محله رسالت؛ یادگار روستای یوسفیه و قاسم‌آباد

تاریخچه

رسالت از قدیمی‌ترین محلات شهرک غرب است که از شرق به میدان نمایشگاه متصل است؛ همان‌جایی که روستای قدیمی قاسم‌آباد در آن قرار داشته است. نام روستای قاسم‌آباد دست‌کم از نیمه دوم قرن سیزدهم قمری شهرت یافته است.

ناصرالدین‌شاه نیز در سفر سال ۱۳۰۰ قمری‌اش به مشهد، هنگام خروج از دروازه ارگ به قصد ییلاقات طرقبه، از روستای قاسم‌آباد نام برده است. این روستا یک چشمه آب بسیار گوارا نیز داشت که تا اوایل دهه ۸۰ در مرکز میدان نمایشگاه بود و آب داشت. قبرستان اهالی روستای قاسم‌آباد در میدان نمایشگاه بود که دو شهید دفاع مقدس نیز در آن مدفون بودند. بعد از ساخت تقاطع پنج‌سطحی نمایشگاه، مقبره دو شهید گمنام حفظ شد، اما نشانه دیگری از روستای قدیمی قاسم‌آباد باقی نماند.

گفتنی است محدوده معروف به قاسم‌آباد در زمان نادرشاه، یوسفیه خوانده می‌شد. بنا به کتاب «جغرافیای تاریخی شهر مشهد»، نوشته مهدی سیدی، یکی از واقفان بزرگ شهر مشهد به‌نام یلداش‌بیک (فرزند حاجی امام‌ویردی کوزه‌کنانی) در سال ۱۱۵۸ قمری روستایی به‌نام یوسفیه را برای مصارف شب‌های احیای ماه رمضان و هزینه سوخت سالانه صحن مقدس و مسجد گوهرشاد وقف کرده است. نشانی جغرافیایی روستای یوسفیه و زمین‌های آن در محدوده منطقه ۱۰ قرار می‌گیرد. اکنون نام یکی از خیابان‌های محله رسالت به‌یاد آن روستای تاریخی، یوسفیه نام‌گذاری شده است.

محله رسالت تا سال ۱۳۵۵ جزو محدوده شهری محسوب نمی‌شد و پس از آن بود که به‌تدریج وارد بافت شهری شد. در اوایل دهه ۶۰ کارکنان شرکت اتوبوس‌رانی در خیابان میعاد در این محله ساکن شدند. تعاونی مسکن شماره‌یک اتوبوس‌رانی مشهد حدود هزار قطعه زمین در محدوده قاسم‌آباد از زمین شهری گرفت و ۲۰۰ واحد ویلایی ۲۵۰ متری با ۹۰ مترمربع زیربنا ساخت و به کارکنان اتوبوس‌رانی تحویل داد. به‌این‌ترتیب، شهرک اتوبوس‌رانی دومین شهرکی بود که بعد از شهرک لشکر در محدوده قاسم‌آباد ساخته شد.

سومین گروهی که زمین برای ساخت خانه در اختیارشان گذاشته شد، آزادگان هشت سال دفاع مقدس بودند که در خیابان آزاده ساکن شدند.

حدود صد سال پیش از تقاطع نمایشگاه کنونی تا تقاطع خلیج فارس (میدان هفت آذر سابق) کاجستان بوده است؛ اما از میان همه آن درخت‌های کاج، فقط دوتایشان سرپا مانده‌اند که قدیمی‌ها می‌گویند عمرشان بیش از صد سال است و به‌نوعی نمادِ قدمت و تاریخ قاسم‌آباد محسوب می‌شوند. آن کاج‌ها اکنون در محله رسالت قرار دارند.

بافت

محله رسالت فقط ۲۰۴ هکتار وسعت دارد، اما با ۳۴ هزارو ۸۰۰ نفر جمعیت هفدهمین محله پرجمعیت مشهد است. به‌طور متوسط در هر هکتار این محله ۱۷۱ نفر سکونت دارند که بیش از سه‌برابر میانگین جمعیتی شهر است. توجه به این نکته نیز مهم است که فقط ۵۳ درصد محله رسالت مسکونی است که این امر تراکم نقطه‌ای جمعیت را در محله رسالت شدیدتر می‌کند.

بسیاری از خانه‌های محله رسالت در خیابان‌های نهضت و یوسفیه قول‌نامه‌ای با متراژ ریزدانه (هفتادمتری و کمتر) است که در سال‌های گذشته به‌صورت غیرمجاز ساخته شده و همین موضوع امروز به مهم‌ترین مشکل این بافت تبدیل شده است؛ چنان‌که کوچک‌ترین مسئله یعنی پیداکردن جای پارک گاه برای ساکنان به بزرگ‌ترین معضل تبدیل می‌شود.

ساکنان خیابان‌های آزاده و میعاد در سال‌های گذشته بسیار تغییر کرده‌اند، اما هنوز تعداد زیادی از ساکنان این خیابان‌ها آزادگان هشت سال دفاع مقدس و کارکنان شرکت اتوبوس‌رانی مشهد هستند.

جوانان ۲۵ تا ۳۵ ساله بیشترین جمعیت محله رسالت را تشکیل می‌دهند. همچنین، فراوانی تعداد کودکان کمتر از چهار سال نشان‌دهنده زیادبودن نرخ باروری در این محله است.
باغات کشاورزی هفت‌و‌نیم و تأسیسات شهری پنج‌و‌نیم‌درصد از مساحت محله رسالت را به خود اختصاص داده‌اند.

خانه‌های یک‌طبقه تا سه‌طبقه در محله رسالت زیاد به چشم می‌خورد. بااین‌حال، شمار ساختمان‌های چهارطبقه نیز کم نیست. اندکی هم ساختمان پنج‌طبقه و حتی شش‌طبقه در این محدوده وجود دارد.

دسترسی

محله رسالت به خطوط قطارشهری دسترسی ندارد. از نظر دسترسی‌های درون‌شهری نیز به‌دلیل ارتباط با بزرگراه‌های آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی و امام‌علی (ع) و همچنین تقاطع پنج‌سطحی نمایشگاه، وضعیت خوبی دارد. هرچه به‌سمت حاشیه بزرگراه آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی و مرز محله رسالت با بزرگراه امام‌علی (ع) پیش می‌رویم، دیگر از ایستگاه اتوبوس خبری نیست.

همین پراکندگی نامناسب موجب شده است در این محله، میانگین فاصله مکانی تا نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس بیشتر شود، به‌طوری‌که برای پیمودن این ۲۶۰ متر دست‌کم باید کمی بیش از ۳ دقیقه زمان را در نظر بگیرید. تجمع ایستگاه‌های اتوبوس بیشتر در مرکز محله رسالت و محدوده بولوار شریعتی است که دسترسی خوبی را برای ساکنان این نقاط فراهم کرده است.

امکانات فرهنگی و رفاهی

• از مهم‌ترین ظرفیت‌های محله رسالت، بوستان موضوعی دانش در حاشیه بزرگراه امام‌علی (ع) است که مقصد بسیاری از اردو‌های دانش‌آموزی از سراسر مشهد نیز محسوب می‌شود.
• بیشتر مغازه‌های تجاری محله رسالت در حاشیه خیابان شریعتی و میعاد قرار دارند.
• محله رسالت شش مسجد دارد که دراین‌میان، مسجد قدیمی صاحب‌الزمان (عج) با برگزاری برنامه‌های فرهنگی و مذهبی توانسته است گروه‌های مختلف سنی را به خودش جذب کند.
• مجموعه ورزشی میثاق در کنار فروشگاه شهرما در خیابان آزاده نیاز‌های روزانه زندگی و تفریحی‌ورزشی ساکنان را رفع می‌کنند.
• پارک‌های محلی و خطی کوچکی در محله رسالت وجود دارد که برای رسیدن به نزدیک‌ترین نقطه فضای سبز در محله رسالت، به‌طور میانگین باید ۲/۵دقیقه زمان را در نظر بگیرید.
• محله رسالت دو درمانگاه و سه دبستان دارد.

حدود جغرافیایی

محله رسالت شکل هندسی منظمی ندارد. این محله از شرق به بولوار شهید رفیعی، از شمال شرق به بولوار شهید قنبری، از شمال غرب به بزرگراه آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی و از جنوب به بزرگراه امام‌علی (ع) محدود می‌شود. محله‌های فرهنگیان، لشکر، جاهدشهر و فارغ‌التحصیلان در همسایگی محله رسالت قرار دارند.