آزادی، دومین صحن چهار ایوانی حرم مطهر رضوی

صحن آزادی، دومین صحن تاریخی حرم، در شرق بقعه مطهر ساخته شده است. این صحن که به صحن نو یا جدید شهرت دارد، از بنا‌های دوره قاجار است که در زمان فتحعلی‌شاه ساخته شده و نصب تزییناتش تا دوره ناصرالدین‌شاه طول کشیده است. به همین دلیل، ایوان طلای آن به ایوان ناصری مشهور است. این صحن صاحب چهار ایوان است و مانند صحن کهنه ایوان طلا و برج ساعت دارد.

ایوان غربی یا ایوان طلا با تزیینات خاص از ورقه‌های مس که با آب طلا پوشیده شده و کاشی‌های ممتاز و کتیبه‌های زیبای طلایی‌اش مشهور است. ایوان شمالی نیز مشهور به تلگراف‌خانه، کاشی‌کاری‌های قدیمی خود را از دوران ناصری حفظ کرده است.

در دوره قاجار سقاخانه‌ای شبیه سقاخانه اسماعیل طلایی در این صحن ساخته شد که میانه آن سنگابی وجود داشت، اما در سال ۱۲۷۱ شمسی، به‌دلیل اینکه سقاخانه مانع دیده‌شدن گنبد بود، آن را برداشتند و در اطراف سنگاب حوضی ایجاد و اطرافش را درخت‌کاری کردند. اکنون حوض مستطیل‌شکل زیبایی وسط صحن وجود دارد که سنگاب دوره قاجار در میان آن باقی است.

در دوره پهلوی دوم، در ایوان جنوبی صحن نو که در گذشته به ایوان آشپزخانه خدام مشهور بود، یک برج ساخته و ساعت قدیمی صحن کهنه به آنجا منتقل شد. به همین دلیل، به ایوان ساعت صحن نو مشهور است. در ایوان شرقی نیز کتیبه‌هایی وجود دارد که تزییناتش جدید است. نمای بیرونی ایوان‌های شمالی، جنوبی و شرقی صحن نو، همه در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی کاشی‌کاری شده است و پیش از آن نما نداشتند.

* این گزارش پنج‌شنبه ۲۹ آبان‌ماه ۱۴۰۴ در شماره ۶۱۴ شهرآرامحله منطقه ثامن چاپ شده است.