مشهد در نوشته جات

کتاب «ماجراهای باغ خونی» به قول مرتضی چوپانکاره، نویسنده‌اش خاطرات یک آدم معمولی است که ناشر محقق در سال ۱۳۹۷ به چاپ رسانده است. نویسنده خاطرات کودکی‌ و شوقی که از آن دوران برایش به یادگار مانده را تبدیل به کلمه و کتاب کرده است. مرتضی چوپانکاره متولد ۱۳۳۳ و کودکی‌اش را در محله عنصری مشهد گذرانده است. جایی که یک عمارت خاص آن را تبدیل به یک محله تاریخی می‌کند. «باغ خونی» که نزدیک به ۱۵۰ سال قدمت دارد دارای یک عمارت در میانه یک باغ شش هکتاری است که از دوره قاجار به عنوان اقامتگاه کارکنان و خانواده‌های روسی در اختیار اتباع شوروی قرار گرفت. باغی که روزگاری پاخور افرادی مانند کلنل محمد تقی خان پسیان و ناصرالدین شاه و عارف قزوینی بوده و اکنون متروکه و بی‌طراوت به حال خودش رها شده است. خاطرات این محل اما همچنان سرزنده و شاداب میان یاد کسانی که آنجا زندگی کرده‌اند شیطنت می‌کنند. چوپانکاره این خاطرات را در قالب کتاب چاپ کرده تا روزگار قدیم باغ خونی را به ثبت برساند. این کتاب در چند بخش بازیگران اصلی باغ خونی، ماجراهای باغ خونی، خاطرات شخصی به معرفی شخصیت‌هایی که در این محله زیسته‌اند و نقشی در خاطرات نویسنده دارند، ماجراهایی که برای آن‌ها پیش آمده و خاطراتی که نویسنده در آن‌ها نقش اصلی را بازی می‌کند، روایت می‌کند.

در دهه ۳۰ مشهد، کافه‌ای در خیابان ارگ بود که می‌شد در آن نشست و صبح تا شب درباره ادبیات، فلسفه و هنر حرف زد. آن هم در گوشه خیابانی پر از سینما، تئاتر و شادی و جنب‌و‌جوش. یک کوچه نرسیده به بازار جنت امروز، کوچه سینما ایران بود. کوچه پهن بن‌بستی که سمت چپِ آن، سینما ایران بود و سمت راست قهوه‌خانه داش آقا. اینجا به‌نوعی «کافه نادری» مشهد به شمار می‌رفت و پاتوق شریعتی و رفقایش در همان سال‌ها و محل گردهم‌آمدن شاعران خراسانی از جمله مهدی اخوان ثالث، محمد قهرمان، فریدون مژده، محدث و قدسی.

سعید تشکری، نویسنده مشهدی، که به حفظ تاریخ و هویت مشهد همت می‌گمارد، مکان رمان خود را همین کافه داش آقا قرار داد و نام رمانش را نیز از همین کافه وام گرفت. کتاب ۲۵۲ صفحه‌ای او درباره شخصیتی به نام ارسلان است که در جست‌وجوی معنای زندگی از خانه‌شان فرار می‌کند و مقصود خود را در پاتوق داش آقا می‌یابد. محفلی که همه مشتریانش برای شنیدن دردهای یکدیگر گوشی شنوا دارند.

کتاب کافه داش آقا سال ۱۳۹۷ از سوی ناشر سپیده باوران در هزار‌و‌۱۰۰نسخه منتشر شده است.

***

کتاب «ضریح شیر و شکر به روایت مطبوعات»، پژوهشی ۱۵۰ صفحه‌ای درباره سرگذشت ساخت، تکمیل و نوسازی چهارمین ضریح مرقد امام رضا(ع) به روایت روزنامه خراسان چاپ مشهد است. ضریحی از طلا و نقره که به شیر و شکر معروف بوده است و در سال ۱۳۳۸ خورشیدی بر مرقد مطهر ثامن‌الحجج(ع) نصب و در سال ۱۳۷۹ برچیده می‌شود. تاکنون پنج ضریح بر مرقد این امام رئوف نصب شده است. پژوهشگران کتاب، سیدمهدی سیدقطبی و حسن زحمتکش گلیان یکایک صفحه‌های روزنامه خراسان در سال‌های ۱۳۳۶ تا ۱۳۵۶ خورشیدی را خوانده و مطالب موجود درباره این ضریح را استخراج کرده‌اند. درواقع باتوجه به گستردگی و تنوع نشریات در کشور، روزنامه خراسان چاپ مشهد به عنوان منبع و مأخذ اصلی انتخاب شده است. چون این نشریه از ابتدای ساخت ضریح چهارم تا زمان نوسازی آن تنها روزنامه‌ای بوده که اخبار کامل و منحصربه‌فرد این رویداد بزرگ جهان تشیع را منتشر می‌کرده است. بیشتر نوشتار این پژوهش شرح آگهی‌های منتشر شده، کارگاه ساخت، اشخاص کمک‌کننده، مراحل نصب ضریح، روند تکمیل ضریح و چگونگی نوسازی ضریح چهارم است. «کتاب ضریح شیر و شکر» به روایت مطبوعات در سال ۱۳۹۵ از سوی ناشر انصار منتشر شد.

کتاب «شناسایی و معرفی اولین‌های شهر مشهد» به شناسایی شماری از رویدادها و اشخاصی که نقشی در مسائل و تحولات جدید داشته‌اند پرداخته است.

نویسنده در فصل اول به مسائل آموزشی و فرهنگی در محورهایی چون تأسیس اولین مدارس پرداخته است. فصل دوم کتاب اختصاص به اولین‌های دانشگاه و در فصل سوم در زمینه اولین‌های مطبوعات مشهد مطالبی نوشته شده است. اولین‌های رادیو، سینما، پزشکی، دولت‌های بیگانه، امور ورزشی و انقلاب اسلامی مطالب بخش‌های چهارم تا دهم را تشکیل می‌دهند. هم‌چنین عملکرد شهرداری در زمینه اولین‌ها، حرم‌مطهر، امکانات شهری و صنعت دیگر فصل‌های کتاب را در بر می‌گیرند. در فصل پانزدهم تعدادی از اولین‌های شهر مشهد در موضوعات متنوع تنظیم و نگارش شده‌ است.

در مقدمه کتاب آمده است: شهرها به‌عنوان یکی از قلمروهای پژوهش، همواره مورد توجه عموم پژوهشگران مطالعات شهری بوده‌اند. مطالعات شهرشناسی و بررسی ساختار و فضاهای کالبدی، نحوه شکل‌گیری، حتی مهاجرت‌هایی که به شهر انجام‌ شده است از موضوعات قابل‌تأملی‌ هستند که دور از دید محققان نبوده‌اند. بررسی هویت شهری به‌ویژه نقش نخبگان شهری می‌تواند ما را به نقش سازنده‌ها در تغییر و تحولات آشنا سازد. به نظر می‌رسد لازم است به ‌منظور تجلیل و بازشناسی عناصر و نخبگان شهری پژوهش‌های منحصربه‌فردی در این زمینه انجام شود و نقش آن‌ها به‌ طور خاص مورد توجه قرار گیرد.