ازدواج‌های این دفتر هشتاد سال قدمت دارد

آنگاه که پیامبر (ص) دست مقدس حضرت زهرا (س) را در دست بیکران علی (ع) گذاشت تا شور کبریایی افلاکیان را برانگیزد و هلهله فرشتگان را بشنود، سرود همدلی در نخلستان پیچید و عاشقانه‌ترین امضا در بهترین محضر عالم ثبت شد. این ازدواج که عمری به گستردگی آفتاب دارد، انسان را به حریم بی‌انتهای عصمت سپرد و بهانه‌ای شد تا در سالروز آسمانی‌ترین پیوند زمینی، پیروان علوی و عاشقان فاطمی، دل در حریم یار بسپارند و آغاز دلدادگی خود را در با قداست این روز مبارک پیوند زنند.

گرچه چند روزی از پیوند آسمانی و تکرار‌نشدنی حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) می‌گذرد، حلاوتش ما را بر آن داشت تا سراغ یکی از محضر‌های ثبت ازدواج برویم که قدمتی ۸۲ ساله دارد و مانند بسیاری از محضر‌های دیگر، در این روز نورانی، ثبت‌کننده لحظه وصال عشاق بود.

در یک قدمی وصال

محضر ثبت ازدواج  قدیمی که اکنون در منطقه‌۱۱ قرار دارد. حیاط باصفا و درختان میوه آن انسان را یاد خانه‌های ویلایی مادربزرگ‌ها و شیطنت‌های کودکی می‌اندازد، اما بنری که در روی آن تصویری از سفره‌های عقد قدیم چاپ شده حاکی از آن است که پا در یک دفتر رسمی ثبت ازدواج گذاشته‌ایم. با باز‌کردن درب، نمایی از سفره عقد زیبایی را می‌بینیم.

صندلی‌های مهمانان دور تا دور سفره چیده شده و مبلمان قرمز رنگ در انتظار نشستن عروس و داماد‌هایی است که قرار است بالای سرشان پارچه سفید بگیرند و قند بسابند تا عروس‌خانم پس از سومین‌بار، «بله» را بگوید و کام همه شیرین شود.

تابلوی بالای سر عروس و داماد آسمانی را به تصویر کشیده است که در آن ملائک به پرواز درآمده‌اند و به یمن جاری‌شدن خطبه عقد، گل می‌ریزند. کلام‌الله مجید و جام عسل هم به رسم اعتقادات کهن، بالاترین جایگاه سفره را به خود اختصاص داده‌اند.

چوب‌های فروزان، گرمای زندگی را تداعی می‌کنند و چند تابلو شعر با مضمون «تو ماهی و من ماهی این برکه کاشی...، لحظه دیدار نزدیک است...، نیست مرا جز تو دوا...» هر فرد جوان و پیری را به یاد شعله‌های عشق می‌اندازد.

چند پله را بالا می‌رویم تا به اتاق سردفتر برسیم. این دفتر اول مردادماه سال ۱۳۱۵ توسط ترابی غرقی تأسیس شده، اما چند ماه پس از بازگشایی، عمرش کفاف نمی‌دهد و پسرش راه پدر را ادامه می‌دهد. سال‌۹۲ جواد ترابی غرقی مرحوم می‌شود و پس از سه سال  سردفتری  محضر ازدواج مورد نظر را حسن هدایت به عهده می‌گیرد که  تاکنون این مسئولیت را  به دوش دارد.

این دفتر از بدو تأسیس در مکان‌های مختلفی مانند جاده کلات، جاده سیمان، خواجه ربیع، بولوار راه‌آهن و ... بوده و تا امروز که در بولوار امامت قرار دارد، ۱۳‌هزار و ۶۶۰ ازدواج توسط آن به ثبت رسیده است.

رد مس در مهریه‌های قدیم 

دفاتر قدیمی دفتر ثبت ازدواج گزارش ما  از آنجایی که مربوط به ۸۲ سال پیش هستند از بعضی قسمت‌ها دچار خوردگی شده‌اند، اما آنچه چشم‌نوازی می‌کند، خط‌خوش و خوانای آن‌هاست. برخلاف دفاتر امروزی که اکثر آن‌ها از قبل چاپ شده و سردفتر فقط مشخصات را وارد می‌کند، تمام سطر‌های صفحات دفاتر قدیمی توسط خود سردفتر پر می‌شده و خوانا‌بودن خط نکته‌ای است که در تمام صفحات رعایت می‌شده است. کنجکاو می‌شوم و نگاهی به مهریه‌های ثبت شده ازدواج‌های حدود سال ۱۳۱۵ می‌اندازم خبری از پول و سکه نیست. در اکثر موارد یا زمین را مهریه می‌کردند، یا چند کیلو ظروف مسی و یا چند تخته فرش.

حدود سال ۱۳۲۲ در بعضی مهریه‌ها به جای مس، مبالغی مانند ۵۰۰ ریال و هزار ریال در نظر گرفته می‌شده و از حدود سال ۱۳۲۵‌کم‌کم طلا هم به آن گنجانده شده است. در بعضی موارد، مهریه ترکیبی از پول نقد، مثقالی طلا و چند کیلو ظرف مسی است. کم‌کم سکه‌های طلا جایگزین همه آن‌ها می‌شود و طی دهه‌های بالاتر، شاهد افزایش تعداد سکه‌ها هستیم.

سر صحبت را با حسن هدایت سردفتر محضر ازدواج شماره ۶۵ باز می‌کنیم و ابتدا از اینکه چطور شد به سمت این شغل آمده است می‌پرسیم. او که متولد ۱۳۴۰‌است، می‌گوید: سال ۶۳ که همسرم را عقد کردم دانشجوی رشته الهیات و بورسیه آموزش و پرورش بودم بنابراین سال ۶۴ برای تدریس در مناطق محروم به ایرانشهر اعزام شدم و با همسرم ۹‌سال در آنجا زندگی کردیم سپس یک سال به مشهد آمدیم، اما از سال ۷۵ تا ۷۷ برای تدریس به پاکستان رفتم.

 پس از ناامنی‌هایی که توسط طالبان و القاعده به وجود آمد به مشهد بازگشتیم. از سال ۸۲ در یکی از دفاتر ثبت ازدواج همکار بودم و از سال ۸۹ که بازنشسته شدم، تصمیم گرفتم خودم سردفتر باشم بنابراین در آزمون آن شرکت کردم و از سال ۹۵‌به عنوان سر‌دفتر محضر ازدواج شماره ۶۵ گمارده شدم.

در مهریه‌های ثبت شده سال ۱۳۱۵ خبری از پول و سکه نیست. یا زمین مهر می‌کردند، یا چند کیلو مس و چند تخته فرش

ازدواج در ۸۰ سالگی

او اظهار می‌کند: این شغل را دوست دارم و جز در موارد اندک و استثنایی، در سایر روز‌ها شاهد لحظات شادی مردم و وصال عشاق هستیم.
 او در ادامه به ازدواج‌های خاصی که در این سال‌ها دیده است اشاره می‌کند و می‌گوید: همین یک هفته پیش، خانمی ۸۲ ساله و آقایی ۸۹ ساله را به عقد یکدیگر درآوردیم و جالب‌تر اینکه با وجود بیش از ۸۰ سال سن، هنوز سرحال بودند.

هدایت همچنین به ازدواجی اشاره می‌کند که پدر داماد معتقد بوده عروسش هدیه امام رضا (ع) به اوست و در این راستا توضیح می‌دهد: خانواده داماد از اهالی شمال بودند و برای زیارت به مشهد آمدند که در حرم امام رضا (ع)، پدر داماد دختری را در حال زیارت مشاهد می‌کند و به همسرش نشان می‌دهد. مادر داماد نزد دختر می‌رود و شماره و آدرسشان را می‌گیرد و درنهایت این ازدواج سر می‌گیرد.

او در این روزگاری که برخی خانواده‌ها غرق در تجملات هستند، از دو نمونه ازدواج ساده سخن به میان می‌آورد و تصریح می‌کند: چندی پیش، دختر و پسری که هر دو پزشک و از خانواده‌های متمول بودند مراجعه کردند و با اینکه خانواده‌های عروس و داماد در محله‌های بولوار سجاد و فرامرز‌عباسی سکونت داشتند، فقط با ۹۰‌سکه مهریه، مراسم عقد بسیار ساده‌ای گرفتند. همچنین موردی داریم که یک خانم دوشیزه با یک جلد کلام الله مجید، یک شاخه نبات و ۱۴‌شاخه گل به عقد دائم همسرش در‌آمده است.

هدایت  اظهار می‌کند: حدود سال ۱۳۸۰‌مرسوم شده بود که عده‌ای به تعداد سال تولد خانم، سکه مهر او می‌کردند، اما از وقتی قانون فقط تا ۱۱۰‌سکه حمایت می‌کند، تعداد سکه‌های مهریه حدود ۱۱۴ تا و کمتر از آن است.

ثبت ازدواج پس از ۳۰ سال

او تصریح می‌کند: موردی داشتیم که زن و شوهری پس از ۳۰‌سال زندگی مشترک و در حالی‌که پنج فرزند بزرگ داشتند، ازدواجشان ثبت رسمی نشده بود و بعد از این همه وقت، برای ثبت مراجعه کرده بودند وقتی از آن‌ها پرسیدم اکنون چرا برای ثبت ازدواجتان آمده‌اید گفتند بچه‌هایمان می‌گویند با قباله وام می‌دهند برای همین آمده‌ایم ازدواجمان را ثبت کنیم تا از این طریق بتوانیم وام بگیریم.

هدایت که دو دختر ازدواج کرده دارد و از دو پسرش یکی به تازگی مستقل شده و دیگری شش‌ساله است، می‌گوید: خدا را شکر بچه‌هایم ازدواج‌های موفقی داشته‌اند. به سایر جوانان هم توصیه می‌کنم هنگام انتخاب همسرشان فردی را برگزینند که به لحاظ روحی، مذهبی و نوع افکار، شبیه خودشان باشد.

هدایت می‌افزاید: پسرم که به تازگی به منزل خودش رفته به لحاظ اعتقادی با من تفاوت دارد، اما همسری را انتخاب کرده که مانند خودش فکر می‌کند چرا که اگر غیر از این باشد و والدین فرزندانشان را مجبور به ازدواج با افراد مورد نظر خودشان کنند، یا زوج‌ها تا پایان زندگی رنج می‌برند و یا ازدواجشان به شکست منجرمی‌شود.

او به والدین توصیه می‌کند که اجازه دهند قبل از عقد رسمی، دختر و پسر در قالب موازین شرعی به یک شناخت مناسب از یکدیگر برسند و اگر به این نتیجه رسیدند که می‌توانند زندگی خوبی داشته باشند آنگاه عقد رسمی کنند.
به عقیده هدایت اگر دختر و پسری قبل از بچه دار‌شدن متوجه شوند مناسب یکدیگر نیستند و از هم جدا شوند و یا از ازدواجشان صرف نظر کنند خیلی بهتر از این است که ازدواجی صورت گیرد و با یک یا چند بچه آنگاه به طلاق اقدام کنند.

تأثیر نوسانات بازار بر آمار ازدواج

او به شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه اشاره می‌کند و می‌گوید: بالا‌رفتن قیمت دلار، طلا و لوازم خانگی موجب شده که آمار ازدواج در سال جاری حتی نسبت به سال گذشته کاهش داشته باشد و جوانان جرئت ازدواج نداشته باشند.

این سر‌دفتر محضر ازدواج به اینکه مردم ما ترجیح می‌دهند تاریخ عقدشان در مناسبت‌های مذهبی و ولادت‌های ائمه باشد، اشاره می‌کند و می‌افزاید: سال گذشته در سالروز ازدواج حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) پنج ازدواج در دفترم داشتیم، اما امسال سه مورد داریم.

او ادامه می‌دهد: با سایر همکارانم که صحبت می‌کنم آن‌ها هم می‌گویند آمار ثبت ازدواجشان در سال جاری کاهش یافته به عنوان مثال یکی از آن‌ها می‌گفت سال گذشته ماهیانه تا ۱۳۰ مورد ثبت عقد داشته، اما امسال از ۶۸ مورد بیشتر نشده است.

خانواده‌ها به فکر سلامت روحی فرزندانشان باشند

هدایت به خانواده‌ها توصیه می‌کند قبل از اینکه به فکر مادیات و تجملات باشند، به سلامت روحی، روانی و اخلاقی فرزندانشان بیندیشند و با توقعات نابجا و گذاشتن شرط و شروط سخت، مانع ازدواج آن‌ها نشوند.

او معتقد است اگر می‌خواهیم بازار رونق پیدا کند باید ازدواج را گسترش دهیم چرا که به نظر او هر ازدواج یک خط مصرف جدید ایجاد می‌کند.

هدایت توضیح می‌دهد: وقتی زوجی ازدواج می‌کنند نیاز به مسکن دارند بنابراین توسعه ازدواج، بر رونق بازار مسکن اثر می‌گذارد. از طرف دیگر نیاز به لوازم منزل دارند و خرید آن‌ها، بازار را هم رونق می‌بخشد بنابراین مسئولان باید هر‌طور شده حتی با دادن وام‌های بلاعوض، جوانان را به ازدواج تشویق کنند.

او تأکید می‌کند: شرایط اشتغال و درآمدزایی جوانان را باید فراهم کرد چرا که اگر جوانی درآمد نداشته باشد حاضر نمی‌شود ازدواج کند.

* این گزارش پنج شنبه، ۲۵ مرداد ۹۷ در شماره ۲۹۵ شهرآرامحله منطقه ۱۱ چاپ شده است.