کسب و کار خوشبو اما خطیر

عطر خوش ریحان، رزماری، زنجبیل و زعفران در هوای کوچه پیچیده است. ظاهر مغازه مانند بقیه مغازه‌های عطاری است، ویترین‌های کوچک شیشه‌ای با گیاهان دارویی پر شده ‌است و به‌دلیل رعایت بهداشت، روی ویترین‌ها پلاستیکی قرار دارد. نام هر گیاه به‌ همراه برخی خواص آن‌ها با برچسب مشخص است. عرقیات گیاهی، روغن‌ها و صابون‌های گیاهی هم جای خود را دارند و مشتری به ‌راحتی می‌تواند محصول مورد نیاز خودش را انتخاب کند.

در سال‌های اخیر به‌دلیل عوارض داروهای شیمیایی، گرایش مردم به‌ استفاده از گیاهان دارویی بیشتر شده است و در مواردی ترجیح می‌دهند به جای داروخانه‌ها راه عطاری‌ها را پیش بگیرند. مهناز سرسخت، قدیمی‌ترین عطار محله وکیل‌آباد، است و 15سالی می‌شود که در این حرفه مشغول است. او تحصیلات دانشگاهی خود را هم در این رشته سپری کرده ‌‌است و مدرک کارشناسی «بهره‌برداری از گیاهان معطر دارویی» دارد.

اول از همه باید مجوز گرفت

مغازه‌اش خیلی بزرگ نیست، شاید 12متر مربع، می‌گوید این محله کشش بیشتر از این را ندارد. او درباره نحوه شروع این حرفه توضیح می‌دهد: قبل از هر چیزی باید مجوزهای لازم را بگیرید. جواز کسب را از صنف عطاری و کارت بهداشت را هم باید از اداره بهداشت گرفت. متراژ مغازه می‌تواند از 10متر مربع شروع شود و برای گرفتن مجوز، دیوارها باید تا سقف سرامیک یا کاشی باشد. هزینه رهن و اجاره مغازه هم بستگی به محله دارد. 

عطاری وسایل خیلی زیادی ندارد و قفسه، ترازو، میز و ویترین از وسایل ضروری هستند. تمام این‌ها را با مبلغی کمتر از 20میلیون می‌توان خرید. مهناز سرسخت ادامه می‌دهد: بیشترین پول را باید برای خرید جنس کنار بگذارید. 

اجناسی که در 5سال گذشته تورم 10برابری را تجربه کرده‌اند، مثلا جوش‌شیرین تا 3سال پیش کیلویی 4هزار تومان بود ولی امسال به 40هزار تومان رسیده و یا زردچوبه 10هزار تومانی تا 50هزار تومان افزایش قیمت داشته‌ است، خلاصه که برای راه‌اندازی این شغل حداقل سرمایه لازم حدود 50 تا 80میلیون تومان است تازه اگر صاحب ملک هستید ولی اگر قصد مستأجری دارید باید مبلغی حدود 150 تا 200میلیون تومان را کنار بگذارید.

علم در کنار تجربه کاری نیاز است

این کارشناس گیاهان دارویی در طول سال‌هایی که حرفه عطاری را ادامه داده است نزد استادان طب سنتی مانند استاد سیدحسن بخارایی شاگردی ‌کرده و کتاب‌های زیادی نیز خوانده‌ است که از جمله آن‌ها می‌توان به «دایره‌المعارف مصور گیاهان دارویی»، «درمان گیاهی با روش بوعلی‌سینا» و «تولید و فروش گیاهان دارویی» اشاره‌کرد. او از معدود عطارهایی است که تحصیلات آکادمیک مرتبط دارد و دانش‌آموخته مقطع کارشناسی رشته «بهره‌برداری از گیاهان معطر دارویی» است.

بانوی توانمند محله وکیل‌آباد با تأکید بر اینکه در این حرفه، تجربه و دانش حرف اول را می‌زند، توضیح می‌دهد: عطاری مانند بقالی نیست که با خرید چند کالا و فروش آن‌ها به مردم درآمد داشته‌ باشید، یک عطار خوب و باتجربه باید به خواص گیاهان دارویی مختلف و مواد مؤثر آن‌ها اشراف کامل داشته و با اصول درمان و دارویی‌ که عرضه می‌کند آشنا باشد. 

یک عطار خوب باید درباره تداخل داروهای گیاهی و داروهای شیمیایی اطلاعات کافی داشته ‌باشد چرا که مصرف هم‌زمان برخی داروهای گیاهی با داروهای شیمیایی موجب خونریزی دستگاه گوارشی، تشنج و ایجاد مشکل برای بیماران قلبی، عروقی و دیابتی می‌شود. یک عطار خوب باید مزاج‌ها را بشناسد و نسخه‌پیچی گیاهان دارویی را با توجه با طبع سرد و گرم و معتدل افراد انجام دهد. همه این‌ها چم و خم کار است و فقط با دانش و تجربه کافی به‌دست می‌آید.

با جنس جور، بازار کساد نمی‌شود

اگر عطاری‌ها جنسشان جور باشد، هیچ‌گاه بازار کسادی ندارند. مهناز سرسخت این را می‌گوید و ادامه می‌دهد: فصل رونق کار عطاری‌ها در ماه‌های محرم، صفر و رمضان است که مشهدی‌ها برای نذری‌ دادن شله‌زرد، شله‌مشهدی، دیگچه، حلوا و انواع شربت‌ها مشتری پر و پا قرص ادویه‌جات، زعفران، تخم‌شربتی، خاکشیر و عرقیجات می‌شوند.

او یادآوری می‌کند: علاوه براین، در یکی دو سال اخیر همه مردم دنبال داروی کرونا بوده‌‌اند، از داروهایی گرفته که برای رفع عفونت مناسب است تا گیاهان دارویی مثل آویشن، ختمی، عناب و پونه‌کوهی، اما باز هم تأکید می‌کنم داروی گیاهی را نباید بدون حساب و کتاب تجویز کرد چراکه مصرف بی‌رویه و سر خود آن‌ها می‌تواند آسیب‌رسان باشد، به‌عنوان مثال آویشن برای کسی که دچار سرماخوردگی شده‌ است شاید مناسب باشد اما بیماری فردی را که تیروئید پرکار دارد تشدید می‌کند.

داروهای گیاهی تاریخ انقضا دارد

عطاری‌ها باید گیاهان دارویی را در مکانی خشک و خنک نگهداری کنند که از تابش مستقیم نور آفتاب در امان باشد. کارشناس بهره‌برداری از گیاهان دارویی در این ‌باره توضیح می‌دهد: درست است که گیاهان دارویی از طبیعت گرفته می‌شوند و به‌صورت خشک استفاده می‌شوند اما باز هم مانند مواد خوراکی و داروهای شیمیایی تاریخ مصرف دارند و پس از مدتی کارایی خود را از دست می‌دهند، حتی طعم، بو و خواص سابق را هم ندارند و استفاده آن‌ها می‌تواند باعث اختلال در بدن و ایجاد بیماری شود. 

شیوع کرونا، افزایش قیمت دلار و احتکار گیاهان دارویی توسط برخی سودجویان بر افزایش قیمت گیاهان دارویی دخیل بوده‌است

از طرفی گیاهان دارویی بعد از برداشت از مراتع باید کاملا خشک شوند وگرنه بعد از مدت کوتاهی فاسد شده و در اصطلاح پروانه می‌کنند، گیاهان فاسد شده یک ماده دورریختنی محسوب می‌شوند اما بعضی همکاران ما آن‌ها را الک کرده و دوباره استفاده می‌کنند!

خشکسالی و خطر گرانی

اقلیم متنوع و جغرافیای مناسب، موجب رویش بسیاری از گیاهان دارویی در استان خراسان رضوی شده ‌است با این حال برخی از این گیاهان رو به انقراض هستند. 

مهناز سرسخت می‌گوید: در فصل بهار، ارتفاعات جاغرق، کنگ و هزارمسجد محل رویش بسیاری از گونه‌های گیاهی همچون چای‌کوهی، بابونه، شاتره، کلپوره، نعنا، بیدمشک و گل‌‌محمدی بوده که بخشی از نیاز عطاری‌ها را برطرف می‌کند اما در سال‌های اخیر عواملی همچون خشک‌سالی، برداشت‌های بی‌رویه، ویلاسازی در زمین‌های کشاورزی و چرای بی‌رویه دام‌ها باعث انقراض برخی گونه‌های گیاهان دارویی مانند اسطوخودوس شده‌ است که این موضوع یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش قیمت گیاهان دارویی در دو ‌سه‌سال گذشته بوده ‌است. البته عوامل دیگری مانند شیوع کرونا و افزایش تقاضای برخی گونه‌های گیاهی، افزایش قیمت دلار و احتکار گیاهان دارویی توسط برخی سودجویان هم بر افزایش قیمت گیاهان دارویی دخیل بوده‌است.