مسجد «جفایی» و ثبت دو قرن خاطره برای اهالی سرشور

مساجد قدیمی بسیاری در گوشه‌وکنار شهر و محله ما قرار دارند که داستان ساخت‌وساز هر‌یک متفاوت است؛ مساجدی که هنگام واردشدن به آنها، فضای معنوی‌اش همراه با قدمت آن، هر فرد نمازگزاری را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

بیشتر مساجد سطح شهر به نام ائمه‌اطهار نام‌گذاری شده‌اند، اما در‌این‌میان، گاهی مساجدی به چشم می‌خورد که نامی غیر از این دارند و این سوال را در ذهن تداعی می‌کنند که «علت این نام چیست؟» یکی از این مساجد قدیمی که در محله سرشور قرار دارد، مسجد «جفایی» است که به‌نقل از هیئت‌امنای مسجد، قدمتی بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال دارد. برای آشنایی بیشتر با این مسجد، گفتگویی با «حجت‌الاسلام ابراهیم نیکدل» امــام‌جماعت مسجـد، «سیدحسن لاجوردی» مسئول پایگــاه مسجد و «هـادی ملکی» قدیمی‌ترین نمازگزار مسجد داشتیم تا خاطرات مسجد جفایی را از زبان آنها بشنویم.

۳ مسجد در یک مسجد

حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قبل، مسجد کوچکی در خیابان امام رضای فعلی در نزدیک کوچه چهنو تاسیس شد. این مسجد به‌طور تقریبی ۶ متر مساحت داشت و نامش «بقیه‌ا... (عج)» بود و نمازگزاران محله، سالیان طولانی برای اقامه نماز به آن مراجعه می‌کردند. حاج‌ابراهیم چاووشی که فردی متول و خیّر بود و در نزدیکی مسجد بقیه‌ا... (عج) چند باب مغازه و زمین داشت، تمایل بسیار به ساخت و وقف مسجدی در این محله داشت؛ به‌همین‌خاطر مسجدی با نام «حاج‌ابراهیم چاووشی» در فاصله کمی از مسجد «بقیه‌ا... (عج)» تاسیس کرد و برای اداره مسجد نیز مغازه‌هایش را به‌عنوان رقبه قرار داد.

اهالی محله از این دو مسجد برای خواندن نماز و انجام مراسم مذهبی استفاده می‌کردند و البته باتوجه‌به اینکه در آن زمان، ساکنان این محله زیاد بودند، هر دو مسجد رونق خودش را داشت تا اینکه در سال‌۱۳۶۹ هجری‌قمری سیلی که در مشهد آمد، این دو مسجد را هم مانند سایر خانه‌ها ویران کرد و تنها خرابه‌ای از آنها باقی ماند.

مسجد «جفایی» به‌نقل از هیئت‌امنای مسجد قدمتی ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال دارد

پس‌از این اتفاق، هیئت‌امنای مساجد تصمیم به بازسازی این دو مسجد گرفتند. یکی از اعضای مسجد با نام «محمد جفایی» که زمینی بین این دو مسجد داشت، پیشنهاد ساخت مسجدی جدید، اما بزرگ‌تر را داد و باتوجه‌به اینکه قطعه‌زمینش در بین دو مسجد «بقیه‌ا... (عج)» و حاج‌ابراهیم چاووشی قرار داشت، برای سر‌و‌سامان‌دادن به این دو مسجد کوچک محله به اعضای هیئت‌امنا پیشنهاد داد که همه این زمین‌ها یکپارچه شده و مسجد بزرگ‌تری در محله ساخته شود.

لازم به یادآوری است در طول این سال‌ها و تغییراتی که بافت اطراف حرم داشت، موقوفه‌های حاج‌ابراهیم چاووشی در خیابان امام‌رضا (ع) قرار گرفت و به‌طور کلی تخریب شد و از بین رفت و در آن زمان شهرداری وقت چیزی به‌عنوان غرامت به مسجد نپرداخت.

جفایی که بود؟

محمد جفایی، یکی از ساکنان محله سرشور بود که سال‌ها در این محله زندگی می‌کرد و مدتی عضو هیئت‌امنای مسجد شد. در طول زندگی‌اش خداوند به او فرزندی نداده بود و به قول خودش ورثه‌ای نداشت تا یاد و نامش را پس‌از مرگ زنده نگه‌دارد.

این تفکر سبب شد تا او بخواهد برای آینده‌اش باقیات صالحاتی برجای گذارد. وقتی پیشنهاد ادغام مساجد را به هیئت امنا داد، آنها استقبال کردند، اما او درکنار این پیشنهاد از آنها خواسته‌ای داشت؛ می‌خواست نامش را برروی مسجد بگذارند تا اسمش همیشه در ذهن‌ها باقی بماند و پس‌از مرگ، نامش هم با او نمیرد. هیئت امنای مسجد با این موضوع موافقت کردند و از سال ۱۳۷۰ هجری قمری مسجد جفایی در این خیابان احداث و با همین اسم، نام‌گذاری شد. البته برخلاف تصور حاج‌محمد جفایی، دخترخوانده‌اش هر سال دهه اول محرم با نام و یاد او مراسمی در همین مسجد برگزار می‌کند و نام و یاد او را زنده نگه‌داشته است.  

تاثیر مثبت هم‌جواری با حرم

مسجد جفایی در یکی از مسیر‌های پررفت‌وآمد منتهی به حرم مطهر قرار گرفته است و این مسجد به لحاظ کاربردی و اهمیت از محوری‌ترین مساجد سطح شهر به شمار می‌آید. شاید در نگاه اول، این تصور در ذهن ایجاد شود که هم‌جواری با حرم مطهر امام‌رضا (ع) سبب شده افراد اندکی در این مسجد حاضر شوند، اما در هر وعده نماز، جمعیتی نزدیک به ۷۰ تا ۸۰ نفر در این مسجد اقامه نماز می‌کنند که بیشتر این نمازگزاران، زائران و مجاورانی هستند که هنگام شنیدن اذان در آن محدوده قرار دارند و برای خواندن نماز اول وقت به مسجد می‌آیند.

اطراف مسجد جفایی، مغازه‌ها و هتل‌های متعددی قرار دارند و موقعیت مکانی آن سبب شده تا ساکنان بومی محله به حداقل برسند، اما باوجود این، فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی این مسجد به قوت خود باقی است و هنوز هم نمازگزاران قدیمی آن، دلبستگی و همبستگی گذشته را دارند و در هر کجا که باشند، برای برگزاری مراسم مناسبتی، خودشان را به این مسجد می‌رسانند و مراسم مذهبی را برگزار می‌کنند.

برخی تصور می‌کنند هم‌جواری مسجد جفایی با حرم مطهر رضوی موجب کمترشدن نمازگزارانش می‌شود، اما این هم‌جواری به مسجد رونق بخشیده و سبب شده تا در ایام خاص، نمازگزاران بیشتری به این مسجد بیایند و گاهی مراسم جشن مسجد تا ساعت ۱۲ شب برگزار باشد. همچنین در این مسجد، مراسم شب‌های شهادت برگزار می‌شود و هیئت مذهبی این مسجد برای تمام عزاداری‌ها به‌سمت حرم می‌روند و همین فعالیت‌ها سبب شده تا این مسجد پنج‌سال متوالی توسط آستان قدس رضوی به‌عنوان هیئت ممتاز شناخته و تقدیر شود.

بسیج خواهران در این مسجد فعال‌تر است

اطراف حرم دیگر مانند گذشته ساکنان چندانی ندارد و بیشتر از هر چیز، هتل‌آپارتمان‌های سر‌به‌فلک‌کشیده در آن خودنمایی می‌کند و همین امر موجب تغییر و تحولات بسیاری در محلات قدیمی شده است، اما رفتن و دورشدن از این محله، موجب رکود مسجد جفایی نشده و بچه‌های قدیمی و فعال مسجد را مانند گذشته به این محله می‌کشاند تا در مراسم مناسبتی شرکت کنند. شاید بتوان گفت دل‌بستگی و احساس تعلقی که آنها به اینجا دارند و برنامه‌های مسجد همه دست‌به‌دست هم داده‌اند تا هر یک از راه دور و نزدیک خودشان را به مسجد برسانند و به قول معروف «چراغ اینجا را روشن نگه‌دارند»، پایگاه بسیج برادران هنوز هم اعضای قدیمی خودش را دارد که شامل ۴۵ عضو است و از این تعداد ۳۰ عضو فعال هستند. آنها هر شب سه‌شنبه به این مسجد می‌آیند، دور هم جمع می‌شوند و دعای توسل، جلسه سخنرانی و پرسش و پاسخ برگزار می‌کنند. جوانان و نوجوانان خانواده‌هایی که در این مسجد رفت‌وآمد دارند، از این مراسم استقبال بیشتری می‌کنند.

{$sepehr_key_۲۵۶}

پایگاه بسیج خواهران این مسجد فعال‌تر است و در حال حاضر ۸۵ عضو فعال دارد. اعضای بسیج خواهران برای انجام فعالیت‌هایشان هر سه‌شنبه صبح دور هم جمع می‌شوند. از دیگر فعالیت‌های آنها می‌توان به راه‌اندازی تابلوی اعلانات در ورودی مسجد اشاره کرد که مورد استقبال کسبه و رهگذران قرار گرفته است.

روز ارتحال امام در جوار امام رضا (ع) هستیم

باتوجه‌به اینکه مسجد جفایی در این محله مسجدی قدیمی است، در بسیاری از کار‌ها پیش‌قدم است و سعی می‌کند برنامه‌ریزی درستی داشته باشد؛ به‌طور مثال بیشتر مساجدی که در مناطق مسکونی قرار دارند، در روز‌های سالگرد ارتحال امام خمینی اهالی محل را برای مراسم عزاداری به مرقد
امام می‌برند، اما باتوجه‌به موقعیت مکانی مسجد جفایی هر‌ساله، در روز سالگرد ارتحال امام راحل پایگاه بسیج حوزه، مراسم عزاداری را در همین مسجد و در جوار بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) برگزار می‌کند که با استقبال بسیاری روبه‌رو می‌شود.

شهدای محل را فراموش نمی‌کنیم

وقتی که جنگ شد، از گوشه‌و‌کنار کشور همه عازم جبهه شدند و محله سرشور نیز مانند سایر محلات، رزمندگان خودش را داشت و تعدادی از این رزمندگان به درجه رفیع شهادت نائل شدند و خانواده‌هایشان در این محل بودند، اما با گذشت زمان کم‌کم رخت سفر از این محله بستند و به دیگر نقاط شهر مشهد رفتند.

هرچند که برخی از خانواده‌های شهدا دیگر اهل این محله نیستند، بسیجیان مسجد جفایی آنها را فراموش نکرده‌اند و به بهانه‌های مختلف از آنها یاد می‌کنند. آنها به هر بهانه‌ای مراسمشان را در خانه یکی از شهدای محله برگزار می‌کنند تا به آنها بگویند اگر فرزند شما و دوستمان دیگر در این جمع نیست، یاد و خاطرش در بین ما باقی است. برای این بسیجیان فرقی نمی‌کند آن خانواده در کدام قسمت از شهر زندگی می‌کنند و ساکن کجا شده‌اند، مهم سرزدن به آنها و زنده‌نگه‌داشتن یاد و خاطره شهیدشان است.

۱۲۰ خانوار تحت پوشش

نزدیکی این مسجد به حرم رضوی و در‌حاشیه‌بودن آن، دردسر‌های خودش را هم دارد. هر بار موقع نماز افرادی می‌آمدند که ابراز نیازمندی می‌کردند و درخواست کمک داشتند. این کار آنها علاوه‌بر ایجاد بی‌نظمی در برگزاری نماز‌ها تصویر نازیبایی از مشهد را در ذهن زائران باقی می‌گذاشت.

به همین دلیل به پیشنهاد امام جماعت فعلی مسجد «حجت‌الاسلام نیکدل» خیریه‌ای در مسجد جفایی تشکیل شد تا پس‌از شناسایی نیازمندانی که به آنجا مراجعه می‌کنند، آنها را تحت پوشش قرار داده و به آنها کمک کنند و در حال حاضر ۱۲۰ خانوار تحت پوشش این مسجد قرار گرفته‌اند و خدماتی از‌جمله هدیه سبد خوار و بار، اهدای مبالغ نقدی به آنها داده می‌شود. گاهی نیز مسافران در‌راه‌مانده به این مسجد مراجعه می‌کنند و تقاضای کمک دارند که درخواست آنها بی‌جواب نمی‌ماند.

هر چند موقوفه‌های حاج‌ابراهیم چاووشی در گسترش شهری از بین رفت، از‌آنجا‌که همه چیز دست خداست، امورات این مسجد با کمک‌های خیّران می‌گذرد و تاکنون با مشکلی مواجه نشده است. خیلی وقت‌ها زائرانی که به این مسجد می‌آیند، مبالغی را به عنوان هدیه یا نذر به مسجد می‌دهند. همچنین افراد خیّری هستند که از این مسجد حمایت می‌کنند و با کمک همین خیّران شش‌سال قبل نمای بیرونی و داخل مسجد جفایی بازسازی و تعمیرات لازم در آن انجام شده است.

بزرگانی که به این مسجد آمده‌اند

تنها مسجد بین‌المللی که می‌توان گفت بیشتر سران در آن نماز خوانده‌اند، مسجد جفایی است. به‌طور کلی این مسجد بزرگان بسیاری را به خودش دیده است، ازجمله امامان جماعت این مسجد می‌توان از شیخ‌علی معصومی، حاج‌محمد مروارید، حجت‌الاسلام علوی و در حال حاضر حجت‌الاسلام نیکدل یاد کرد. همچنین بزرگانی از‌جمله مقام‌معظم رهبری، امام جمعه فعلی مشهد، حضرت آیت‌ا... میلانی، حضرت آیت‌ا... میرزا‌جعفری در این مسجد رفت‌و‌آمد داشته‌اند و کلاس‌ها و مباحثه‌هایشان را بعد‌از نماز صبح در اینجا برگزار می‌کردند.

* این گزارش ۱۲ خردادماه سال ۱۳۹۴ در شهرآرا محله شماره ۱۴۷ منطقه هشت منتشر شده است.