تماشای پرندگان مهاجر در تالاب کشف‌رود 
امیریه ۳۷ شهر چهار‌هزارنفری 
میهمانی بهار به وقت گل
شاید برخی از شما با تماشای تصاویر دشت های گل خراسان رضوی در صفحات فضای مجازی از همین حالا برای تعطیلات عید فطر برنامه سفر ریخته باشید.
اما بی شک سناریوی چنین شوق لحظه ای فراتر از این نیست: با خودرو رفتن تا پای کوه، فرش پهن کردن روی گل ها، راه رفتن در میان گل ها و عکس گرفتن با یک دسته گل بزرگ چیده شده، آتش درست کردن پای درختان تازه جوانه زده و حتی کندن چوب همین درختان تازه رسیده و در نهایت بارگذاری مجدد تصاویر در فضای مجازی و ترغیب دیگران به تکرار همین کارها.
می شد گزارش را با توصیف بهار و پهن شدن دامن رنگارنگ اردیبهشت در «قازقان دره»، «ارغوان دره»، «چهچهه» و... آغاز کنیم و دشت های گل آلاله، زنبق، کلزا و... را چنان به تصویر بکشیم که به قول سعدی عنان از کف بدهید و به قول حافظ، غنیمت شمریدش صحبت و راهی دشت های اطراف مشهد شوید.
شاید برخی از شما با تماشای تصاویر دشت های گل خراسان رضوی در صفحات فضای مجازی به چنین نقطه ای رسیده باشید و از همین حالا برای تعطیلات عید فطر برنامه سفر ریخته باشید.
اما بی شک سناریوی چنین شوق لحظه ای فراتر از این نیست: با خودرو رفتن تا پای کوه، فرش پهن کردن روی گل ها، راه رفتن در میان گل ها و عکس گرفتن با یک دسته گل بزرگ چیده شده، آتش درست کردن پای درختان تازه جوانه زده و حتی کندن چوب همین درختان تازه رسیده و در نهایت بارگذاری مجدد تصاویر در فضای مجازی و ترغیب دیگران به تکرار همین کارها.
رواج این سبک طبیعت گردی باعث شده است بسیاری از عاشقان واقعی طبیعت سعی کنند اگر مکان زیبا و بکری می بینند تا حد امکان آنجا را معرفی نکنند و حتی از مردم بخواهند به طبیعت نروند! اما سوی دیگر ماجرا این است که هرچه بیشتر از محیط زیست فاصله بگیریم و ارتباطمان را با طبیعت کم کنیم، از اصل خود دورتر می شویم. به همین دلیل لازم است ضمن حفظ رابطه مان با طبیعت تلاش کنیم برای برخورد با طبیعت آموزش ببینیم و با آمادگی کامل دل به جاده بزنیم.
در گزارش پیش رو تلاش داریم با معرفی دشت گل هایی که در فصل بهار در خراسان رضوی می رویند، در گفت وگو با دکتر کمال الدین ناصری، بوم شناس و استاد دانشگاه فردوسی مشهد، دکتر حمید آهنی، دکترای علوم منابع طبیعی و جنگلداری، و همچنین اسماعیل باقریان، همیار محیطبان و عضو سمن دیدبان طبیعت هزار مسجد، نگاهی بیندازیم به آسیب های ناشی از حضور انسان در طبیعت تا بتوانیم با ارتقای سطح آگاهی مان تا حد ممکن از این آسیب ها بکاهیم.
گل ابزار تجدید نسل گیاه است
«عمر گل دو روز است»؛ همین توجیه باعث می شود بسیاری از گردشگرنماها به خود اجازه دهند هر طور دوست دارند با گل ها رفتار کنند، به این خیال که اگر ما امروز گل را نچینیم، فردا خودش خشک می شود!
دکتر کمال الدین ناصری، دانشیار گروه آموزشی مرتع و آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، این نوع برخورد با طبیعت را «بی اخلاقی» در حوزه طبیعت گردی می خواند و می گوید: از دیدگاه بسیاری از گردشگران، گیاهان برای خوشایند آدم ها گل می دهند، درحالی که گل، ابزار تجدید نسل گیاه است.
ما گاه در تعریف گل می گوییم معطر است، جنبه دارویی دارد یا اصلا زیباست، اما این امر ثانویه است؛ در وهله اول گیاه برای خودش گل را تولید کرده است تا گرده افشان ها بیایند و گرده افشانی کنند و آن گیاه بتواند تجدید نسل کند.
چیدن گل ها از سوی انسان، حشرات و گرده افشان ها را دچار مشکل می کند و منبع تغذیه آن ها را از بین می برد و به صورت زنجیره وار به کل اکوسیستم ضربه می زند. حتی اگر از دید انسانی به این موضوع نگاه کنیم، ما با چیدن گل ها سایر انسان ها را از تماشای زیبایی محروم می کنیم.
باید به طبیعت فرصت دهیم که خودش را احیا کند
در فصل بهار، بسیاری از آدم ها با هدف جمع آوری گیاهان دارویی پا در طبیعت می گذارند؛ چنان که در گذشته نیز جشنی به نام «گیاه آوری» در تقویم ایرانی جای داشته است. دکتر ناصری در پاسخ به این سؤال که آیا جمع آوری گیاهان دارویی مانند کاکوتی و چای کوهی هم به طبیعت آسیب می زند، می گوید: جمع آوری گیاهان نیز مثل هر کار دیگری اگر کم و به اندازه باشد، بی ضرر است اما وقتی حالت افراطی می گیرد، خطرناک می شود.
او توضیح می دهد: اگر یک خانواده برای تفریح برود بیرون و کنارش مقداری هم گیاه دارویی جمع کند، اشکالی ندارد اما در سال های اخیر شاهد نوعی هجوم به عرصه های طبیعی، به ویژه در بهار، به قصد جمع آوری گیاهان دارویی برای عرضه به بازار هستیم که می توان گفت شکلی از غارت سرمایه های طبیعی و ژنتیکی کشور برای دستیابی به سودی اندک است.
او اضافه می کند: البته چیدن شخصی هم اگر غیراصولی باشد و گیاه را از ریشه درآورند، آسیب زا خواهد بود.
محیط زیست بدون اخلاق، جای زندگی نیست
در تعریف مدرن اخلاق محیط زیست که از قضا در سنت های شرقی نیز ریشه دارد، بر ذات گرایی موجودات زنده تأکید شده است. یعنی صرف اینکه یک گیاه برای انسان فایده داشته باشد مهم تلقی نمی شود، بلکه هر زیستمند به ذات خود شریف و ارزشمند است؛ فارغ از اینکه برای انسان سودی به همراه داشته باشد یا نداشته باشد، این ذات گرایی در مواجهه با سایر موجودات زنده، از خودخواهی و منفعت طلبی ما می کاهد و ما را به اخلاقی متعالی که همان اخلاق محیط زیست است، رهنمون خواهد کرد. اگر اخلاق محیط زیست بین مردم ترویج شود، بسیاری از مشکلات محیط زیستی ما حل خواهد شد. اگر ما با اخلاق محیط زیستی وارد طبیعت شویم دیگر روی گل ها فرش پهن نمی کنیم، چون می دانیم جان یک موجود زنده را می گیریم.
سوای مزارع گل های محمدی و کلزا که به همت انسان کشت می شود و بهار را تماشایی تر می کند، در عرصه های طبیعی نیز فرش بهار به رنگ های قرمز و زرد و بنفش در دامن دشت پهن است. البته زمان رویش و طول عمر گل ها با توجه به زمان و میزان بارندگی متفاوت است اما به طور تقریبی بیشتر این گل ها از اواخر فروردین تا اوایل خرداد در طبیعت دیده می شوند. دکتر ناصری، ما را بیشتر با گل های خودرو طبیعت خراسان رضوی آشنا می کند.
گل شقایق
ما در عرصه طبیعی شقایق نداریم؛ این گل فقط در زمین های زراعی پیدا می شود. گندمزارهایی که شخم خورده و بنا به دلایلی یک سال کشت نشده یا مورد شخم عمیق قرار نگرفته اند، محل مناسبی برای رویش شقایق است. گل قرمز رنگی در عرصه طبیعی به چشم می خورد که گاه از دید مردم با شقایق اشتباه گرفته می شود، در حالی که یک نوع خشخاش یا آلاله است که تنها شبیه شقایق است.
نشانی: روستای چهچهه (کیلومتر 75 جاده
مشهد-کلات)، ابتدای جاده قوچان به درگز- قازقان دره
گل زنبق
یکی از دشت های گل زیبا و کمتر دیده شده طبیعت خراسان رضوی گل زنبق است. از آنجا یی که این گل معمولا اواخر زمستان و اوایل بهار که هنوز هوا برای رفتن به صحرا چندان مساعد نیست می روید، نزد مردم کمتر دیده شده است.
نشانی: کوه های بینالود اطراف مشهد، کوه های هزار مسجد و دشت زنبق فیروزه
ریواس
دشت ریواس گناباد که محلی ها به آن «ریواچ» هم می گویند، از زیباترین و در عین حال معروف ترین جاذبه های گردشگری گناباد است که 500هکتار مساحت دارد. ریواس این منطقه محافظت شده و متعلق به منابع طبیعی است، تنها گونه ریواس از نوع ساقه بلند و سرخ رنگ در ایران و جهان هست که در طول دو ماه عمر خود به رنگ های مختلفی در می آید تا اینکه سرانجام همه برگ ها و ساقه و گل رنگ سرخ به خود می گیرد و خشک می شود؛ جالب است بدانید که از خشک شده این گیاه در داروسازی استفاده می شود.
نشانی: 12کیلومتری گناباد به سمت روستای سنو
گل سریش
سریش با گل های بسیار زیبا به رنگ های سفید، صورتی و زرینی که دارد، طبیعت خراسان را بسیار زیبا کرده است. این گل سوای زیبایی اش از چند جنبه مورد استفاده انسان ها قرار می گیرد. خراسانی ها از برگ های تازه رسته این گیاه، آش «چریش» درست می کنند. در گذشته، ریشه این گیاه را در پاییز می کوبیدند و از آن چسب درست می کردند اما اکنون که چسب سازی صنعتی شده، زیاد کاربرد ندارد. گل سریش در تأمین شهد و گرده برای حشرات نیز بسیار مفید است.
نشانی: در کوه های آهکی مانند هزار مسجد، روستای مارشک، اطراف تربت جام، خواف و باخرز به فراوانی می روید..
گل خیارک (خیار)
گل خیارک یا خیار ،بنفش رنگ است و در عرصه طبیعی و به ویژه دامنه ها به چشم می خورد. این گل ربطی به خیار معمولی ندارد و تنها به دلیل اینکه اندکی مزه گل آن به خیار شبیه است، به این نام مشهور شده است.
نشانی: در بسیاری از عرصه های طبیعی دیده می شود؛ در هزار مسجد، روستای چهچهه و درگز تراکم بیشتری دارد.
گل کاسنی
گل کاسنی به صورت متراکم در عرصه طبیعی وجود ندارد؛ این گل به صورت پراکنده کنار جاده، زمین های زراعی و جوی های آب دیده می شود.
ما انسان ها بی رحم شده ایم
دکتر حمید آهنی، رئیس اسبق اداره جنگلداری خراسان رضوی، سه عامل تغییرات اقلیمی، دامی و انسانی را دلیل کم شدن تعداد مراتع می داند و می گوید: در اصل مقصر اصلی هر سه این دلایل انسان است. دلیل تغییرات اقلیمی، افزایش تولید گازهای گلخانه ای از سوی انسان هاست ؛ منشأ اصلی افزایش چرای دام نیز انسانی است.
در گذشته چرای دام تناوبی بوده است تا گیاه فرصت کند بذر بدهد اما متأسفانه امروز دامداران دیگر مثل قدیم به طبیعت احترام نمی گذارند؛ می گویند گوسفندان را زودتر به چرا ببریم قبل از اینکه دیگران ببرند! آن ها اجازه نمی دهند گیاهان به مرحله بذردهی برسند و سال بعد بتوانند رشد کنند.
وقتی گیاهی گل می دهد یعنی آماده تولید میوه یا بذر می شود، بعد از گل بذر تشکیل می شود؛ اگر هنوز بذر تشکیل نشده باشد و خورده شود، به تدریج نسل آن گیاه منقرض می شود.چیدن گل از سوی انسان ها و ورود ماشین های آفرود به مراتع به ویژه در فصل بهار نیز دلیل مستقیم انسانی است که دکتر آهنی در توضیح دلیل کم شدن مراتع بیان می کند.
تنها اشاره به شکوفه ها برای گفتن از زیبایی بهاری درختان کافی است، اما حمید آهنی که دکترای علوم منابع طبیعی و جنگلداری خوانده، ما را با درختانی آشنا می کند که در فصل بهار زیبایی خاصی به طبیعت خراسان رضوی بخشیده اند.
ارغوان
یکی از درختان پرطرفدار خراسان رضوی که در ماه اردیبهشت، گردشگران بسیاری را جذب خود می کند، ارغوان است. این درخت در خارج از کشور به خاطر برگ های قرمزرنگش به درخت عشق هم معروف است. طبیعتگردان با اینکه به این درخت بسیار علاقه مندند، گاه دیده می شود به آن نامهربانی می کنند، شاخ و برگش را می شکنند یا پای درخت آتش روشن می کنند.
نشانی: سه دره ارغوان در خراسان رضوی وجود دارد؛ یکی در نزدیکی روستای کلاته آهن، دیگری در نزدیکی درگز و سومین دره نیز در نزدیکی بردسکن قرار دارد.
شیرخشت
درختچه مانند است و علاوه بر زیبایی، جنبه دارویی نیز دارد. میوه این درخت در پاییز می روید و آنتی اکسیدان دارد و مُلین معده است.
نشانی: در اطراف کلات و درگز بسیار زیاد است. در ارتفاعات طرقبه هم دیده می شود.
زالزالک
درخت زالزالک از خانواده شیرخشت و سرخ ولیک است اما میوه خوشمزه تری دارد. این درخت در مناطق مرطوب شمالی و حتی نیمه مرطوب مثل تبریز می روید اما سبز شدن آن در منطقه خشک و نیمه خشک خراسان آن هم به صورت طبیعی و خودرو بسیار ارزشمند است.
نشانی: کلات، درگز، کوه های اطراف مشهد و طرقبه (روستای مغان)، حتی در سرخس هم رویشگاه طبیعی زالزالک وجود دارد.
پلاخور
پلاخور از خانواده پیچ امین الدوله است. در ارتفاع و کوه می روید و شبیه یاس باغچه هاست. میوه این درخت در پاییز می روید و شبیه انگور است.
نشانی: در دهبار و ازغد، درگز و کلات می روید.
افرا
گونه ای بومی و خودروست که در زبان محلی به آن «کیکُم» می گویند؛ گل های زیبایی دارد.
نشانی: پارک تندوره درگز
گردشگران در اردیبهشت به کلات هجوم می آورند!
اسماعیل باقریان، همیار محیطبان و عضو سمن دیدبان طبیعت هزار مسجد که هر بهار از نزدیک شاهد هجوم گردشگر نماها به طبیعت و نابودی محیط زیست است، می گوید متأسفانه گردشگری غیراصولی به طبیعت لطمه زده است. گردشگران در ماه اردیبهشت به کلات، چهچهه و درگز هجوم می آورند؛ آن ها هیچ ملاحظه ای ندارند و از آن سو مسئولان هم هیچ نظارتی نمی کنند.
بسیاری از گردشگران به جای اینکه ماشین را کنار جاده پارک کنند، با خودرو روی پوشش گیاهی می روند؛ گویی برای عکاسی باید حتما داخل گل ها بروند!اگر هر نفر ده تا بوته گل را از بین ببرد، در یک روز تعطیل که هزاران نفر به منطقه می روند، چقدر از پوشش گیاهی نابود می شود؟
بارها شاهد بودم با ماشین آفرود و کراس روی مراتع مسابقه می گذارند. امسال دامداری ها به دلیل خشک سالی برای تأمین غذای دام مشکل دارند، اما همین مراتع موجود را هم ماشین های آفرود و موتورکراس از بین می برند.
لینک کوتاه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
