کانون گلشن جعفری؛ پاتوقی برای زنان نوغان
همراه با فعالیتهای کانون گلشن جعفری 
حوزه علمیه مشهد، مکتبی هزار ساله است 
روحانی محله پروین اعتصامی، استاد معرق‌کار است
همه اشتیاقش این است كه با تیغ تیز هنرش، چوب‌های سخت را نقش بیندازد و چشمان ما را نوازش دهد؛ اما دانستن اینکه او روحانی و طلبه حوزه علمیه باشد و هم‌اکنون امام جماعت مسجد محله پروین اعتصامی مشهد، روزگاری هم مدرس دانشگاه و حالا هم در کسوت بازنشستگی است و اینکه روزگار خود را با شاگردان هنرجویش در ساخت انواع تابلوهای هنری سپری می‌کند، اندکی تعجب آور است.
صحبت با هنرمند از هنر و هنرنمايي سخت است، اما بی‌تکلفی حاج‌آقا رحمانی کار را آسان می‌کند. هرچه از هنر خود می‌داند، می‌گوید ولی نباید تصویری از او در گزارش باشد. با او به صحبت مي‌نشينيم تنها با اين رضايت كه يك قاب عكس از او و هنرش داشته باشيم، آن هم در روزي ديگر.
تدریس در دانشگاه
استاد اصغر رحمانی‌بایگی که متولد ۱۳۳۵ شهرستان تربت حیدریه است، در ابتدای کلام، خودش را این‌گونه معرفی می‌کند: تحصیلاتم را در حوزه علمیه قم شروع کردم و اکنون هم سال سوم دروس خارج را در حوزه علمیه مشهد می‌گذرانم.
او که علاوه‌بر فراگیری دروس حوزوی، فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی رشته معماری دانشگاه تهران است، درباره ورودش به رشته‌های هنری می‌گوید: حدود ۲۰ سال پیش با شرکت در دوره‌های آموزشی فنی و حرفه‌ای با این رشته آشنا شدم و پس از تمرین و ممارست فراوان توانستم به جایی برسم که بتوانم این رشته را تدریس کنم.
هنرمند محله پروین‌اعتصامی درباره تدریس این رشته در کنار دیگر دروس دانشگاهی این‌گونه توضیح می‌دهد: در دانشگاه، دروس عمومی مانند معارف را در کنار هنرهای تجسمی به‌ویژه هنر معرق تدریس می‌کردم، اما حالا در دوران بازنشستگی، اشتیاق بیشتری برای فعالیت در زمینه هنر عملی دارم.
در دانشگاه، دروس عمومی مانند معارف را در کنار هنرهای تجسمی به‌ویژه هنر معرق تدریس می‌کردم
هنر ماندگار
کارگاه حاج‌آقا رحمانی مملو است از تابلوهای کوچک و بزرگ معرق و تعدادی هم تابلوهای مشبک هنری و همچنین وسايل كارش؛ کنجکاو می‌شوم بیشتر در باره ابزار مورد استفاده او در کارگاه یا همان هنرکده‌اش بدانم که در پاسخ به من می‌گوید: کمان‌اره و تیغش تنها وسایل من برای ساخت تابلوهای معرق و مینیاتوری است که آن‌ها را بر دیوارها می‌بینید. تابلوهای مشبک، تندیس‌ها و ماکت‌ها هم به کمک دستگاه لیزر ساخته مي‌شوند.
استاد معرق‌کار محله ما درباه وابستگي‌اش به صنایع دستی می‌گوید: بیشتر تمایل به ساخت تابلوهای دستي دارم و این به دلیل ماندگاری زياد کار است، اما اینکه افراد زیادی هم می‌توانند در این رشته مشغول به کار شوند، علاقه من را به تولید این‌گونه تابلوها دوچندان کرده است.
استادرحمانی درباره رغبت بیشتر جامعه امروزی به استفاده از تولیدات ماشینی در عرصه هنر معرق به‌ویژه دستگاه لیزر می‌گوید: تولیدات ماشینی دارای ظرافت بیشتری است همچنین سرعت تولید در این روش زیاد است و این موارد باعث رغبت بیشتر مردم در استفاده از آن می‌شود اما باید این را هم به خاطر داشت که با دستگاه‌های لیزر و جايگزين کردن آن به‌جای هنر دست، تعداد زیادی از هنرمندان بیکار خواهند شد، ضمن اینکه خلاقیت و ایده‌پردازی برای تولیدات هنری از بین خواهد رفت و آثار کلیشه‌ای و تکراری جای آن را خواهد گرفت.
معارف دینی بر دل هنر
استاد معرق‌کار محله پروین اعتصامی درباره بزرگ‌ترین موفقیت هنری‌اش در دوران زندگی خود می‌گوید: باتوجه به تدریس در دانشگاه، همراهی دانشجویان با آموزش هنرهای تجسمی و ديدن موفقیت‌های آن‌ها در این عرصه بزرگ‌ترین موفقیت هنری‌ام بوده است به ویژه اینکه در کنار تمام مشکلاتی که بر سر راه دانشجویان برای فراگیری تعالیم دینی است، توانستم در بسیاری موارد در کنار تدریس دروس هنری، معارف دینی را هم به دانشجویان منتقل کنم و بیشتر از این چیزی از خدا نمی‌خواهم.
احیا هنرهای سنتي
رحمانی با وجود سن‌وسال زیاد و کم شدن توانایی‌اش برای انجام کارهای هنری، بسیار علاقه‌مند به انتقال تجارب هنری خود به هنرجویان جوان است و می‌افزاید: در حال حاضر ۶ شاگرد دارم و تاکنون ۱۴۰ هنرجو را آموزش داده‌ام که به‌طور مستقل مشغول به کار هستند.
در حال حاضر ۶ شاگرد دارم و تاکنون ۱۴۰ هنرجو را آموزش داده‌ام
او درباره سبک هنری تابلوهای خود می‌گوید: باتوجه به تعدد سبک‌های هنری، بیشتر سعی می‌کنم هنر و طرح‌های سنتی به‌ویژه طرح‌های اسلیمی را احیا کنم. زمینه محراب‌های چوبی با سبک معرق، منبر‌های گره‌چینی و تندیس‌های چوبی که متبرک به نام ائمه اطهار (ع) هستند، شاهد این گفته‌های استاد است که در کارگاه به چشم می‌خورد.
اگر قابل باشد!
تندیسی بزرگ که به نظر می‌رسد بیش از ۲ متر ارتفاع دارد در گوشه کارگاه توجهم را جلب می‌کند، از استاد رحمانی درباره آن می‌پرسم که پاسخ می‌دهد: تا این زمانی که با شما صحبت می‌کنم ۱۴ تندیس برای بقاع متبرکه امامزادگان و مساجد ساخته‌ام و این پانزدهمین تندیس از نام مبارک حضرت علی (ع) است که در کارگاهم درست کرده‌ام و با همه کارهای قبلی‌ام متفاوت است. دلیل این تفاوت را که جویا می‌شوم، می‌گوید: این تندیس را برای یکی از حرم‌های ائمه اطهار (ع) در عتبات عالیات درنظرگرفته‌ام؛ تندیسی که ساخت و هزینه‌های آن برعهده خودم بود.
تندیس با طرح معرق مینیاتور تزيين شده است و در آن براي القاب حضرت علي(ع) از خط نستعلیق استاد قائم‌مقامی استفاده شده كه در قالب شمسه‌هایی گرداگرد اثر را فراگرفته است. با توضيحات رحماني به تنديس دقيق‌تر نگاه می‌کنم كه می‌گوید: هنوز بايد روي ظرافت‌های اثر كار كنم كه فكر مي‌كنم يك ماه ديگر زمان ببرد اما تلاش مي‌كنم تنديسي شود كه حداقل تا پنجاه سال دیگر باقی بماند.
تعدادی از همکاران استاد رحمانی در کارگاه کناری مشغول ساخت منبری هستند؛ از او می‌خواهم درباره ساخت آن هم توضیح دهد که بیان می‌کند: این منبر را برای مسجد کدکنی‌ها در خیابان بزرگمهر در دست تهیه داریم. چهار نفر از همکارانم یک ماه است که مشغول به ساخت آن هستند؛ منبری که شمسه‌هایی تودرتو و معرق‌کاری شده آن را زینت بخشیده است.
خالق هنر باشید
سال ۷۷ نخستین تقدیر از استاد برای آثار هنری‌اش صورت می‌گیرد؛ می‌گوید: در این سال در جمع هنرمندان این رشته یکی از آثارم را که تلفیقی از چوب‌های مختلف بود، به‌صورت پرس و با نقوش متفاوت طراحی کردم و تقریبا نمونه‌ای شبیه خاتم‌کاری ساختم و به استادحسین پهلوان‌مقدم تقدیم کردم که خوشبختانه مورد تشویق ایشان قرار گرفت.
ایشان در جمع شاگردانش علت ستودن اثرم را، تلفیق سبک‌های هنری در خلق اثری جدید دانست و گفت «با خلاقیتی از نوع نوآوری شما، از روزمرگی در هنر و تولید آثار یکنواخت دور می‌شویم و به فکر و ایده در زمینه هنر بیشتر اهمیت می‌دهیم.»
شهرت، اقبال هنرمند
معرق‌کار محله پروین‌اعتصامی درباره تأثیر شهرت در موفقیت زندگی یک هنرمند این‌گونه می‌گوید: بدیهی است شهرت به این دلیل که باعث اقبال جامعه به هنر یک هنرمند می‌شود، توانایی‌های هنری وی را افزایش داده و در او ایجاد انگیزه و توانایی دوچندان می‌کند که در نتیجه در موفقیت‌های وی هم تأثیر مطلوبي خواهد داشت.
او هنر معرق را حرفه‌ای می‌داند که در خدمت هنر است؛ به این معنا که تمام ابزار مربوط به آن حتی دستگاه لیزر برای خدمت و حفظ هنر به کار می‌رود. وی در ادامه درباره تفاوت هنر و مهارت، توضیح می‌دهد: مهارت، مقدمات انجام یک کار است و استفاده از ابزار برای تولید کاری که جامعه به آن نیاز دارد؛ اما هنر حقیقتی است که فرهنگ‌های مختلف را در جامعه معرفی می‌کند، باعث حفظ آن‌ها می‌شود و به آن‌ها عينيت می‌بخشد؛ در نتیجه مهارت، ابزاری است برای خلق آثار هنري.
هنر اسلامی، عنیت بخش معارف دینی
برایم جالب است باتوجه به تعدد کارهای دینی بین آثار استاد رحمانی، تعریف وی را درباره هنر دینی بدانم که پاسخ می‌دهد: هنر اسلامی باید با معارف اسلامی همراه باشد به این معنا که اگر معارف اسلامی را در سخن گفتن و گاهی در عمل در نظر بگیریم، هنر، بیان‌کننده بخش عملی دین است؛ یعنی می‌توان معارف دینی را از طریق هنر به‌طور عینی مجسم کرد.
همخواني هنر با روح هنرمند
هنرمند معرق‌کار محله ما و مدرّس پیشین دانشگاه، تعریف جالبی از هنرمند ارائه می‌دهد: هنرمند فقط خالق اثر هنری نيست، بلکه باید خود او هم از آن بهره‌ای برده باشد و این بدان معناست که ظاهر و باطنش با عملکرد او که همان تولید اثر هنری پاک است، همخوانی داشته باشد. در حقیقت اگر کارهنری با اخلاق همراه شود، هم اثر و هم خالقش هر دو در خور نام هنر و هنرمند هستند.
نقطه اوج بی‌معناست!
حاج‌آقا رحمانی درباره نقطه اوج یک هنرمند می‌گوید: آرزوهای انسان باتوجه به ویژگی‌های ذاتی او نامحدود است و انسان همیشه میل به کمال دارد؛ بنابراین هیچ‌گاه نمی‌توان نقطه پایانی برای او در نظر گرفت. هنگامی‌که انسان می‌تواند از فرشتگان هم فراتر رود، پس این نقطه اوج بی‌معناست.
هنرمند، منزوی نیست بلکه باید منجی دیگران باشد
هنرمندان زيادي تارک دنیا هستند، با ظاهرهایي عجیب که همه آن را به انزوا و تنهايي مربوط می‌دانند. در این‌باره استادرحمانی این‌گونه اظهارنظر می‌‌كند: هنرمند واقعی می‌تواند در اوج زهد، قناعت و وارستگی از تعلقات دنیایی نيز بهره‌مند شود و در کنار مردم حضور داشته باشد و هنرش را به آن‌ها عرضه نماید؛ این بیت هم به همین مناسبت است:
گفت آن گلیم خويش به‌در می‌برد ز موج // وین جهد می‌کند که بگیرد غریق‌را
اثر دینی یعنی آرامش
اصغر رحماني درباره تفاوت خلق یک اثر دینی با غیر از آن هم سخنانی دارد و می‌گوید: در خلق یک اثر دینی، روح خدایی نهفته است که آرامشی عجیب را به تو هدیه می‌کند. از آنجا‌که خلق اثر دینی باید با طهارت و پاکی انجام شود، بی‌شک آرامشی خاص به ارمغان مي‌آورد، همچون حال عارفان در هنگام نماز و همچنان که خود وعده داده است: الا بذکرا... تطمئن القلوب.
* این گزارش سه‌شنبه، ۳ بهمن ۹۱ در شماره ۴۰ شهرآرامحله منطقه ۷ چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
