قرار چهارشنبههای قرآنی بانوان محله امام خمینی سی ساله شد 
قدیمی‌ترین تصویر کوشک مهدی در آلبوم موزه گلستان 
قدیمی‌ترین تصویر کوشک مهدی در آلبوم موزه گلستان
«کوشک مهدی» احتمالا یکی از قدیمی‌ترین و در‌عین‌حال ناشناخته‌ترین مکان‌های تاریخی حاشیه مشهد است؛ روستایی کهن‌سال که اراضی آن بر کرانه‌های کشف‌رود باستانی قرار دارد و امروزه به‌دلیل هم‌جواری با محدوده شهری، فضای روستایی خود را به‌تدریج از دست داده است. کوشک مهدی حمامی قدیمی و متعلق به دوره قاجار دارد که در سال ۱۳۸۸ خورشیدی ثبت‌ملی شده است، اما کمتر‌کسی از وجود چنین مکانی در حاشیه شهر مشهد خبر دارد.
نکته جالب اینجاست که نام کوشک‌مهدی حتی در اسناد مالیاتی و تقسیمات کشوری دوره قاجار هم به چشم نمی‌خورد و شاید به‌همین‌دلیل، مهدی سیدی نیز در کتاب ارزشمند «نگاهی به جغرافیای تاریخی مشهد»، به آن اشاره‌ای نکرده است.
به نظر می‌رسد که کوشک‌مهدی بخشی از اراضی روستا‌های اطرافش محسوب می‌شده است؛ روستا‌هایی مانند «فریزی» یا شاید «کشف» و «خین‌عرب». در جلد نهم کتاب «فرهنگ جغرافیایی ایران» درباره کوشک‌مهدی آمده است: «دهی از دهستان میان‌ولایت که در بخش ارداک شهرستان مشهد واقع است و ۷۴۲ تن سکنه دارد».
اطلاق عنوان کوشک به این آبادی، احتمالا از وجود بنایی معظم و زیبا در آن خبر می‌دهد که شاید محل اقامت بزرگان و اشراف مشهدی بوده است؛ به‌همین‌دلیل روستای مذکور باوجود قرار نداشتن در تقسیمات حکومتی، جمعیتی نسبتا زیاد داشت و در آن حمام عمومی زیبایی ساخته بودند.
جمعیت این روستا اکنون از ۳ هزار نفر فراتر رفته است و البته این رشد جمعیت را باید ناشی از پیوستگی کوشک‌مهدی با مشهد بدانیم. در آلبوم شماره۲۴۰ از مجموعه آلبوم‌های کاخ‌موزه گلستان، عکسی از کوشک‌مهدی وجود دارد که باید آن را قدیمی‌ترین تصویر از این روستای کهن‌سال، اما فراموش‌شده بدانیم.
این عکس در سال ۱۳۱۱ قمری (۱۲۷۲ خورشیدی)، توسط عبدا... قاجار (عکاس مخصوص ناصرالدین‌شاه) و در ادامه همان مأموریتی برداشته شد که در قسمت‌های پیشین «کشف تاریخ»، به تفصیل درباره‌اش صحبت کردم. مانند دیگر‌عکس‌های این آلبوم، عبدا... قاجار ذیل عکس برداشته‌شده از کوشک‌مهدی، توضیحاتی ارائه می‌کند که البته چندان جامع نیست. نکته جالب‌توجه در این عکس، حضور خود عبدا... قاجار در آن است و نشان می‌دهد که اصل تصویر را شاگرد یا نوکر وی برداشته است.
این تصویر از معدود‌عکس‌هایی است که در آن، نام بیشتر حاضران ثبت و در ذیل عکس نوشته شده است: «گروپ اشخاصی که بدرقه نمودند خانه‌زاد را هنگامی‌که به قوچان و بجنورد می‌رفت و در کوشک‌مهدی که دو فرسخی مشهد است عکس افتاده شد. (از راست) علی‌اکبر‌خان پسر ناظم تلگراف‌خانه، محمدحسین‌میرزا سرتیپ مهندس، محمدحسین‌خان ناظم تلگراف‌خانه، عبدالعزیز میرزا تلگرافچی، جلیل میرزا رئیس تلگراف‌خانه، خانه‌زاد عبدا... قاجار، ابوالقاسم‌خان سرتیپ کارگزاری، موسی‌خان رئیس بنایی، صادق‌خان سرتیپ قزاق [و]حیدرقلی‌میرزا نواده معین‌الدوله.»
برداشته شدن عکس در کوشک‌مهدی نشان می‌دهد که این روستا در مسیر اصلی کاروان‌هایی قرار داشته است که به سوی شمال و شمال‌غربی مشهد رهسپار بوده‌اند و در‌واقع حد‌نهایی بدرقه یا استقبال از بزرگانی محسوب می‌شده است که قصد خروج یا ورود به مشهد را داشته‌اند.
به این دلیل که عکس حالت یادگاری و جمعی داشته است، جزئیات زیادی از کوشک‌مهدی در آن پیدا نیست و فقط می‌توان دیوار و برجی را در قسمت راست عکس تشخیص داد. در عکس امروز، عبدا... قاجار را در میان جمعیت مشخص کرده‌ام.
* این گزارش سه‌شنبه ۱۷ تیر در شماره ۴۵۲۶ روزنامه شهرآرا صفحه تاریخ و هویت منتشر شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
