نخستین باغوحش مشهد با یک کلاغ آغاز شد! 
سیدمحمدجواد تقیپور ۱۰ سال در فهرست داوران فیفا بود 
نخستین باغوحش مشهد با یک کلاغ آغاز شد!
تنها باغوحش مشهد در انتهای بولوار وکیلآباد و در کنار محله قدیمی آنجا قرار دارد که سالها پیش روستایی بود. این باغوحش به مدیریت محمد رستمی داستانی جالب و خواندنی در تاریخ چندین ساله خود دارد.
داستان از آنجا شروع میشود که در سال۱۳۳۹ باغوحشی در خواجهربیع به دست مرحوم پدر «محمد رستمی» راهاندازی شد که نخستین باغوحش مشهد بود. بعد از آن در سال۱۳۴۱ در کوهسنگی پدرش با مشارکت حاجآقای شهسوار دومین باغوحش مشهد را افتتاح کرد که البته از باغوحش اولی کوچکتر بود. بعد از مدتی هم باغوحش دوم کلا منتقل شد به خود حاج آقای شهسوار و رستمی پدر از شراکت بیرون آمد.
-نخستین باغوحش مشهد با یک کلاغ آغاز شد!
رستمی در خاطرات خودش دنبال اتفاقات جالب میگردد. او یکی از این اتفاقات را به نحوه شروع به کار این باغوحش مربوط می داند و میگوید: پيش از تولد من در یکی از روستاهای شاندیز که زادگاه پدر بنده بود اتفاق جالبی افتاد. روزي پدر بالای درختی مشغول توتخوردن است که کلاغی احساس میکند پدر بنده برای آسیبرساندن به لانه و فرزندانش به بالای درخت آمده و به پدر حمله میکند و سر و روی ایشان را خونی میکند. سپس پدر که به شدت عصبانی شده بودند از درخت پایین ميآيد و به بالای درختی که لانه کلاغ بوده، میرود و بچههای کلاغ را زیر پایش له میکند و به خانه برمیگردد!
به خانه که برمیگردد متوجه آه و ناله و گریههای اعضای خانواده میشود و اينكه برادر بزرگ بنده که صحیح و سالم بوده، ناگهان در همان دقایقی که پدر بچههای کلاغ را له کرده، دچار تشنج شده است. برادرم همانجا روی زمین جان میدهد! پدر که از این اتفاق بهشدت دچار افسردگی میشود، همانجا راه میافتد به سمت کوه تا خودکشی کند که میانه راه ناگهان صدایی میشنود: «آهای محمد، چطور بچه تو عزیز بود؛ بچههاي آن کلاغ عزیز نبودند؟»
پدر به راه خودش ادامه میدهد و دوباره این صدا را میشنود! برمیگردد؛ کسی نیست... همانجا رو به قبله سجده میکند و از کشتن بچههای آن کلاغ توبه میکند و به خدا قول میدهد که تا زنده است به حیوانات عشق بورزد. یک سال بعد در همین روزها خدا به او فرزند دیگری میدهد؛ درست با همان شکل و شمایل فرزندی که گرفت!
داستان حیواندوستی ایشان ادامه يافت تا سال۱۳۳۹ که اولین باغوحش مشهد را در خواجهربیع بنا كرد و تا لحظه مرگ هم در میان حیوانات زندگی خویش را گذراند؛ تا حدود دوازده سیزده سال پیش که در باغوحش خواجهربیع هنگام جابهجایی یک خرس، پدر به وسيله خرس وحشی به شدت زخمی شد و در بیمارستان فوت كرد.
-داستان اینکه این حیوانات آنقدر بیحال هستند، چیست؟ ما دلمان میخواهد شیر سرحالی ببینیم كه غرش کند؛ ببري كه دور قفس بچرخد و میمونها بالا و پایین بروند!
اینکه میبینید گربهسانان همه دراز کشیدهاند و خوابند، دلیل دارد اما اطلاعات بيشتر شهروندان كم است؛ نمیدانند گربهسانان در ۲۴ساعت حدود ۱۷ساعت میخوابند و چند ساعت باقیمانده را شکار میکنند و میخورند و به همین دلیل بهخصوص در ظهرهای تابستانی گرم که شهروندان به باغوحش میآیند با حیوانات لمیده و خوابآلود روبهرو میشوند. این از ضعف حیوانات نیست؛ طبیعتشان اینگونه است!
گربهسانان در ۲۴ساعت حدود ۱۷ساعت میخوابند و چند ساعت باقیمانده را شکار میکنند و میخورند
-باغوحش وکیلآباد در چه سالی آغاز به کار کرد و در آن حدود چند نوع حیوان نگهداری میشود؟
مکان كنوني باغوحش از سال۱۳۶۰ آغاز به کار کرد و به دلیل تفاوتهای زیادی که در گونههای مختلف حیوانات هست، به طور دقیق نمیتوان گفت چند نوع حیوان ولی بدون شك بیش از ۵۰نوع حیوان در این باغوحش داریم. این باغوحش بزرگترین باغوحش منطقه و حتی از باغوحش هند هم بزرگتر است!
-حیوانات باغوحشها از کجا میآیند؟
این اطلاعات را باید از خود سازمان حفاظت از محيطزيست بپرسید؛ چون از ما خواستهاند كه نگوییم. پس از مرگ و میر حیوانات چه ميكنند؟ آیا آنها را خاک میکنند یا میسوزانند یا...
بيشتر حیوانات را پس از مرگ تاکسیدرمی میکنند برای موزهها؛ منتها خوشبختانه تاکنون در این باغوحش هیچگونه ویروس یا بیماری خاصی ملاحظه نشده و همه مرگ و میرها بر اثر سن و سال و مرگ طبیعی بوده است! بهداشت حیوانات در اینجا مستقیم زیر نظر پزشک اداره کل دامپزشکی است و به وسيله پزشک مدام آزمایشهاي لازم از تمام حیوانات گرفته میشود و واکسینه میشوند.
-هزینه نگهداری این همه حیوان چگونه است؟ آیا صرفه اقتصادی هم دارد؟
در تمام دنیا ۸۰درصد هزینههای باغوحشداری را دولت تامین میکند؛ منتها در اینجا متاسفانه اینگونه نیست و تمام هزینهها شخصی است و اصلا توجیه اقتصادی ندارد و ما اگر فقط سرمایه زمین خالی اینجا را که ۸۰ میلیارد برآورد شده است، در بانک میگذاشتیم خیلی بیش از اینها صرفه اقتصادی داشت. اینجا تنها بر پایه عشق پدر و فرزندانش به حیوانات دایر است و ۲۹برادرزاده من همگی اینجا مشغول کار هستند و تمام کارهای داخلی باغوحش را خاندان ما انجام میدهند؛ از عروس و دامادها تا برادرهایم که ۹ تا بودیم و سه تای آنها فوت شدند و بعد از ما همین برادرزادهها و فرزندان آنها هستند که باید این باغوحش را زنده نگه دارند!
در تمام دنیا ۸۰درصد هزینههای باغوحشداری را دولت تامین میکند؛ منتها در اینجا متاسفانه اینگونه نیست
-خودتان به شخصه به چه حیوانی علاقه بیشتری دارید؟
من به آنچه جان دارد، علاقه دارم؛ چون از قبل از تولد من، حیوانات در خانواده ما حضور داشتند و ما با آنها بزرگ شدیم.
-از هیچ حیوانی نمیترسید؟
نه، از زماني كه چشم باز کردم حیوان در دست و بالم بوده.
-دوست دارید چه حیوانی را در باغوحش داشته باشید اما الان ندارید؟
فیل؛ تا چند وقت پیش هم داشتیم با بیشترین آمار نگهداری در اسارت که ۴۷سال بود و بعد از ما در جهان بهترین آمار فقط ۱۵سال بود! فیل ما بعد از ۴۷سال زندگي در باغوحش به دلیل کهولت سن در حالی که حتی یک دندان هم نداشت، مرد!
-روی حیوانات اسم هم میگذارید؟ اسم این فیل چه بود؟
بله، بین خودمان اسم ميگذاريم. وارون! یک فیل هندی بود.
-کدام حیوانهای این باغوحش مال محیطزیست ایرانند؟
حیوانات زیادی؛ بارزترینشان آهو است!
-حیوانات رو به انقراض هم در باغوحش نگهداری میشوند؟ مثلا اینجا از این نوع حیوانات دارید؟
بله به طور مثال «هوریکس» که ما داریم در سطح اروپا و آمریکا در هیچ باغوحشی وجود ندارد!
-حیوانات دو باغوحش قبلی چه شدند؟
یا از بین رفتند یا ارزش زیادی نداشتند یا اينكه آورده شدند به این باغوحش.
-در همه ایران چند باغوحش داریم؟
در شهرهاي بابلسر، ساری، تهران و شیراز؛ منتها عرض کردم بزرگترین باغوحش ایران اینجاست! چه از نظر وسعت و چه از نظر تعداد حیوانات.
-اگر بخواهيد فیل بخرید چه مراحلی دارد؟
باید محیطزیست اجازه بدهد که موافقت کرده است. باید وارد مذاکرات شویم.
-به نظر شما باغوحش کمک به حیوانات است؟ یعنی اگر کسی عشق به حیوانات داشته باشد آنها در قفس نگه میدارد؟
اگر باغوحشها نبود همه حیوانات همانند دایناسورها منقرض میشدند. در واقع ما داریم از حیوانات حفاظت میکنیم؛ به طور مثال از خرس پاندا چهار تا پنج عدد بیشتر در جهان نمانده بود که با نگهداری و حفاظت الان تعداد زیادی داریم.
-درست است، اما آدم احساس میکند كه بهنوعي داریم از آنها سوءاستفاده میکنیم. حيوانات در طبیعت خوشبختترند!
نه، این حیوانات طبیعت ندارند دیگر. آنقدر تعداد آدمها زیاد شده که مجبورند وارد محیطزیست شوند و زیستبومها را به هم بزنند. در هیچ کجای دنیا دیگر آن حیاتوحشهایی که در فیلمها میبینید وجود ندارد. همه در کنترل بشر است. در واقع در آن فیلمها هم حیوانات بازیگران انسانند! من چند روز پیش از آمریکا بازگشتم؛ اصلا این حیاتوحشی که در فیلمها میبینید وجود ندارد و همه در کنترل انسان است. اگر این حیوانات را ببرید در طبیعت، زود میمیرند. چون در باغوحش به دنیا آمدهاند و بزرگ شدهاند. اینها حیوانات حیات وحش نیستند. یاد ندارند چگونه شکار کنند؛ به همین قفس خو کردهاند.
بهطور مثال شیر از یک سنی به بعد پنجههایش بلند میشود و وارد گوشت دستش میشود؛ عفونت میکند و دیگر نمیتواند شکار کند و میمیرد ولی در اینجا شیر تا سالها پس ازاین سن هنوز زنده است. چرا؟ چون ناخنهایش کوتاه میشود تا عفونت نکند!
کیش نهنگ آورد؛ یکمیلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان؛ یکی مرد و یکی را در آبهای آزاد رها کردند. هم چنین هیچ باغوحشی ببر ندارد. تهران به سختی ببر آورد. ما هم از روزی که آوردیم، هر سال نمایندهای میآید و حالش را بررسی میکند. اگر ما لیاقت نداشتیم سازمانهای حمایت بینالمللی آن را از ما میگرفت. مرگ و میر و تلفات غیرقانونی نداشتیم و اجازه دادند.
خوب ما هم میگوییم بشر طبیعت را از حیوانات گرفته و بعد حیوانات را در باغوحش نگهداری میکند و ادعا دارد به نفع حیوانات است! از این موضوع بگذریم، غذای حیوانات اینجا چگونه تهیه میشود؟
به طور روزانه خودم خریدها را انجام میدهم. مثلا اینجا حدود هزار گنجشک دارد که هزینه تغذیه همین گنجشکهای در واقع مهاجر کیلویی ۸۵۰تومان است! برای همین عرض میکنم توجیه اقتصادی وجود ندارد. باغوحش لندن بزرگترین باغوحش جهان به تازگی ورشکست شد! شما هزینه غذای گوشتخواران را درنظر بگیرید.
-چند وقت پیش حیواناتي در سطح شهر دیده شدند...
در اینباره صحبتی نداریم.
-از باغوحش فرار کردند؟
نه
-ولی برگشتند اینجا!
بله... از سازمان محیطزیست بپرسید.
-به نظر شما از کجا بودند؟
بروید از خودشان بپرسید. از سازمان محیطزیست بپرسید.
-شما در خانه هم حیوان خانگی دارید؟
قناری و پرنده، بله!
-در این باغوحش وقتی حیوانات تولیدمثل میکنند، بچههایشان چه میشوند؟
در همان قفس خودشان نگهداری میشوند.
-اما تولهای در قفسها نبود!
عرض کردم؛ اطلاعات حیوانات را از سازمان بگیرید! خیلی از تولهها به دلیل گرمای هوا در اتاقکها هستند. حیواناتی که در سطح شهر دیده شدند خیلی کوچک بودند و بیشتر از اینکه آسیبی داشته باشند آسیبپذیر بودند. این حیوانات حتی از سگهای خانگی کمخطرترند چون سگها ممکن است اگر واکسینه نشده باشند، هار باشند اما این حیوانات همه در بدو تولد اینجا واکسینه میشوند!
-خب، این حرف یعنی حیوانات از اینجا خارج شده بودند؟
نه، من منظورم حیوانات داخل اینجا بود و اینکه تولههای حیوانات اینجا کمخطرند!
-در پایان صحبتی اگر دارید...
نشریات زیادی با من برای گفتگو تماس گرفتند،اما به جز شهرآرا که متعلق به مردم مشهد هست، من با هیچکس صحبت نکردم. همکاری من با شهرآرا سابقه طولانیتری دارد؛ بارها به آنجا آمدهام. من کمال تشکر را از شهردار عزیز مشهد دارم که از بانیان حفظ این باغوحش و برای شهر ما بسیار محترم و ارزشمند هستند. باور بفرمایید بهشت دنیا همین ایران ماست؛ همه چیز داریم؛ از طبیعت و گونههای مختلف زیستبوم گرفته تا همین شهر و تفریحات و شادیهای زیاد.
باید قدر بدانیم. بهترین زندگی را ما ایرانیها داریم! به قول خود شما ۸۰ میلیارد فقط سرمایه زمین این باغوحش است و برای عشق و تفریح از بیش از ۵۰ نوع حیوان مراقبت میکنید. برای شما دنیا جای بهتری است.
*این گزارش چهارشنبه، ۱ شهریور ۹۱ در شماره ۱۸ شهرآرامحله منطقه ۹ چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
