گشتی در اولین پارک موزه علوم زمین ایران در مشهد

ساختمان بزرگی که با دایناسور مهربانِ سربرآورده از آن، در راسته فکوری توجه هر عابری را به خود جلب می‌کند، از ١۵ اسفندسال ۹۷ به نام «پارک موزه علوم زمین» تابلو خورده است. این اولین پارک موزه تخصصی زمین شناسی ایران است که با بخش‌های متنوعش در پهنه‌ای ده هزار مترمربعی سعی دارد دانش آموزان، دانشجویان و به طور کل هر انسان زمینی را به صورت علمی و با چاشنی فناوری و خلاقیت با محیط زیستش آشنا کند.

همراه ما شوید تا در روزی که به نام روز جهانی موزه‌ها نام گذاری شده است، به این مکان منحصر به فرد در مشهد گام بگذاریم.

ایران بهشت زمین شناسی جهان و خراسان بهشت ایران است‌

می‌گویند ایران با پدیده‌های زمین شناسی متنوعش بهشت زمین شناسان دنیاست و هر ساله میزبان ژئوتوریست‌ها یا گردشگران علاقه‌مند به زمین شناسی فراوانی از سراسر دنیاست. از میان استان‌های ایران هم خراسان را بهشت زمین شناسی ایران می‌خوانند.

با این مقدمه،  خیلی دور از ذهن نیست که کلنگ اولین پارک موزه تخصصی علوم زمین، در بهشت زمین شناسان به زمین بخورد. البته این کلنگ ١٠ سال پیش بود که به زمین خورد و قرار بود ظرف ٢ سال افتتاح شود، اما نبود بودجه کار افتتاح آن را به درازا کشاند و در نهایت ١۵ اسفند سال ۹۷ به صورت رسمی آغاز به کار کرد.

اشتیاق دانش آموزان و جرقه ایجاد موزه

با اینکه هنوز تبلیغات عمومی این موزه آغاز نشده است، در همین مدت کوتاه که از شروع کارش می‌گذرد، سوای مدرسه‌ها که یکی از پا به جفت‌ترین مشتریانش است، علاقه‌مندان فراوان دیگری نیز از آن بازدید کرده اند، چنان که شجاعی کاوه، مدیر این موزه، تعداد بازدیدکنندگان روزانه آن را تا پیش از ماه مبارک رمضان ۴٠٠ نفر بیان می‌کند.

او با بیان دلایل متنوعی که ساخت این موزه را در مشهد، لازم و ضروری می‌کند، ایده اولیه ساخت آن را به دانش آموزانی ربط می‌دهد که سال‌ها پیش در پی آموختن علم زمین، قدم در ساختمان قدیمی سازمان زمین شناسی، واقع در بولوار صادقی، می‌گذاشتند و خواستار آشنایی با سنگ‌ها می‌شدند. همان زمان بود که شجاعی کاوه و سایر کارمندان هر یک دانش آموزان را به اتاق خود می‌بردند و سنگ و کانی‌هایی را که خود در بازدید‌های مختلفشان جمع آوری کرده بودند، به دانش آموزان نشان می‌دادند.

این اشتیاق دانش آموزان جای خالی یک موزه تخصصی زمین شناسی را در مشهد به آنان یادآوری می‌کند. همین می‌شود که وقتی به این ساختمان جدید در فکوری ۵۵ می‌آیند و زمین خالی را می‌بینند نیت می‌کنند حتما یک پارک موزه علوم زمین در اینجا بسازند، فکری که امروز به بهترین شکل به اجرا درآمده و نقطه قوتی در موزه‌های مشهد شده است.

در این موزه تلاش شده است بخش‌های مختلف علوم زمین با تقسیم بندی‌های علمی به نمایش درآید. به این ترتیب مردم می‌توانند در کنار تماشای زیبایی‌های زمین، اطلاعاتی نیز در خصوص آن به دست آورند.

پردیس اول و آشنایی با فیزیک زمین 

به محض ورود به پارک موزه علوم زمین، ٣ پارک پیش روی شماست. پردیس اول که قصد دارد شما را با فیزیک زمین آشنا کند، شامل منظومه شمسی، ساعت آفتابی، آب نمای اشتقاق قاره‌ها و پوسته‌های زمین می‌شود. راهنما ابتدا شما را به منظومه شمسی می‌برد تا بتوانید در یک نما اندازه سیاره‌ها -نسبت به یکدیگر- و فاصله آن‌ها با خورشید را ببینید. کوچکی زمین در مقابل خورشید و حتی سیاره هایی، چون مشتری و زحل حتما در این بخش شگفت زده تان خواهد کرد.

بعد از این به سمت ساعت‌های آفتابی‌ای خواهید رفت که ویژه مشهد و با طول و عرض جغرافیایی ٣۶ درجه و ١٨ دقیقه و ٣ ثانیه طراحی شده است. راهنما سپس شما را از کنار استخری عبور خواهد داد که البته هنوز ساخته نشده، اما قرار است تا چندوقت آینده اشتقاق قاره‌ها را بر روی آب نشان دهد. لایه‌های مختلف پوسته، گوشته و هسته زمین که بر روی یک کره بزرگ حرکت می‌کنند بخش بعدی است که راهنما حتما توجهتان را به آن جلب خواهد کرد.

پردیس دوم و آشنایی با مفاهیم عمومی زمین شناختی

در پردیس دوم چرخه تبدیل سنگ‌ها روی زمین نقاشی شده است و گرچه راهنما تلاش دارد از زنجیره تبدیل مواد مذاب به سنگ و بلور بگوید، اما دایناسوری بلندقامت که با چهره مهربانش به دوردست‌ها خیره شده است توجه‌ها را به خود جلب می‌کند؛ بنابراین راهنما نیز حرف را به این دایناسور علف خوار که مغز کوچک و چهره‌ای مظلوم دارد برمی گرداند.

این دایناسور تنها چند دندان در جلو دهانش دارد که در تمام طول عمرش مشغول خوردن گیاه برای سیر کردن هیکل درشتش بوده است. نیمکت‌هایی که به شکل ۵ نوع گسل موجود در سطح زمین طراحی شده اند دورتادور میدان مانندی قرار گرفته اند و مکان مناسبی برای استراحت و گوش کردن به توضیحات راهنما هستند.

بعد از این، تونل زیرزمینی‌ای که به طول ۴٠ متر پیش رویتان قرار گرفته است، شما را به معدن زغال سنگ شبیه سازی شده خواهد برد. با ورود به معدن، حسگر‌ها حضور شما را اعلام می‌کنند و بلافاصله سرو صدای کار کارگران به هوا برمی خیزد. این صدا همراه با تماشای مجسمه‌های کارگرانی که در میانه معدن واگن را روی ریل حمل می‌کنند و کارگری دیگر که در جان پناه، پناه گرفته است به شما این احساس را تلقین می‌کند که داخل معدن واقعی قرار گرفته اید.

راهنما اینجا برایتان از معدن زغال سنگ و خطرات آن خواهد گفت، از گاز متانی که در گذشته‌های دور از لایه‌های زغال سنگ خارج می‌شده و تهدیدی بوده است برای جان بسیاری از کارگران معدن، تهدیدی که بعد‌ها کارگران تلاش کردند با کمک قناری‌ها از آن جان سالم به در برند. البته امروز حسگر‌های پیشرفته جای آن قناری‌ها را گرفته است.

انتهای این معدن به فروشگاه سنگ‌ها و صنایع دستی منتهی می‌شود. گردشگران پس از خرید سوغات خود می‌توانند وارد ساختمان اصلی شوند.

ساختمان مرکزی و آشنایی با انواع سنگ‌ها و کانی‌ها

به محض ورود به ساختمان اصلی، نمایشگاه عکسی از مکان‌های مناسب برای گردشگری زمین شناسی در خراسان پیش رویتان قرار خواهد گرفت. در این عکس‌ها که مجتبی طاهری آن‌ها را ثبت کرده است، می‌توانید از کوچه‌های سنگی قره سوی کلات عبور کنید، زمین ریخت لانه زنبوری رشتخوار را ببینید، ناودیس‌های باز کلات را زیر چشم بگیرید و... تمامی این‌ها نشان دهنده ظرفیت بسیار زیاد خراسان برای برگزاری تور‌های ژئوتوریسم است.

اتفاقی که البته کمابیش رخ داده است و کلاس‌هایی در پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی با همراهی زمین شناسان برای آموزش راهنمایان گردشگری در این عرصه برگزار می‌شود. به جز این ٣ شرکت خصوصی نیز کار برگزاری تور‌های گردشگری زمین شناسی را آغاز کرده اند.

پس از عبور از این نمایشگاه وارد سالن مرکزی خواهید شد و در وسط همین سالن استخوان‌های روی هم چیده شده یک دایناسور گوشت خوار توجهتان را جلب خواهد کرد. شجاعی کاوه، مدیر موزه، برایمان می‌گوید: در ایران استخوان کاملی از دایناسور کشف نشده است، اما در حد رد پا و پیدا کردن ناخن و مهره داشته ایم، چنان که رد پای این دایناسور‌ها را خود ما از کرمان پیدا کرده و به موزه انتقال داده ایم.

اما این دایناسور را که یک کپی چینی از روی مدل اصلی است خریداری کرده ایم. کنار این دایناسور می‌توانید با ۴ عصر مختلف زمین شناسی آشنا شوید و وضعیت زمین را در این ۴ عصر با موجودات ساکن در آن ببینید.

قدر زمین را بیشتر بدانیم

سپس از کنار فسیل‌ها بگذرید و به کانی‌ها برسید. در این موزه کانی‌ها بر اساس تقسیم بندی علمی به ٢ دسته سیلیکات‌ها و غیر سیلیکات‌ها تقسیم می‌شوند و در ٢ طرف اولین رمپ قرار می‌گیرند. پس از عبور از رمپ اول ویترینی به زمین شناسان بزرگ ایرانی و ابزار کار آنان تعلق گرفته است.

مداد‌های کوچکی که تا آخرین ذره ابزار کار زمین شناسان بوده است، یک بهانه برای دانش آموزان است تا به آنان یادآور شود گرافیت یعنی مغز این مداد‌ها میلیون‌ها سال طول کشیده تا به دست ما رسیده است، بنابراین باید تا حد ممکن از اسراف آن جلوگیری کنیم.

رمپ دوم شما را با سنگ‌هایی که از ترکیب چند کانی به وجود آمده اند، آشنا خواهد کرد. در انتهای این رمپ با چرخاندن یک میله فرمان مانند، مواد مذاب آتشفشانی را به سطح هدایت خواهید کرد و با این کار غرش آتشفشان در سالن خواهد پیچید.

رمپ سوم نیز به نمونه‌های خاص معدنی ایران تعلق دارد. همین جا ٢ تکه از شهاب سنگ‌ها را نیز مشاهده خواهید کرد. پس از آن می‌توانید فرایند تهیه نقشه‌های زمین شناسی را از گذشته تا به امروز زیر نظر بگیرید و پس از مشاهده نقشه توزیع معادن سنگ‌های مختلف در ایران با چراغ‌هایی به رنگ‌های مختلف وارد بخش گوهرسنگ‌ها شوید.

این بخش یک بازوی علمی محکم برای شهری است که به نام شهرجهانی گوهرسنگ‌ها شناخته می‌شود. آشنایی با مخاطرات زمین همچون زلزله، سیل، فرونشست‌ها و... آخرین بخش بازدید از این موزه را به خود اختصاص می‌دهد.

• ١٠ تا ١۵ درصد سنگ‌های موزه اهدایی است
• بخشی از این نمونه‌ها از خارج خریداری شده و بقیه نیز در اکتشافات زمین شناسان خراسانی کشف شده است
•  وسعت پارک موزه :١٠٠٠٠متر مربع
• تعداد نمونه سنگ و کانی در ویترین موزه: ٢۵٠٠ عدد 
•  تعداد نمونه‌های شناسنامه دار سنگ و کانی در مخزن موزه: ٧٠٠٠٠عدد 
• روز‌های فعالیت موزه علوم زمین مشهد: همه روزه به جز چهارشنبه‌ها و یک‌شنبه‌ها،  ساعت ۱۰ تا ۱۳ و ۱۸ تا ۲۰
• نشانی: مشهد، بلوار فکوری، بین فکوری ۵۵ و ۵۷