جای خالی گردشگری ادبی در خراسان

خراسان کهن، محل تولد و وفات نامداران بسیاری است؛ تاآنجاکه تاکنون نام ۴۵۴ تن، در فهرست مفاخری که تنها به توس تعلق داشته‌اند، ثبت شده است. علاوه‌بر توس با احتساب چهره‌های ادبی بسیاری که در شهر‌هایی مانند مشهد، نیشابور، سبزوار و دیگر نقاط استان زیسته‌اند، خراسان‌رضوی می‌تواند به یکی از قطب‌های گردشگری ادبی کشور تبدیل شود؛ قطبی ادبی که نه‌تن‌ها ایرانیان علاقه‌مند به فرهنگ، اندیشه و ادبیات را به این خطه می‌کشاند، که می‌تواند مقصد گردشگری بسیاری از سرزمین‌های فارسی‌زبان مانند تاجیکستان، افغانستان و همچنین دیگر کشور‌های جهان باشد.

سطر‌های پیش‌رو، نقبی است بر معرفی مکان‌هایی که می‌توان در مشهد برای آنان، مسیر گردشگری ادبی ترسیم کرد.

کافه داش‌آقا

این روزها، کافه داش‌آقا را تنها در خاطرات موسفیدکرده‌ها و قدیمی‌های مشهد می‌توان سراغ گرفت؛ داش‌آقایی که خوش‌رویی و شعر‌دوستی‌اش سبب شده بود کافه کوچکش در خیابان ارگ، تا سال‌ها پاتوق شاعران، ادیبان، روشن‌فکران و سیاست‌مداران بسیاری باشد، تا‌آنجا‌که این کافه را به یکی از قطب‌های ادبی شهر تبدیل کرده بود.

از دهه‌۲۰ تا اواخر دهه‌۴۰، شاعر یا نویسنده‌ای نبود که نداند کافه داش‌آقا کجاست یا چه کسانی به آن آمد‌و‌شد دارند. اگر‌چه تغییرات شهری در سال‌های اخیر، کوچک‌ترین اثری از این کافه معروف مشهدی باقی نگذاشته است، می‌توان جایی برای آن در مسیر‌های گردشگری ادبی شهر در‌نظر گرفت یا به احیای دوباره آن در مکانی دیگر همت گماشت. شبیه چنین کاری را روسیه انجام داده است.

گردشگران در این کشور از بولوار احیا‌شده «نوسکی» دیدن می‌کنند تا مکانی را که الهام‌بخش «گوگول»، پدر داستان‌نویسی مدرن روسیه، بوده است، از نزدیک ببینند. در انگلیس نیز مسافرخانه‌ای که شکسپیر در آن رفت‌و‌آمد داشت و همچنین کلوبی که اولین نمایش خود را در آن اجرا کرد با اینکه آتش گرفت و سوخت، دوباره به‌شکل قدیم ساخته شد تا یک جاذبه گردشگری شود.

انجمن فرخ

درخیابان چمران، بین چمران ۱۳ و ۱۵، منزل استاد سید‌محمود فرخ قرار دارد؛ منزلی که روزگاری پاتوق چهره‌های فرهنگی و نامداران ادبی بسیاری بوده است. این خانه همچنین پنجشنبه‌های هر هفته، محل برگزاری یکی از معروف‌ترین انجمن‌های ادبی شهر بود؛ انجمنی که بسیاری از جریان‌های ادبی خراسان و کشور در آن شکل گرفته و هدایت شده است.

شاعران خراسانی در خاطراتشان، خانه استاد فرخ را چنین توصیف کرده‌اند: «در اتاق اصلی خانه، نزدیک به در ورودی، میز کوچکی قرار داشت. سیدمحمود فرخ همیشه پشت آن میز، رو به جمعیت می‌نشست. یک سماور قُل‌زده و چند استکان هم کنار دستش بود و برای هر کسی که از در وارد می‌شد، چای می‌ریخت.

شاعران، ادیبان و دیگر افرادی که به این انجمن ادبی آمد‌و‌شد داشتند، حلقه‌وار دور میز آقای فرخ می‌نشستند و اشعار تازه‌سروده خود را می‌خواندند.» خانه استاد فرخ، یکی دیگر از مکان‌هایی است که احیای آن می‌تواند در رونق گردشگری ادبی مشهد اثر‌گذار باشد. پیشنهاد می‌کنیم برای این مهم، هراز‌چندگاهی جلسه شعری در این خانه برگزار شود.

همچنین می‌توان مجسمه‌هایی مومی از استاد فرخ و چند‌تن از چهره‌های ادبی خراسان ساخت و به همان شیوه که در خاطره نقل شده است، در اتاق این خانه قرار داد؛ شبیه این کار نوروز امسال در خانه توکلی انجام گرفت که در آن با کمک چند مجسمه مومی، یکی از مکتب‌خانه‌های قدیمی شهر، شبیه‌سازی شد.

مطلب مرتبط داستان آسباد و نانِ باد را خوردن!

باغ‌موزه مفاخر

خانه‌باغ‌های قدیمی و بنا‌های تاریخی، از آن دست یادگار‌هایی هستند که جان می‌دهند برای تبدیل‌شدن به موزه. این مهم علاوه‌بر حفظ خانه‌های قدیمی، کمکی است به معرفی بیشتر آنها. در ایران، باغ موزه‌های فراوانی وجود دارد که این روز‌ها پاتوق گردشگران داخلی و خارجی است.

باغ‌موزه مینیاتور، باغ‌موزه مسعودیه، که یکی از یادگار‌های دوره قاجار است و باغ‌موزه قصر که در‌واقع ساختمان قدیم زندان قصر است، از‌جمله این باغ‌موزه‌های ایرانی است. این در‌حالی است که متأسفانه مشهد با‌وجود دارابودن ۲۰۰ خانه و بنای تاریخی هنوز نتوانسته کاربری باغ‌موزه را برای یکی از آثار تاریخی خود تعریف کند.

ایجاد باغ‌موزه مفاخر که بتوان در آن مفاخر خراسان را پیش چشم تماشا کشاند و آنان را به مسافران و گردشگران معرفی کرد، طرحی است که به‌تازگی روی میز مسئولان قرار گرفته و نیازمند توجه بسیار است. ایجاد چنین فضایی در‌کنار جذب گردشگر، فرصتی است برای آشنا‌کردن مسافران و گردشگران با داشته‌های مشهد و خراسان بزرگ.

خانه اخوان

خانه پدری مهدی اخوان‌ثالث، شاعر مشهور خراسانی، که در ابتدای خیابان سعدی (فلکه سراب) قرار دارد، یکی از مکان‌هایی است که می‌تواند مقصد گردشگری ادبی باشد. به نقل از خانواده اخوان، وی تا پیش‌از مهاجرت به تهران در این خانه سکونت داشته است.

بقایای این خانه که حدود دوهزار متر مساحت دارد، همچنان در این محله باقی است و می‌تواند با مرمت و تغییر کاربری، به موزه‌ای از یادگار‌ها و آثار این شاعر نامی تبدیل شود. در‌حالی که خانه اخوان در تهران که تنها چند‌سالی را درآن سکونت داشته است، ثبت میراث فرهنگی شده، خانه پدری او در مشهد، روبه ویرانی است. علاوه‌براین، در همسایگی این خانه، عطاری قدیمی پدر اخوان و همچنین کتاب‌فروشی باستان که اخوان نخستین کتاب‌هایش را از آن می‌خریده، همچنان برقرار است.

جالب است بدانید کشور‌هایی که توانسته‌اند صنعت گردشگری را در مرز‌های خود رونق دهند، از همین امکانات بهره می‌برند، مسیر گردشگری ترسیم می‌کنند و گردشگران را به بازدید از آنها فرامی‌خوانند.

برای مثال جمهوری چک، با هدف رونق گردشگری، نه‌تن‌ها خانه کافکا در شهر پراگ را تبدیل به موزه کرده است، بلکه کافه‌ای را که این نویسنده در زمان حیات خود به آن آمدوشد داشته، به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری ادبی درنظر گرفته است. این مکان به‌تن‌هایی سالانه مقصد گردشگران بسیاری است که به آثار این نویسنده علاقه‌مند هستند.

* این گزارش دوشنبه ۲۷ فروردین‌ماه ۱۳۹۷ در شماره ۲۵۲۴ روزنامه شهرآرا صفحه گردشگری چاپ شده است.