قدیم و ایثارگران با پیگیری جدی مانع از این کار شدند. درنهایت پیگیری‌ها سبب شد تصمیمی جدی برای این ساختمان گرفته شود که دیگر چنین اتفاقاتی رخ ندهد.

مدیر امور اداری سازمان جهاد کشاورزی می‌گوید: ساختمان قدیمی جهاد را به سازمان ایثارگران دادند، اما نبود پارکینگ و وجود دو ساختمان در بولوار خیام و خیابان جهاد و همچنین اجرای طرح زوج و فرد درخیابان جهاد، برای ایثارگران مشکلاتی به وجود آورد. درنهایت تصمیم بر این شد که ساختمان ایثارگران به خیابان خیام انتقال یابد.

پس‌از خالی‌شدن ساختمان، دوباره مرکز بیوتکنولوژی پیگیری کرد تا آنجا را بگیرد. آنها بیشتر به دنبال این بودند تا این مکان را به دلیل مرکزیت در شهر و نزدیک‌بودن به حرم به میهمان‌سرا تبدیل کنند. رئیس فعلی سازمان جهاد کشاورزی مقابل این موضوع ایستادند و خواستار این شدند که ساختمان را به ایثارگران بدهند.

«قبل‌از تبدیل ساختمان قدیمی جهاد به موزه دفاع مقدس و یادمان شهدا، این ساختمان باید بازسازی و مقاوم‌سازی شود.» مدیر امور اداری سازمان جهاد کشاورزی با بیان این موضوع می‌گوید: با‌توجه‌به اهمیت ساختمان جهاد، معاونت فرهنگی شهرداری مشهد با سازمان جهاد مذاکره کرد.

نتیجه آن شد که بودجه‌ای را درنظر گرفتند تا ساختمان تبدیل به موزه دفاع مقدس و یادمان جهادگران شود. این مذاکره منجر به تفاهم‌نامه‌ای شد که متاسفانه به اجرا نرسید. در آن تفاهم‌نامه، نکاتی وجود داشت که برای مالکیت ساختمان در آینده شبهه ایجاد می‌کرد.

فرزند سردار شهید‌محمدتقی رضوی، فرمانده قرارگاه خاتم ادامه می‌دهد: بیشتر فعالیت‌های فرهنگی در طبقه همکف انجام می‌شد. به‌خاطر اینکه ساختمان خالی نماند، قرار بر این بود طبقه بالا را به مجموعه‌های دیگر بدهند، اما هر سازمانی که برای بازدید می‌آمد، نمی‌پذیرفت که طبقه بالا سیستم اداری باشد و طبقه پایین برنامه فرهنگی انجام شود.

وی یادآور می‌شود: اخیرا با رئیس اداره ایثارگران مذاکره کردیم و از آنها خواستیم که این ساختمان را به مجمع فرزندان شهدا واگذار کنند تا تشکل‌های مختلف حوزه‌های فرهنگی جهاد و مجموعه‌های مردمی در سطح شهر را سازمان‌دهی و در این ساختمان مستقر کنند.

قرار بر این شد همین تشکل‌ها هیئت‌امنای مجموعه شوند و تامین اعتبار، تغییرات و اصلاحات را پیگیری کنند. اگر این اتفاق بیفتد، ساختمان ثبت آثار ملی می‌شود تا مالک خاصی نداشته باشد و دچار مشکل نشود.

ماهیت ساختمان

رضوی با بیان فعالیت‌های این ساختمان در دوران دفاع مقدس و اول انقلاب بیان می‌کند: جهادگران به این ساختمان تعلق‌خاطر دارند و جای‌جای آن برایشان، یادآور خاطرات آن روزهاست.

آنها بیشتر از هر فردی درک می‌کنند که ماهیت این ساختمان با همین موضوعات شکل گرفته است و باید به همین روال باقی بماند تا بتوان فرهنگ ایثار و جهاد را به نسل‌های بعد انتقال داد. شاید قصور مجموعه ایثارگران جهاد کشاورزی باشد که نتوانسته‌ایم از ظرفیت آن به‌درستی استفاده کنیم.

مدیر امور اداری سازمان جهاد کشاورزی ادامه می‌دهد: دوباره شهرداری اعلام آمادگی کرده و پای کار آمده است. باوجود تامین اعتبار، نیاز به عزم جدی داریم تا کار شروع شود. ما به‌دنبال این هستیم که دیگر مجموعه‌ها هم پای کار بیایند.

رضوی تصریح می‌کند: مصوب شده است که از سال ۱۳۹۶ مجمع فرزندان شهدا در این ساختمان برگزار شود. در طبقه همکف ساختمان جهاد، موزه و یادمان شهدا با همان چیدمان جهادگران دوره اول انقلاب شکل می‌گیرد.

طبقه بالا مراکز فرهنگی مستقر می‌شوند تا در موضوع فرهنگ‌سازی فعالیت کنند. اگر می‌خواهیم دیگر سازمان‌ها و نهاد‌ها را پای کار بیاوریم، به این دلیل است که با کمک آنها خوراک فرهنگی برای سطح شهر تولید کنیم، نه اینکه فقط در آنجا جمع شویم و موضوع جهاد را مطرح کنیم.

تمام این اتفاقات زمانی اجرایی می‌شود که همه پای کار باشند. اگر این ساختمان فعال نشود، سال آینده به سازمان دیگری واگذار خواهد شد.

* این گزارش سه شنبه ۳ اسفند ۹۵ در شماره ۲۳۰ شهرآرامحله منطقه ۸ چاپ شده است.